گشایش دامنه نوسان

بالا و پایین شدن دامنه نوسان قیمت روزانه سهام رویداد تازه‌ای در تالار شیشه‌ای بورس تهران نیست. در یک دهه گذشته بارها دامنه نوسان در بازار کاهش و افزایش یافته است. حدود 10 سال پیش مدیریت وقت سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار تصمیم می‌گیرد تا دامنه نوسان روزانه قیمت سهام را به پنج درصد افزایش دهد اما طولی نمی‌کشد در همان سال با تغییر مدیریت این سازمان بازهم دامنه نوسان به دو درصد کاهش می‌یابد. ترس از حبابی شدن روند شاخص بورس و هیجانی عمل کردن سهامداران همواره باعث شده تا دامنه نوسان قیمت روزنه سهام به هر طریقی در بازار سهام وجود داشته باشد. با این حال در حدود هفت سال پیش بازهم نهاد ناظر تصمیم گرفت دامنه نوسان را افزایش دهد تا بر نقدشوندگی بازار کمک کند. در نتیجه در سال 1387 محدوده دامنه نوسان یک درصد افزایش داشته و به سه درصد می‌رسد. این تغییرات در دامنه نوسان به همین‌جا بسنده نمی‌شود چراکه فعالان بازار معتقد بودند دامنه نوسان سه‌درصدی تعادل معاملات را برهم زده و مانع روان‌سازی شده است و باید در جهت وعده‌هایی چون افزایش نقدشوندگی بازار از محدودیت دامنه نوسان کاسته شود. در حالی که گفته می‌شود در بورس‌های مطرح دنیا محدوده دامنه نوسان وجود ندارد اما بورس تهران بنا به سلایق نهاد ناظر همچنان اسیر دامنه محدوده نوسان است.

بازگشت به پله 10 سال قبل

به هر شکل در سال‌های 1388 و 1389 بازهم دامنه نوسان افزایش یافت و به چهار درصد رسید. در آخرین تغییرات نیز پس از پنج سال ثابت ماندن دامنه نوسان و گلایه‌های بسیاری فعالان بازار در سال جاری از ابتدای خردادماه بازهم دامنه نوسان برای شرکت‌های بورسی یک درصد افزایش یافت و به پنج درصد رسید تا شاید در این روزهای رکوردزده بورس تهران کمی از بار مشکلات این بازار بکاهد. اما افزایش پنج‌درصدی دامنه نوسان بازهم به نظر فعالان بازار کافی نیست و در جهت نقدشوندگی بیشتر و ایجاد تعادل در بازار خواسته فعالان این بوده که محدودیت برداشته شود. اما همواره نهاد ناظر وجود قواعد معاملاتی چون دامنه نوسان را در جهت حمایت از سرمایه‌گذاران و ایجاد فضای امن سرمایه‌گذاری می‌داند. چراکه در تمام بورس‌های دنیا قواعد معاملاتی وجود دارد چرا که از سوءاستفاده در بازار جلوگیری می‌کند. بنابراین دامنه نوسان روزانه قیمت سهام مانند اهرمی از نوسان شدید قیمت جلوگیری می‌کند و تاثیر اخبار و اطلاعات و شایعات بر رفتار سرمایه‌گذاران و رفتارهای هیجانی آنها را کنترل می‌کند. اما از طرف دیگر کارشناسان بازار سهام معتقدند بازار سرمایه کشور یک بازار پر‌محدودیت است و از سال‌های گذشته این محدودیت را به ارث برده و برخی از این محدودیت‌ها تبدیل به تابو شده است که قدرت شکستن ناگهانی آنها را ندارد و این اتفاق باید به‌صورت تدریجی انجام پذیرد.

حرکت به سمت حرفه‌ای شدن

به گفته دبیر کل کانون کارگزاران بورس، وجود دامنه نوسان به صورت زنجیره‌ای تبعات منفی زیادی در بازار سرمایه به وجود آورده است. به عنوان مثال دامنه نوسان، ایجادکننده صف خرید و فروش سنگین در بازارمان شده است. وقتی که صف خرید و فروش تشکیل می‌شود باعث می‌شود قیمت‌ها دیرتر به تعادل برسند چرا که از حجم معاملات می‌کاهد. روح‌الله میرصانعی معتقد است انگیزه فعالان بازار به دلیل فرسایشی شدن بازار به علت قواعد معاملاتی پیچیده کاهش می‌یابد و همچنین از نقدشوندگی بازار می‌کاهد.

