کاهش شدید درآمد سرانه ایرانیان
افزایش رسمی قیمت خودرو در روزهای کاهش نسبی نرخ دلار
هفته گذشته در حالی که قیمت دلار پس از چند هفته افزایش شدید، کاهش قابل توجهی پیدا کرد، قیمت خودروهای دو خودروساز کشور به صورت رسمی افزایش یافت. در عین حال همزمان با انتشار گزارشی درباره کاهش درآمد سرانه ایرانیان، طرح بازگشت کوپن به اقتصاد ایران جدی‌تر شد.
دلار که در هفته‌های قبل تا کانال قیمتی 26 هزار تومان هم رسیده بود هفته گذشته کاهش شدید قیمت را تجربه کرد. روز چهارشنبه اول مردادماه، دنیای اقتصاد نوشت: سخنگوی دولت با اعلام اینکه منحنی ارز در حال پایین آمدن است، قیمت واقعی ارز را بسیار پایین‌تر از قیمت فعلی آن برشمرد و گفت که این افزایش قیمت ارز مصنوعی و غیرواقعی است. علی ربیعی در حالی در خصوص پایین آمدن قیمت ارز سخن گفت که قیمت دلار آمریکا در بازار آزاد ایران از روز دوشنبه (30 تیر) پس از حدود یک ماه افزایش روند کاهشی خود را آغاز کرد و روز گذشته (31 تیر) به حدود ۲۱ هزار تومان رسید. در همین ارتباط سخنگوی دولت در نشست خود با خبرنگاران درباره علل افزایش قیمت ارز اظهار کرد: متاسفانه یکی از علل افزایش قیمت ارز علاوه بر فشار و تحریم اقتصادی یا عوامل اقتصادی، کار روانی برای ایجاد انتظار افزایش قیمت ارز بوده و انتظار بالا رفتن قیمت ارز موجب بالا رفتن فشار در این زمینه شد. عده‌ای در فضای مجازی و بیرون از مرزها به‌ویژه از نیمه‌شب به بعد عددسازی‌های خود را آغاز کردند. به گزارش ایرنا، سخنگوی دولت با بیان اینکه یکی از علل تداوم پایین آمدن قیمت ارز هم، عدم توجه هم‌میهنان به کارهای سودجویانه برخی سودجویان است، اظهار کرد: با توجه به فروش نفت و برگشت ارز حاصل از صادرات، درآمد ارزی بهتر از این خواهد بود و از این بعد شاهد قیمت واقعی ارز خواهیم بود. کمااینکه رئیس‌جمهوری و رئیس بانک مرکزی در دو هفته اخیر صریحاً گفتند این افزایش قیمت ارز، مصنوعی و ناپایدار است. ربیعی با تاکید بر نقش عوامل روانی در افزایش نرخ ارز یادآور شد: اقدام رسانه‌هایی که بر طبل التهاب ارز می‌کوبیدند، باعث شد برخی پول‌های سرگردان و حتی پول‌های خرد مردم هم به این سمت برود و امیدوارم این کاهش قیمت ارز تداوم داشته باشد. وی اضافه کرد: در صحنه خارجی هم تحرکات دیپلماتیک برای کاهش قیمت ارز را شاهد هستیم که با کاهش محدودیت‌های کرونایی، صادرات ما رشد بیشتر خواهد داشت. به گزارش ایسنا، ربیعی تاکید کرد: از طرف عرضه با پایان یافتن رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، عرضه آنها در بازار نیما رو به افزایش است. البته دیگران هم وقتی دیدند که نرخ در حال کاهش است شتاب خود به سوی عرضه را افزایش می‌دهند، این در حالی است که در طرف تقاضا هم ما کنترل‌هایی انجام دادیم.
