خروج از بازار با ضررهای فاحش

بورس‌های اوراق بهادار کشور از 15 دی‌ماه سال گذشته که به اوج قیمت‌ها و اوج صعود شاخص‌ها رسیدند، مسیر نزول را در پنج ماه گذشته طی کرده‌اند.

علاوه بر نزول 20 درصدی شاخص کل شاهد افت فاحش حجم معاملات نیز هستیم. در دی‌ماه سال گذشته به‌طور متوسط روزانه حدود 600 میلیارد تومان در دو بورس اوراق بهادار و فرابورس معامله صورت می‌گرفت. در بعضی از روزها حجم معاملات خُرد و بلوک به حدود هزار میلیارد تومان هم رسید. در روزهای اخیر حجم معاملات خرد و بلوک به زحمت به 150 میلیارد تومان در روز می‌رسد. از دیدگاه متخصصان حجم معاملات عامل بسیار مهم‌تری از شاخص کل بورس برای ارزیابی فعال بودن یک بورس است. همچنین از ابتدای سال تا روز 28 خردادماه میانگین بازده کل بازار به منفی 10 درصد رسیده است. این بازده در مقایسه با بازده 110درصدی کل بورس در سال گذشته افت فاحشی دارد. اما نکته مهم در مورد سهامداران خرد و حقیقی آن است که تعداد قابل توجهی از سهامداران در پاییز سال گذشته و در اوج قیمت‌های بورس وارد بازار شده‌اند. سهامدارانی که از سال 91 یا از ابتدای سال 92 وارد بورس شده بودند، بعضاً همچنان شاهد حفظ باقی‌مانده بازده خیره‌کننده کل سال 92 خود هستند. اما سهامدارانی که در پاییز سال 92 وارد بورس شده‌اند بین 20 تا 50 درصد در ضرر هستند.

عوامل افت

یکی از مهم‌ترین عوامل این افت به تبلیغات اشتباه رسانه‌ها برمی‌گردد. متاسفانه اکثر رسانه‌ها خصوصاً رسانه ملی در روزهای اوج قیمت‌ها و اوج رشد شاخص‌ها مدام به

رکوردشکنی شاخص اشاره کرده و مردم را ترغیب به ورود به بورس می‌کنند. سهامداران و مردمی که از نوسانات و دوره‌های رونق و رکود بورس هیچ اطلاعی ندارند در ماه‌های اخیر شاهد بخار شدن دارایی مالی خود هستند. ضعف دیگر ساختاری بورس ما آن است که از سال‌های گذشته عادت و رویه بر حضور مستقیم مردم در بورس است. سرمایه‌گذاری مستقیم سهامداران حقیقی و حقوقی سازوکار حرفه‌ای خاصی دارد. حضور مستقیم در بورس‌های پرنوسان اوراق بهادار وقت، تخصص، ریسک‌پذیری و حوصله پیگیری بازار می‌خواهد. در ماه‌های اخیر شاهد هستیم که متخصصان و مجربان بازار هم ضرر کرده‌اند، اما متخصصان و فعالان بازار قابلیت تحمل این ضررها را دارند و در بازار برای رسیدن دوره رونق و کسب بازده بهتر و جبران ضررهای قبلی باقی می‌مانند. اما غیرمتخصصان و غیرحرفه‌ای‌ها که در روزهای اخیر با فروش دارایی مالی و با پذیرش ضررهای فاحش در حال خروج از بازار هستند، بسیار بعید است که دیگر به این بازار برگردند. همچنین تجربه نشان داده است این دست از متضررین با ضریب فزاینده‌ای ضرر و شکست خود را در بازار مالی در سایر اقشار جامعه منعکس و جو روانی منفی ناشی از آن را تشدید می‌کنند. به همین دلیل همواره توصیه شده است که حضور در بازارهای مالی از طریق واسطه‌گران حرفه‌ای و دارای صلاحیت و مجوز رسمی باشد.

