برزیل؛ بازگشت به کسادی یا چالشی موقتی

تنها پنج هفته قبل از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در برزیل، اعلام این خبر که کشور دوباره به دوران کسادی بازگشته نه‌تنها سیاستمداران، بلکه مردم عادی را نیز نگران کرده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که برزیل که لقب بزرگ‌ترین کشور آمریکای جنوبی، ششمین اقتصاد بزرگ جهان و همچنین هفتمین بازار مصرفی بزرگ جهان را یدک می‌کشد، از اوایل سال جاری میلادی دچار کسادی شده و اقتصاد این کشور در سه‌ماهه دوم امسال افت 6/0‌درصدی داشته است. این در حالی است که تحلیلگران می‌گویند نرخ رشد اقتصادی برزیل برخلاف پیش‌بینی‌های گذشته که رشد سه‌‌درصدی را نوید می‌داد، حدود یک درصد است و همچنان نرخ تورم بالاتر از اهداف تعیین‌شده از سوی بانک مرکزی خواهد بود. هرچند که گویدو منتگا، وزیر اقتصاد برزیل می‌گوید کشور در کسادی به سر نمی‌برد اما آن گونه که مجله اکونومیست روایت می‌کند آنچه او نمی‌تواند انکار کند، مسیر دشوار پیش روی اقتصاد کشورش است.
برزیل همچنان هم در فهرست 10 کشور برتر جهان از نظر سرعت رشد اقتصادی قرار دارد اما از نظر سهولت انجام فعالیت‌های تجاری در جایگاه یکصد و سیزدهم جهان ایستاده است. در برزیل حدود 80 میلیون نفر از اینترنت استفاده می‌کنند و این کشور از نظر شاخص شفافیت در مورد فساد مالی شصت و نهمین کشور جهان به شمار می‌رود.
در سال 2010، زمانی که دیلما روسف برای نخستین بار به نمایندگی از حزب کارگر به مقام ریاست‌جمهوری برزیل رسید، اقتصاد کشور رشد 5/7‌درصدی را تجربه می‌کرد و تولید ناخالص داخلی که از مشارکت سه بخش خدماتی، کشاورزی و صنعتی سود می‌برد، به رقم 5/2 تریلیون دلار و سرانه تولید ناخالص داخلی به 12 هزار دلار رسیده بود. اما با وضعیت کنونی جای تعجبی وجود ندارد که کاهش رشد اقتصادی به پاشنه آشیل روسف در نبرد انتخاباتی با رقیب‌اش تبدیل شود.

چالش سیلوا
ارینا سیلوا وزیر محیط زیست سابق برزیل، رقیب انتخاباتی روسف به شمار می‌رود و بین طبقه متوسط جدید برزیل و آنهایی که به دنبال تغییر هستند، محبوبیت کسب کرده است. بسیاری بر این باورند که انتخابات پیش‌رو، رقابتی‌ترین انتخابات از اواخر سال 1980 تاکنون به شمار می‌رود. به بیان دیگر باوجود کاهش رونق اقتصادی، این موضوع تاثیر شگرفی بر زندگی اغلب برزیلی‌ها نداشته و نرخ بیکاری نیز همچنان پایین است. نظرسنجی‌هایی که در نیمه ماه آگوست در برزیل انجام شد نیز حاکی از آن است که روسف هنوز هم می‌تواند پیروز قطعی انتخابات باشد. هرچند که گفته می‌شود پس از سقوط هواپیمای حامل ادواردو کمپوس، یکی از کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری از حزب سوسیالیست برزیل، نگاه‌ها به انتخابات تا حدودی تغییر کرده است.
برخی نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که روسف و سیلوا در دور نخست انتخابات رقابت نزدیکی خواهند داشت و پس از کشیده شدن انتخابات به مرحله دوم، سیلوا پیروز نهایی انتخابات خواهد بود.

جایگزینی ماندنی
خانم سیلوا با کاندیداتوری خود در انتخابات نوعی بازتعریف سیاسی از انتخابات ارائه داده است چرا که او به هیچ یک از دو حزبی که در دو دهه گذشته فضای سیاسی کشور را در دست دارند -‌ حزب کارگر و حزب سوسیالیست- تعلق ندارد. در واقع او می‌تواند جایگزینی بادوام باشد زیرا از تغییر در هر دو جناح چپ و راست سخن می‌گوید.
سیلوا از سویی از سیاست‌های لیبرال و حامی تجارت حمایت می‌کند که موجب جذب آرای بازاری‌ها و نخبگان جامعه می‌شود و از سوی دیگر داستان زندگی شخصی‌اش او را به مدافعان افکار چپ و فعالان سبز پیوند می‌دهد. او داستان زندگی خود را این‌گونه روایت می‌کند که در منطقه‌ای فقیرنشین در آمازون زاده شده و سال‌ها با بیماری دست و پنجه نرم کرده است. با این حال برخی در مورد موضع اخلاقی محافظه‌کارانه او به عنوان یک پروتستان نظر خوبی ندارند. کارشناسان بر این باورند که سیلوا توانسته نظر قشر متوسط جدید برزیل را که در دهه اخیر و در جریان حاکمیت حزب کارگر پدید آمده به خود جلب کند. این قشر پس از آن به وجود آمد که مردم به بازار مشاغل رسمی روی خوش نشان داده و مالیات پرداخت کردند و به این ترتیب انتظارات آنها نیز تغییر کرد. اکنون این قشر خواستار کیفیت بالای تحصیلات عمومی و خدمات بهداشتی و حمل و نقل عمومی است. جمعیت برزیل 203 میلیون نفر است که نیمی از آن را قشر متوسط تشکیل می‌دهد.