ارزانی دلار ادامه دارد؟
در همین روز روزنامه اعتماد از تردیدها نسبت به تداوم ارزانی دلار نوشت اما روزنامه‌های کیهان و خراسان این ارزانی را ادامه‌دار توصیف کردند. روزنامه اعتماد نوشت: مهم‌ترین دلیل رخدادهای دو روز اخیر و افت‌های ناگهانی و شدید در نرخ ارز، عرضه ارز در کشور است. هر زمان عرضه متناسب با تقاضا باشد یا متقاضیان خبرهایی مبنی بر عرضه ارز به بازار را بشنوند، نرخ دلار نیز روند کاهشی خواهد داشت. هرچند گمان می‌رود با وجود تحریم‌ها و البته بسته شدن مرزها نرخ ارز کاهش چندانی پیدا نکند. در همین حال روزنامه کیهان نوشت: در بازار شنیده شده روند کاهش قیمت ارز در صورت قطعی شدن توافق ایران و چین هم به مراتب بیشتر خواهد بود، چه اینکه می‌توان با سرمایه‌گذاری چین در ایران، به ورود ارز و تسهیل مبادلات ارزی بیش از پیش امیدوار بود. اما دلیل دیگری که منجر به کاهش نرخ ارز شده، عرضه ارز از سوی بانک مرکزی در سامانه نیما بوده است. روزنامه خراسان نیز با اظهار امیدواری درباره نتیجه‌بخش بودن رفت‌وآمد مسوولان دولت‌های ایران و عراق، به احتمال اثرگذاری این تعامل بر وضعیت ارزی کشور دل بست و نوشت: خبرهای خوبی از سفر وزیر امور خارجه به عراق و سفر نخست‌وزیر این کشور به ایران منتشر شده است. به گزارش بانک مرکزی، حمید قنبری مدیرکل بین‌الملل این بانک که روز یکشنبه به همراه وزیر امور خارجه کشورمان برای انجام مذاکرات بانکی به عراق سفر کرده بود، از گسترش بیش از پیش همکاری‌های ارزی و بانکی میان دو کشور و مذاکرات سازنده دو کشور خبر داد که نتایج آن، در سفر دیروز و امروز نخست‌وزیر عراق به تهران نهایی خواهد شد. به گفته وی، انتظار می‌رود در صورت تحقق این موضوع، حجم قابل توجهی از منابع ارزی که به گفته یک مقام آگاه به حدود شش میلیارد دلار می‌رسد، وارد بازار شود و بخش زیادی از تقاضای ارز از این محل پوشش داده خواهد شد. شایان ذکر است سال گذشته تفاهم‌نامه روابط بانکی و مالی میان روسای بانک‌های مرکزی دو کشور به امضا رسیده بود و به گفته قنبری، مذاکرات روز یک شنبه، در ادامه تفاهم‌نامه یادشده و سفر ماه گذشته رئیس‌کل بانک مرکزی انجام شده است. در همین حال خبرگزاری ایرنا به نقل از واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور، از آزاد شدن منابع مالی مسدود‌شده ایران در برخی از کشورها خبر داد و گفت: از این منابع در بخش حواله‌های بانک مرکزی استفاده می‌شود تا نگرانی و مشکلات واردکنندگان مرتفع شود.
افزایش قیمت رسمی خودرو بدون اعلام رسمی
در روزهایی که رسانه‌ها سرگرم انتشار اخبار ارزانی دلار بودند، قیمت خودرو رسماً افزایش یافت. چهارشنبه اول مردادماه دنیای اقتصاد نوشت: افزایش قیمت خودرو برای دومین بار در سال جاری بدون اعلام رسمی از سوی شورای رقابت، کلید خورد. هرچند در مرحله اول اعلام قیمت‌ها که اردیبهشت‌ماه اتفاق افتاد، شورای رقابت تنها به میزان درصد صعود قیمت محصولات خودروسازان اکتفا کرد، در مرحله دوم ترجیح داد که بی‌سروصدا و به دور از هر مصاحبه و جنجالی نسبت به ارائه مجوز افزایش قیمت اقدام کند. کسب مجوز از سوی شورای رقابت آن هم در خفا در شرایط کنونی با واکنش‌هایی از سوی مشتریان و بازار همراه شده است؛ به‌طوری‌که قیمت‌ها در بازار به‌طور چشمگیری افزایش یافته و مشتریان نیز ناراضی‌تر از گذشته به‌نظر می‌رسند. شورای رقابت در مرحله دوم تعیین قیمت‌ها، کم‌کاری خود در مرحله اول را جبران کرده و درصد افزایش قیمت ایران‌خودرو را از ۱۱ درصد در اردیبهشت‌ماه به بیش از ۲۸ درصد رسانده است. سایپا نیز که در دومین ماه بهار طی سال جاری مجوز ۲۴درصدی برای افزایش قیمت محصولات خود گرفته بود در مرحله دوم با موافقت شورای رقابت ۲۲ درصد به قیمت خودروهای تولیدی این شرکت افزوده است.
