تکاپو برای تغییر

این ارزیابی شخصی من از اتفاقاتی است که تا به حال در صحنه دیپلماسی خارجی رخ داده‌:

1 تمام مردم جهان و عده زیادی از مردم ایران، از شنیدن سخنرانی‌های بی‌هدف آقای احمدی‌نژاد در هشت سال گذشته خسته و بی‌حوصله شده بودند. به همین دلیل واقعاً انتظار داشتند این بار سخنانی کاملاً متفاوت بشنوند. شاید بخش عمده‌ای از این انتظار به این دلیل بود که معتقد بودند آقای روحانی نماینده واقعی آن چیزی است که در قلب و مغز شهروندان بسیار متمدن ایران می‌گذرد.

2 به دلیل نشانه‌های مکرر و سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهای مقدماتی مقامات ایرانی با روزنامه‌های نام‌آشنای غربی و شبکه‌های تلویزیونی، سیاستمداران غربی به نوعی بر این اعتقاد بودند که آقای روحانی روش و استراتژی خود را بدون محدودیت و ملاحظات سیاسی معمول در فضای ایران انتخاب و اجرا خواهد کرد. به همین دلیل مشتاق بودند چرخش قابل‌ملاحظه‌ای را مشاهده کنند.

3 وقتی کسی از روی مقاصد سیاسی یا دیپلماتیک، توقعات در راستای یک تغییر و چرخش بزرگ را در داخل و خارج به شدت در مورد یک موضوع مهم افزایش می‌دهد، باید مطمئن باشد که استراتژی و توانایی برآورده کردن این توقعات را دارد.

4 بعد از هشت سال سخنان بی‌هدف اما به شدت پرهزینه آقای احمدی‌نژاد در مورد هولوکاست و تمامیت ارضی اسرائیل یا حتی محو شدن آن از نقشه جهان، رهبران جهان واقعاً انتظار داشتند این مساله به طور کامل از سخنان رئیس‌جمهور اعتدال‌محور جدیدی که مشکلات بسیار بزرگ‌تری در داخل برای حل و فرصت بسیار محدودی برای صحبت با جهانِ مشتاق شنیدن دارد، حذف شده باشد. به زبان ساده آنها آمادگی شنیدن یک سخنرانی با مقدمه ضد‌اسرائیلی دیگر را نداشتند.

5 بسیاری از سیاستمداران مهم اسرائیلی، فکر می‌کردند ایران در مورد منازعه اسرائیل- فلسطین موضعی نخواهد گرفت و بر روی مشکل اصلی حال حاضر، یعنی موضوع انرژی هسته‌ای تمرکز خواهد کرد. به همین دلیل عمیقاً نگران این موضوع بودند که اگر ایران سخنرانی خصمانه جدیدی علیه اسرائیل ایراد نکند، آنها با شرایط بسیار سختی برای متقاعد کردن کنگره ایالات متحده و دیگر رهبران جهان برای اعمال فشار بر ایران روبه‌رو خواهند بود. اکنون آنها حالا از داشتن بهانه‌ای مجدد خوشحالند. آنها بهانه کافی برای مظلوم‌نمایی و اعمال فشار بر اوباما و سایر رهبران اتحادیه اروپا را مجدداً به دست آوردند تا بدین طریق از اعطای هر نوع امتیاز واقعی به ایران در مذاکرات هسته‌ای جلوگیری کنند.

6 تصمیم ایران در رد دعوت به شرکت در مراسم ناهار رهبران جهان، پیش از ایراد سخنرانی آقای روحانی، تصمیم هوشمندانه‌ای نبود. وقتی یک کشور تحت فشار تحریم‌های نفس‌گیر بین‌المللی قرار گرفته، آخرین کاری که می‌تواند بکند این است که با رد کردن یک مراسم ساده ناهار، خود را حتی بیش از قبل منزوی کند. البته من هم اعتقاد دارم که سرو نوشیدنی الکلی در ضیافت ناهار، مغایر باورهای مذهبی ماست اما مقامات ایرانی می‌توانستند برای قسمت خودشان روی میز ناهار درخواست سرو نوشیدنی‌های غیرالکلی داشته باشند؛ درخواستی که به طور حتم از طرف میزبان محترم شمرده شده و بدون هیچ مشکلی پذیرفته می‌شد.