دستاوردها در معرض خطر
حزب کارگر از سال 2003 در قدرت است و در این دوران میلیون‌ها برزیلی از فقر خارج شده‌اند. این پیشرفت مدیون افزایش حداقل دستمزدها، موقعیت‌های شغلی و برنامه‌های اجتماعی مانند «بولسا فمیلیا» است که حضور در مدارس و واکسیناسیون را در مقابل حمایت مالی تشویق می‌کند و به طور تقریبی 139 میلیون نفر را پوشش می‌دهد. به بیان دیگر افراد تحت پوشش این برنامه باید فرزندان خود را به مدرسه بفرستند، به طور سالانه وضعیت سلامتی خود را بررسی کنند و مادران نیز باید در کارگاه‌هایی با موضوع پیشگیری از بیماری‌ها و تغذیه شرکت کنند تا دولت به صورت نقد یا واریز به حساب، به آنها کمک مالی کند. این برنامه اکنون نگرش جهانی نسبت به مواجهه کشورها با جمعیت فقیر جوامع را تغییر داده است. آمار بانک جهانی حاکی از آن است که در سال‌های اخیر نرخ نابرابری اقتصادی در برزیل نیز با سرعتی بیش از هر کشور دیگر در جهان کاهش یافت و درآمد هر برزیلی متعلق به قشر فقیر جامعه حدود هفت برابر افزایش پیدا کرد. حداقل دستمزدها نیز به طور میانگین 80 دلار در هر سال افزایش داشته است که در بالاتر بردن استانداردهای زندگی در یک دهه اخیر تاثیرگذار بود. همچنین در سال‌های اخیر نرخ بیکاری نیز به پایین‌ترین میزان تاریخی خود یعنی حدود 5/5 درصد رسید و تنها در سال 2011، معادل 5/2 میلیون موقعیت شغلی به بازار مشاغل برزیل افزوده شد. حدود 66 درصد موقعیت‌های شغلی در بخش خدماتی، 20 درصد در بخش کشاورزی و 14 درصد در بخش صنایع است. افزایش موقعیت‌های شغلی یکی از وعده‌های انتخاباتی روسف بود که عملیاتی شد.
هرچند پس از اینکه میلیون‌ها برزیلی در اعتراض به افزایش هزینه حمل و نقل و هزینه‌های برگزاری جام جهانی به خیابان‌ها ریختند، حمایت از دولت کاهش یافت اما پس از اینکه مشخص شد جام جهانی بهتر و کم‌هزینه‌تر از آنچه بسیاری تصور می‌کردند، برگزار شده است، دوباره میزان حمایت از دولت افزایش یافت. اما در حالی که به نظر می‌رسد برزیلی‌ها از فوتبال عبور کرده‌اند، اکنون بار دیگر دغدغه‌های اقتصادی آنها را به صدر اخبار کشانده است.
چهارشنبه گذشته بود که حتی رئیس‌جمهور نیز پذیرفت که آرزو می‌کرد کشورش با رشد اقتصادی سریع‌تری پیش برود. او برای نخستین بار این نکته را مطرح کرد که در صورت پیروزی دوباره در انتخابات، برخی تغییرات را در سیاست‌های اقتصادی‌اش اعمال می‌کند. مخالفان روسف بر این باورند که اقتصاد برزیل پویایی خود را از دست داده، چرا که سیستم مداخله دولت در امور اقتصادی بسیار گسترده است و آزادی در تجارت به اندازه کافی نیست. به گفته آنها عدم اجرای اصلاحات به منظور ایجاد فضای مناسب برای فعالیت‌های تجاری، اقتصاد کشور را از رشد و نمو بازداشته است.
برای اقتصاددانان تورم هفت‌درصدی و رشد یک‌درصدی برزیل نگران‌کننده است اما دولت انگشت اتهام خود را به سوی فضای بین‌المللی نشانه می‌رود که چندان به نفع برزیل نیست و همچنین بدبینی‌های غیر‌منصفانه‌ای که سرمایه‌گذاران را پراکنده می‌کند.

توقعات اقتصادی
کمپین انتخاباتی روسف ادعا می‌کند در صورتی که رقبا در انتخابات پیروز شوند احتمالاً برای ایجاد تغییرات اقتصادی شتاب‌زده عمل می‌کنند و به این ترتیب پیشرفت‌های اجتماعی اخیر در معرض خطر قرار می‌گیرد. اما سیلوا می‌گوید به دنبال توسعه سیاست‌های اجتماعی است.در واقع آنچه برای نخبگان برزیلی اهمیت دارد میزان مداخله دولت است. طیف وسیعی در جامعه برزیل به دنبال ژست‌های روشنفکرانه نیستند و تنها می‌خواهند از این موضوع اطمینان حاصل کنند که منافع اجتماعی که تاکنون نصیب‌شان می‌شده، ادامه پیدا خواهد کرد یا خیر. آنها می‌خواهند مطمئن باشند نرخ تورم همچنان پایین می‌ماند و موقعیت شغلی خواهند داشت. به بیان دیگر این مساله نان و آب مردم است که نتیجه نهایی انتخابات را تعیین می‌کند.