بر این اساس یکی از خصیصه‌های بارز بازار سرمایه در هر کشور، نقد‌شوندگی آن است که مورد توجه مدیران بازار قرار دارد اما وقتی یک سهم در صف خرید و فروش قفل می‌شود،‌ متاسفانه نقدشوندگی آن بسیار کاهش پیدا می‌کند و سرمایه‌گذار در فرآیند خرید و فروش با مشکل دچار می‌شود. در صورتی که اگر دامنه نوسان گسترده باشد و صف خرید و فروش شکل نگیرد،‌ خرید و فروش‌های سرمایه‌گذاران با تحلیل‌های عمیق‌تری صورت می‌گیرد. به گفته این فعال بازار سرمایه، بحث این است که افرادی که در ابتدا دامنه نوسان را وضع کردند و طرفدار آن هستند،‌ استدلال می‌کنند که بازار ما هیجانی است و تعداد سهامداران غیرحرفه‌ای در این بازار زیاد است. به همین علت اگر دامنه نوسان باز باشد و معاملات بدون محدودیت نوسان انجام پذیرد، بازار ممکن است با هر خبری هیجانی شود و واکنش بیش از اندازه نشان دهد. او افزود: مثلاً در مواقعی که خبر منفی می‌آید، بازار به شدت ریزشی می‌شود و اگر دامنه نوسان بالا باشد یا وجود نداشته باشد، اکثر سهم‌ها به شدت ریزش می‌کنند. و برعکس وقتی خبر مثبتی می‌آید،‌ اگر دامنه نوسان بالا باشد، نوسانات بیشتر می‌شود زیرا بورس ما هیجانی است، نه تحلیلی. به همین علت بازار به دامنه نوسان نیاز دارد و با دامنه نوسان می‌توان آن را مدیریت کرد. در حالی که اگر دامنه نوسان افزایش پیدا کند و صف خرید و فروش شکل نگیرد، بازار تحلیلی می‌شود و افراد غیرحرفه‌ای که می‌خواهند وارد بازار شوند،‌ مثل همه کشورهای پیشرفته به صورت مستقیم وارد بازار نمی‌شوند بلکه از حرفه‌ای‌های بازار کمک می‌گیرند.

با این حال به‌زعم فعالان بازار سرمایه افزایش یک‌درصدی دامنه نوسان در معاملات شرکت‌های بورسی که همانند معاملات شرکت‌های فرابورسی به پنج درصد رسیده است می‌تواند باعث حرکت در مسیر حرفه‌ای‌تر شدن بازار سرمایه باشد اما باید در گام‌های بعدی به سمت حذف این محدودیت گام برداریم. موضوعی که به میزان توسعه‌یافتگی بازار سرمایه کشور و افزایش سهام شناور آزاد و ارزش این بازار بستگی دارد و همچنین باید مساله افشا نکردن اطلاعات مالی در برخی از شرکت‌ها از بین برود.

بررسی میزان اثر بر بازار

به هر شکل با توجه به تصمیم اخیر سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر افزایش دامنه نوسان شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار از چهار درصد به پنج درصد از سوم خردادماه جاری افزایش یافته است. اما در این مدت کوتاه، افزایش یک‌درصدی چه تاثیری بر بازار گذاشته است یعنی در بازه زمانی 3 خرداد تا 11 خردادماه جاری نتایج زیر بدین گونه حاصل شده است. بنا بر اطلاعات شرکت پردازش اطلاعات مالی اندیشه پارس در جدول و نمودارهای مقابل نشان می‌دهد صف‌های خرید و فروش تشکیل‌شده در بازه زمانی مورد بررسی 18 نماد بوده که در 10 نماد شاهد صف‌های خرید و در هشت نماد صف فروش بوده‌ایم. این نمادها شامل سهام و حق تقدم بوده (البته برای بررسی دقیق‌تر لازم است بازه مورد مطالعه را برای داده‌های تاریخی، نیز بررسی کرد).

تعداد 101 معامله که 88 معامله مربوط به سهام اصلی شرکت‌ها و مابقی مربوط به حق تقدم شرکت‌هاست همچنین در مجموع 1905 معامله در بازه زمانی مورد مطالعه صورت گرفته که نوسانی بیش از دامنه قبلی خود داشته‌اند و معادل 30 /5 درصد تعداد معاملات انجام‌شده است. بررسی‌های انجام‌شده در مورد حجم معاملات شرکت‌های اشاره‌شده حدوداً معادل 8320 هزار میلیون ریال و کل معاملات انجام‌شده در بازار سرمایه معادل 31873501 و معادل 13 درصد معاملات مربوط به بازار بورس بوده و مقدار عددی آن معادل 4061427 هزار میلیون ریال است که می‌توان به این نتیجه رسید که 7 /1 درصد از حجم معاملات این بازه مربوط به این شرکت‌هاست.