مصائب تمام‌نشدنی بندر شهید رجایی

طرح و احداث مجتمع بندری در مرکز استان هرمزگان از مصوبات شورای عالی اقتصاد در سال‌های پایانی دهه 40 بود. زمانی که شاه درصدد برآمد، در کنار احداث نیروگاه برق، کارخانه فولاد و خطوط ریلی، بندری نیز در غرب شهرستان بندرعباس و جنب روستای خونسرخ و جمال‌احمد احداث کند. این مصوبه در سال 49 با قراردادی با یک کنسرسیوم ایتالیایی به نام ایتالکو آغاز شد. قرار بود بخش عمده‌ای از شهرستان بندرعباس به انباری بزرگ مبدل شود، به نحوی که زمانی موضوع ساخت شهری جدید به نام «بندرعباس نو» نیز مطرح می‌شد که یادآور ساخت دهلی‌نو در هندوستان بود. فرصت مطالعاتی آن [1353 -‌ 1349] به چهار سال محدود شد و از سال 53 عملیات احداث آن کلید خورد. انقلاب بهمن 57 و سقوط رژیم پهلوی بسیاری از پروژه‌ها را متوقف و مدتی در بلاتکلیفی قرار داد اما احداث بندر شهید رجایی در سال‌های پس از انقلاب نیز متوقف نشد و تنها جنگ در سال 59 ممانعتی کوتاه در احداث آن پدید آورد.
نخست‌وزیر وقت -‌‌محمدعلی رجایی -‌ در دومین سفر استانی خود در دی‌ماه 1359 خواهان تداوم احداث این بندر شد و از مدیران کنسرسیوم ایتالکو خواست از مجموع متعلقات طرح مجتمع بندر شهید رجایی تنها به یک‌سوم آن اکتفا کنند. نخست‌وزیر سابق و دومین رئیس‌جمهور انقلاب در هشت شهریور 1360 به شهادت رسید اما خواست او در نیمه دوم سال 62 مبنی بر احداث بندر شهید رجایی اجابت و در مراسم جشن 22 بهمن سال 62 راه‌اندازی شد. این بندر در آن زمان ضمایم دیگری نیز از جمله، بزرگراه شش‌باندی، فرودگاه، پنج‌هزار خانه سازمانی، بیمارستان، رستوران نیروگاه برق و حتی ترن برقی در خود جای داد که به مجتمع بندری معروف شد. اگرچه بخشی از این ضمایم بعدها در توسعه این بندر تکمیل شد اما هیچ‌گاه مجتمع بندری شهید رجایی به معنای واقعی کلمه، جامعیت پیدا نکرد.
مجتمع بندری شهید رجایی بندرعباس با گنجایش تخلیه و بارگیری سه‌میلیون TEU کانتینر در همه این سال‌ها مهم‌ترین بندر و گلوگاه ترانزیت، صادرات و واردات کالای کشور محسوب می‌شد اما هیچ‌گاه از همه ظرفیت نهفته در خود بهره نبرد. این بندر به واسطه نزدیکی به تنگه هرمز و عبور کشتی‌های بزرگ تجاری و نفتکش در آب‌های خلیج فارس از موقعیت ممتازی در مقایسه با دیگر بنادر کشورهای حاشیه خلیج فارس برخوردار بود اما طی دو دهه اخیر بنا به آنچه «انحصار و بلاتکلیفی در راه‌اندازی فازهای دوم و سوم» نام گرفت، از شتاب حرکت بنادر در حال توسعه حاشیه خلیج فارس باز‌ماند. هرچند گنجایش پهلوگیری کشتی‌های نسل هفتم با ظرفیت بیش از 14 هزار TEU کانتینر در روز این بندر را در زمره 60 بندر بزرگ دنیا قرار داده که امکان پهلوگیری این کشتی‌ها را دارند.
مجتمع بندری شهید رجایی در محور ترانزیتی بندرعباس‌-‌‌سیرجان، ‌راه‌آهن و خطوط هوایی سایر نقاط ایران و جهان، مدت‌ها یکی از رقبای بندر جبل علی در امارات متحده عربی بود اما اکنون چنان از جایگاه رقیب خود فاصله دارد که امکان و چشم‌انداز رقابت طی 10 سال آینده نیز به چشم نمی‌خورد. هم‌اکنون 87 درصد عملیات کانتینری کشور در مجتمع بندری شهید رجایی صورت می‌گیرد و قریب به 20 شرکت حمل و نقل دریایی در این بندر فعال هستند.