نشیب درآمد سرانه و کاهش پس‌انداز ناخالص ملی
انتشار آمار وضعیت درآمد سرانه ایرانیان که حاکی از کاهش شدید درآمد ملی هر ایرانی است از دیگر خبرهای اقتصادی هفته گذشته بود. دنیای اقتصاد در این باره نوشت: درآمد ملی هر ایرانی در سال گذشته به کمترین میزان دست‌کم از سال ۱۳۸۳ رسیده است. درآمد سرانه ایرانیان در سال گذشته به قیمت ثابت سال ۹۰، معادل ۷ /۴ میلیون تومان بوده که در قیاس با ابتدای دهه، افت ۳۵درصدی را بازگو می‌کند. در واقع افت تولید ناخالص داخلی و تورم بالا در طول سال‌های دهه ۹۰ موجب شد بیش از یک‌سوم از درآمد هر ایرانی از دست رود. علاوه بر این پس‌انداز ناخالص ملی نیز به قیمت‌های ثابت به ۱۷۵ هزار میلیارد تومان رسیده که بر اساس داده‌های موجود از سال ۹۱ کمترین میزان است. افت تشکیل سرمایه ثابت ناخالص علت اصلی در کاهش پس‌انداز به نظر می‌آید؛ در سال گذشته تشکیل سرمایه افت ۹ /۵درصدی را ثبت کرد که بیشتر این افت ناشی از افت تشکیل سرمایه در بخش دولتی بوده است. در ادامه این گزارش آمده است: با استفاده از برآوردهای جمعیتی مرکز آمار از سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۵ و همچنین پیش‌بینی‌های جمعیتی این مرکز از سال‌های ۹۶ تا ۹۸، می‌توان به درآمد سرانه هر ایرانی رسید. دو عدد برای محاسبه درآمد سرانه وجود دارد: درآمد جاری و درآمد به قیمت‌های ثابت. بر این اساس، درآمد سرانه هر ایرانی در سال گذشته به قیمت‌های جاری در حدود ۵ /۲۲ میلیون تومان بوده است. اما برای مقایسه این درآمد با سال‌های دیگر، نیاز است که اثر تورم از آن استخراج شود. به همین دلیل باید از داده‌های درآمد ملی به قیمت ثابت استفاده کرد. با توجه به جمعیت حدوداً ۸۳میلیونی کشور در سال گذشته، درآمد سرانه هر ایرانی به قیمت ثابت سال ۹۰، به ۷ /۴ میلیون تومان افول کرده است؛ عددی که در قیاس با سال ۹۷، افت هفت‌درصدی را نشان می‌دهد. بانک مرکزی داده‌های حساب‌های ملی به قیمت ثابت سال ۹۰ را از سال ۱۳۸۳ در دسترس قرار داده است. بر اساس این داده‌های در دسترس، درآمد سرانه سال ۱۳۹۸ کمترین میزان در طول ۱۶ سال گذشته بوده است. درآمد سرانه هر ایرانی در سال گذشته در قیاس با سال ۹۰ بیش از ۳۵ درصد افت کرده است. یعنی یک‌سوم از درآمد ایرانیان از بین رفته است. این عدد حتی در قیاس با سال ۸۳ نیز افت ۱۷درصدی را بازگو می‌کند.
بازاری برای تخصیص کمک‌های خیریه
در تحولی دیگر، پروپوزال پژوهشگران دانشگاه فردوسی مشهد با عنوان «کار بهتر را عالی انجام دادن: طراحی بازاری برای تخصیص کمک‌های خیریه» در رقابت بین‌المللی «چالش‌های جهانی در اقتصاد و علوم کامپیوتر» برگزیده شد.
بر اساس این گزارش، گروه ویژه تخصصی در اقتصاد و محاسبه (SIGECOM) یکی از زیرگروه‌های پژوهشی تخصصی (Special Interest Group) انجمن سازواره رایانشی (ACM) است که به‌طور کلی پژوهش‌های بین اقتصاد و علوم کامپیوتر را ترغیب می‌کند. این گروه همچنین هر سال فراخوانی برای حمایت از تحقیقات در مورد مسائل مهم نظری جدید در اقتصاد و علوم کامپیوتر با پشتیبانی از محققان نوظهور و تحقیقات مقدماتی با منافع گسترده اجتماعی دارد. این فراخوان با عنوان چالش‌های جهانی در حوزه بین‌رشته‌ای اقتصاد و علوم کامپیوتر (Global Challenges in Economics and Computation)، 150 هزار دلار بودجه پژوهشی، با پشتیبانی مالی فیس‌بوک، برای محققان مشتاق برای استفاده از پژوهش‌ها در اقتصاد و علوم کامپیوتر برای کمک به دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل (SDGs) فراهم می‌کند به‌طوری که ایده‌های پیشنهادی بر یک یا چند کشور با درآمد متوسط یا کم تاثیر مثبت داشته باشد. پروپوزال ارسال‌شده رسول رمضانیان و مهدی فیضی، دو نفر از استادان دانشگاه فردوسی مشهد، به همراه بتینا کلاوس از دانشگاه لوزان سوئیس با عنوان «کار بهتر را عالی انجام دادن: طراحی بازاری برای تخصیص کمک‌های خیریه» یکی از برندگان این فراخوان در رقابتی بین‌المللی با ده‌ها پروپوزال ارسال‌شده از کشورهای مختلف و دانشگاه‌های معتبر بود. آنها در این پروپوزال به این مساله مهم پرداختند که موثر بودن نوع‌دوستی از منظر فردی ضرورتاً به معنای موثر بودن از منظر جمعی نیست و ناهماهنگی بین خیرین می‌تواند کمک‌ها را به‌طور ناکارآمدی بین نیازمندان توزیع کند. در این پروپوزال از ایده‌های حوزه طراحی بازار (Market Design) برای حل این مساله استفاده شده است به‌طوری که تخصیص نهایی نه‌تنها کارآمد بلکه منصفانه باشد.
بر اساس مکانیسم پیشنهادشده در این پروپوزال برای تخصیص بهینه کمک‌های خیریه در درازمدت، پژوهشگران دانشگاه فردوسی قصد دارند چگونگی طراحی یک قرارداد هوشمند کمک (donation smart contract) را روی بلاک‌چین بررسی کنند. مزیت این روش این است که اساساً نیازی به درگیری شخص ثالث برای تخصیص نیست و خود قرارداد بین خیرین به‌طور هوشمند تخصیص را انجام می‌دهد. به این ترتیب دغدغه فساد و پولشویی نیز که در کارهای خیریه جدی است از بین می‌رود.