واسطه‌های حرفه‌ای

انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، شرکت‌های سبدگردان (مدیریت سبد سهام)، شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری که وظیفه تخصصی مشاوره در زمینه سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار را دارند و اخیراً خدمات بانکداری اختصاصی برخی بانک‌های خصوصی روش‌هایی هستند که سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای باید برای ورود به بازار از آنها استفاده کنند. تجربه و مطالعات نشان داده است کسب بازده‌های بالا و خیره‌کننده برای سال‌های مداوم به هیچ عنوان امکان‌پذیر نیست و حرفه‌ای‌ترین و متخصص‌ترین سرمایه‌گذاران نیز بازده‌های متعدد در طول سال‌های مختلف داشته‌اند. چرخه‌های رونق و رکود در بورس تهران عموماً بین دو تا سه سال است. پیش‌بینی می‌شد که در پایان سال 91 و با شروع سال 92 به دلیل تغییر دولت هشت‌ساله نهم و دهم شاهد افت بورس باشیم. اما رشد شدید قیمت ارز که از نیمه دوم سال 91 شروع شد، اثرات مالی خود را در ترازنامه شرکت‌ها در سال 92 گذاشت و شرکت‌ها در سال 92 علاوه بر سودآوری بسیار (بهتر از سال قبل) با رشد شدید قیمت سهام و به‌تبع آن رشد سریع شاخص‌ها در بورس مواجه شدند. تاثیر نرخ ارز در شرکت‌های صادرکننده کاملاً واضح است و در سایر خدمات و شرکت‌ها نیز به دلیل قیمت‌پذیری کلی اقتصاد ایران از کالاهای وارداتی ملموس و مشهود است. همچنین رشد ارزش جایگزینی صنایع و کارخانه‌هایی که با ارزهای 1200 تومانی یا ارزان‌تر سال‌های قبل تاسیس شده‌اند نیز در سال 92 مزید بر علت شد. به نحوی که شاهد رشد 130درصدی ارزش کل بازار بودیم.

دولت جدید در بورس

با شروع به کار دولت یازدهم و تغییر اکثر مدیران اقتصادی و مدیران شرکت‌ها و نهادهای عمومی و سیاست جدید دولت برای کنترل نقدینگی و به‌تبع آن کنترل تورم، ترمز رشد شدید شاخص‌های بورس کشیده شد و در پنج ماه اخیر شاهد نزول و در بعضی روزها هم شاهد سقوط شاخص بودیم. اما در آینده به نظر می‌رسد، دوره رکود بورس در این زمان کمتر از یک سال باشد. به نظر نگارنده در نیمه دوم سال 93 با افزایشی که بر روی قیمت کالاها و خدمات شاهد خواهیم بود و با کم شدن حلقه محاصره و تحریم اقتصادی کشورمان که ناشی از تلاش‌های دولت یازدهم در عرصه بین‌الملل خواهد بود، امید است چرخه رکود این باره بورس در کمتر از 9 ماه متوقف شود و بازار به ثبات و رشد معقول و اثر‌گذار خود برسد. آنچه مهم است بورس‌ها دوره‌های رشد و رکود متعدد داشته و دارند. در کنار ما بورس مسکو در اردیبهشت سال جاری و فقط در یک ماه 17 درصد از ارزش خود را به دلیل بحران اوکراین از دست داد. همین بورس در سال 2009 و بعد از بحران مالی جهانی طی یک سال 70 درصد ارزش خود را از دست داد.

نزول و نشانه‌های آینده

نزول 20 درصد بورس تهران طی شش ماه نکته مهمی نیست که بحران تلقی شود. آنچه مهم است و در آینده باید مهم‌تر جلوه کند، کمک بورس (بازار ثانویه) به بازار اولیه است. بازار اولیه آن بخشی از اقتصاد است که شرکت‌ها در آن تشکیل ‌شده و شکل می‌گیرند و در آن رشد می‌کنند. بورس‌ها باید بتوانند موتور تامین مالی برای رشد اقتصاد هر کشور باشند. بورس‌ها باید بتوانند موتور رشد بخش واقعی و بازار اولیه در هر کشوری باشند. با وضعیت کنونی بانک‌ها که طبق فرمایش هفته گذشته وزیر اقتصاد هم‌اکنون 150 هزار میلیارد تومان مطالبه معوق دارند و این رقم یک‌چهارم کل نقدینگی کشور است، تنها بازار سرمایه می‌تواند تامین‌کننده منابع مالی برای رشد اقتصاد کشور باشد. هنگامی که بورس‌ها فعال، جذاب، شاداب و پرگردش هستند، با افزایش سرمایه‌های متعدد، با پذیره‌نویسی‌های متعدد، با پذیرش شرکت‌ها در بورس و فروش بخشی از سهام آنها به سرمایه‌گذاران فردی و نهادی، با انتشار اوراق بهادار با درآمد ثابت، با تاسیس صندوق‌های متعدد سرمایه‌گذاری، با پیش‌فروش کالا در بورس‌های کالایی امکان تامین ‌مالی برای کل اقتصاد کشور ایجاد می‌شود. در زمان رکود و تسری یأس در کل بازار، امکان تامین مالی از بین رفته و فقط بورس به بازار ثانویه‌ای تبدیل می‌شود که عده‌ای حرفه‌ای در آن بین خودشان سهام خریدوفروش می‌کنند. در بورس کوچک و کم‌رونق امکان دستکاری قیمت و انحراف از بازار هم زیاد شده، فساد، شایعه، تبانی و کلاهبرداری رونق بیشتری می‌یابد.

امید است همه مسوولان اقتصادی و سیاسی کشور برای بازگشت رونق و شادابی به بورس‌های اوراق بهادار کشور با دید تامین مالی بلندمدت و پایدار بنگاه‌ها اقدام عاجل کنند.