شراکت ناپایدار

وقتی جنگنده روسی، به وسیله جت ترکیه سرنگون شد، احتمالاً نفس بخش عظیمی از جهان در سینه‌ها حبس شد. خبر کشته شدن یکی از خلبانان و مفقودی دیگری نیز نگرانی‌ها را بیشتر کرد. همه نگرانی هم بابت عکس‌العمل احتمالی روس‌ها بود که می‌توانست با توجه به عضویت ترکیه در ناتو حتی باعث جنگی همه‌گیر شود. اما روسیه نشان داد سال 2014، سالی تاریخ‌ساز برای این کشور بوده است. وقتی ویکتور یانوکویچ رئیس‌جمهور اوکراین برکنار شد، تنها حدود دو هفته زمان لازم بود تا نیروهای نظامی روسیه وارد خاک اوکراین شوند. ورودی که پاسخی مشابه از طرف غرب دریافت نکرد. اما همین غرب توانست تنها با تحریم اقتصادی، یکی از تاریک‌ترین سال‌های چند دهه گذشته را برای کرملین رقم بزند. سقوط 40‌درصدی ارزش روبل، تورم، رکود وسیع و نهایتاً رشد اقتصادی منفی که هنوز هم ادامه دارد، پاسخ‌های غرب به ورود نظامیان روسیه به خاک اوکراین بود و کرملین در چند روز اخیر نشان داده از قضیه اوکراین، درسی بزرگ آموخته است. در حالی که همه در انتظار پاسخ نظامی روسیه بودند، سیاستمداران این کشور اعلام کردند پروژه‌های مشترک روسیه و ترکیه متوقف شده و شرکت‌های ترکیه‌ای که در این پروژه‌ها سهیم بودند، سهم بازار روسیه را از دست خواهند داد. فردای آن روز اعلام شد دولت نیز پروژه‌های سرمایه‌گذاری در خاک ترکیه یا سرمایه‌گذاری ترکیه در روسیه را متوقف می‌کند و واردات از ترکیه نیز به شدت محدود می‌شود. روسیه با این کار نشان داد اوکراین، علاوه بر هزینه، درس ارزشمندی هم برایش داشته است. جنگ اقتصادی در جهان امروز نه‌تنها بسیار کم‌هزینه‌تر است که بازه تاثیرگذاری آن می‌تواند گسترده‌تر و طولانی‌مدت‌تر باشد. دولت ترکیه که به نظر می‌رسید به هر دلیلی که اقدام به ساقط کردن هواپیمای روسی کرده بود در نهایت روی پاسخ نظامی روسیه و حمایت ناگزیر ناتو از خودش، حساب باز کرده بود، با اعلام این تحریم‌ها از سوی روسیه غافلگیر شد. حالا هزینه‌ای که ترکیه روی تقسیم آن و حتی بردن سودی از آن حساب کرده بود، باید تنها به وسیله خودش پرداخت می‌شد و البته که هزینه سنگینی است. اردوغان رفتار و سخنان مقامات روسیه را «از روی احساسات» و «نه در شأن یک سیاستمدار» خواند و اظهار داشت شنیدن چنین بیانیه‌هایی از طرف روسیه، باعث ناامیدی است. احتمالاً این ناامیدی وقتی در اندک زمانی بعد از سقوط جنگنده روسی، سفر شهروندان روسی به ترکیه دچار محدودیت شد و کامیون‌ها و تریلرهای ترکیه پشت مرزهای بسته روسیه متوقف شدند و مقدار زیادی از مواد غذایی ترکیه که قبلاً در بازار روسیه پخش شده بود توقیف و جمع‌آوری شد، بسیار شدیدتر هم شد. روسیه، حداقل تا دو هفته پیش، بزرگ‌ترین شریک تجاری ترکیه محسوب می‌شد. البته روسیه، خود نیز وضعیت اقتصادی مناسبی ندارد. پیش‌بینی می‌شود رشد اقتصادی این کشور در سال جاری هم حدود منفی چهار درصد باشد. اما به هر حال مطمئناً اثرات این تحریم‌ها برای ترکیه نیز بسیار قابل توجه خواهد بود، خصوصاً که اوضاع ناپایدار خاورمیانه و هم‌مرزی آن با سوریه و از طرفی مشکل دولت این کشور با کردها، باعث شده از نظر داخلی نیز این کشور به نوعی روی انبار باروت نشسته باشد. به نظر می‌رسد تحریم اقتصادی، بمب‌افکن جنگ‌های قرن بیست و یکم است. بمب‌افکنی که می‌تواند به تنهایی شروع‌کننده و پایان‌دهنده یک جنگ باشد.