7 من از جمله کسانی بودم که توقع بالایی از حضور ایران در مجمع عمومی سازمان ملل داشتم. اما صادقانه بگویم نکته نوآورانه‌ای در سخنرانی آقای روحانی یا رفتار دیپلماتیک هیات همراهش مشاهده نکرده‌ام. امیدوارم آقای ظریف و دیپلمات‌هایی همانند او، تلاشی واقعی برای تغییر رفتارها و استراتژی‌ها داشته باشند. در غیر این صورت فکر می‌کنم جناح راست در آمریکا فشار بر اوباما را از سر خواهد گرفت و بار دیگر فرصت هرگونه گشایش در روابط بین ایران و غرب از بین خواهد رفت. توجه به این نکته حیاتی است و آن اینکه رئیس‌جمهور اوباما اجازه نقض تحریم‌ها یا حتی تخفیف آنها را بدون اخذ اجازه قانونی از کنگره ندارد. بخش بزرگی از کنگره هم اکنون در کنترل جمهوریخواهان است و آنها تا جایی که دستشان برسد حتی اگر درخواستی از رئیس‌جمهور برای تخفیف یا برداشتن تحریم‌ها باشد را به تاخیر خواهند انداخت. متاسفانه آقای احمدی‌نژاد تمام بنزین‌های باک ذخیره اقتصاد ایران را قبلاً با مدیریت مثال‌زدنی‌شان مصرف کرده‌اند و اقتصاد ایران نیاز بسیار شدید و اورژانسی به تزریق منابع ارزی دارد وگرنه امکان دارد به نقطه غیرقابل بازگشت نزدیک شود. در چنین شرایطی خطر دیر و زود از خطر سوخت و سوز به هیچ وجه کمتر نیست. هر یک ماهی که اقتصاد ایران زیر فشار تحریم‌ها تضعیف شود می‌تواند سال‌ها بازگشت به مسیر رشد و توسعه را به تاخیر بیندازد. نکته‌ای که من سعی می‌کنم بر آن تاکید کنم این است که حتی اگر آقای اوباما و روحانی از فردا با هم در یک دفتر مشترک کار کنند و روابط بسیار نزدیکی داشته باشند در واقع بی‌نهایت‌ترین حالت رفع تحریم‌ها ماه‌های طولانی به طول خواهد انجامید. اقتصاد ما شبیه به بیماری شده که تیم قبلی هرگونه جراحی سعی و خطایی که ممکن بوده بر روی او انجام داده و این بیمار چنان نحیف شده که فقط توان تحمل یک جراحی نهایی و بسیار سریع و دقیق را دارد. در چنین شرایطی باید بدون رودربایستی و تاخیر به سرعت راه‌حلی پیدا کرد.

8 با توجه به عملکرد نه‌چندان رضایت‌بخش هیات ایرانی تاکنون، پیش‌بینی من از متغیرهای اقتصاد کلان حداقل در کوتاه‌مدت نسبتاً منفی یا در بهترین حالت بی‌تفاوتی و سردرگمی است. بازارها در تهران بعد از انتخابات اخیر عمدتاً بر پایه انتظارات و روحیات مثبت کارگزاران اقتصادی در دو سمت عرضه و تقاضای بازار رفتار کرده‌اند. حالا که انتظارات فزاینده آنها برآورده نشده، آن خوش‌بینی که باعث روند مثبت بازار شده بود کمرنگ شده و شاخص‌های اقتصادی احتمالاً روند نزولی به خود خواهند گرفت.

9 به طور خلاصه من فکر می‌کنم دولت جدید ایران انتظارات همگان را چه در داخل و چه در خارج ایران بالا برده است و این انتظارات و خوش‌بینی، در صورتی که برآورده نشود خطرات خود را برای اقتصاد خواهد داشت. من امیدوارم تیم دیپلماسی ایران، به سرعت استراتژی خود را مورد تجدیدنظر اساسی قرار داده و فوراً اولویت‌های خود را بازبینی کند. فکر نمی‌کنم در حال حاضر مساله شماره یک مردم ایران مشکلات دیگر کشورها باشد. اکنون اولویت شماره یک کشور یافتن راه‌حلی برای نرخ بیکاری بسیار بالا، بی‌ثباتی اقتصادی، تورم بالا، نرخ منفی رشد تولید ناخالص داخلی و تحریم‌های بین‌المللی است. مردم ما در حال حاضر با مشکل واردات داروهای حیاتی و عرضه تجهیزات پزشکی روبه‌رو هستند که برای بیماری‌های کشنده‌ای مانند ام‌اس یا سرطان مورد نیاز است. اینها اولویت‌هایی است که ده‌ها میلیون ایرانی برای حل آن به آقای روحانی رای بسیار پرتعدادی دادند.