نسل بدون جایگزین

  فاطمه شیرزادی: «بیشترین کاهش نرخ باروری در طول تاریخ بشریت»، «بیشترین کاهش زادوولد در طول تاریخ ایران»، «افت بی‌سابقه موالید و کاهش نرخ باروری به زیر سطح جایگزینی» تیترها و عباراتی است که در یک سال اخیر هر چند ماه یک‌بار برای توصیف تغییرات نرخ باروری کشور به‌کار می‌رود. اخیراً خبری در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده منتشر شده که در آن از موسسه تحقیقاتی امریکن اینترپرایز نقل شده که ایران رکورددار «بیشترین کاهش نرخ باروری» در طول تاریخ بشریت است. خبرگزاری تسنیم در مشروح این خبر آورده است: «پروفسور نیکولاس ابرشتات، از محققان برجسته انستیتو امریکن اینترپرایز، می‌نویسد: بیشترین کاهش باروری در سه دهه گذشته که کاهش 70درصدی باروری را شامل می‌شود، در ایران به وقوع پیوسته است؛ کاهش نرخ باروری در ایران طی 30 سال گذشته حیرت‌انگیز و معادل 70 درصد بوده است؛ این میزان یکی از سریع‌ترین و چشمگیرترین آمارهای کاهش نرخ باروری در تاریخ بشریت بوده است.» فارغ از صحت و سقم ادعای مطرح‌شده در این متن، کاهش شدید موالید در کشور ما طی دهه‌ها و سال‌های اخیر قابل انکار نیست. بر اساس تحقیقات مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ در کشور افزایش موالید در حال رخ دادن بوده است اما پس از سال ۱۳۹۴ تعداد تولدها با شیب تقریباً تندی شروع به کاهش کرده و در سال ۱۳۹۷ میزان موالید کشور نسبت به سال قبل با کاهش بیش از هشت‌درصدی مواجه شده است که در دو دهه اخیر بی‌سابقه بوده است. همچنین بر اساس برآورد این مرکز، نرخ زادوولد در سال 1398 احتمالاً به کمترین حد خود طی ۵۰ سال گذشته رسیده باشد. این روند کاهشی همچنان ادامه دارد. آخرین گزارش سازمان ثبت احوال کشور از آمار موالید بهار 1399 حاکی از کاهش حدود 20 هزارموردی میزان ولادت‌ها در این فصل نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. بر اساس آمار اعلام‌شده، در سه‌ ماه اول سال ۹۹، ۲۸۰ هزار و ۵۴۷ نوزاد در کشور متولد شده‌اند در حالی که در سه ماه اول سال گذشته ۲۹۹ هزار و ۳۸۹ ولادت ثبت شده بود.

کارشناسان حوزه جمعیت بخشی از کاهش نرخ باروری را به فروکش کردن موج جمعیت بارور متولد دهه 1360 نسبت می‌دهند. اما در عین حال اذعان می‌کنند که این همه ماجرا نیست. نااطمینانی‌های فزاینده اقتصادی و اجتماعی نقش پررنگی در تعویق ازدواج و فرزندآوری جوانان دارد که به معنای کوتاه شدن فرصت باروری است. در همین حال کم نیستند زوج‌هایی که به استفاده از این فرصت کوتاه هم علاقه چندانی ندارند. بسیاری از جوانان در سن باروری احساس می‌کنند سهم حداقلی خود را از رفاه و امنیت روانی و اقتصادی دریافت نکرده‌اند. متولدین دهه 1360 نیز که به عنوان فرصت طلایی جمعیتی و از امتیازات مهم ایران برای دستیابی به رشد اقتصادی مطرح بودند، سن اشتغال خود را در دوران طولانی رکود تورمی می‌گذرانند و در گیرودار بیکاری و نااطمینانی اقتصادی در حال خروج از سن باروری هستند. حالا تازه برخی رسانه‌ها و سیاستگذاران به تب و تاب ابراز نگرانی برای تامین نیروی انسانی طی دهه‌های آینده افتاده‌اند.