متر نابرابری

  مجید حیدری: مرکز آمار ایران، جدیدترین تصویر از شاخص ضریب جینی در سال 1398 را به‌روز کرده است که نشان می‌دهد این رقم کاهش یافته است. با انتشار این آمار، می‌توان اذعان کرد که فاصله دهک‌های درآمدی در سال گذشته نزولی بوده است، اما آیا این کاهش یک روند امیدوارکننده است؟ از نگاه کارشناسان شاخص ضریب جینی، یکی از شاخص‌هایی است که برای اندازه‌گیری و تحلیل سطح نابرابری توزیع درآمد در اقتصاد به‌کار می‌رود. این کمیت بین صفر تا یک قرار دارد. هر چه درآمد از افراد غنی به افراد فقیر جامعه انتقال یابد، شاخص کاهش می‌یابد و به صفر نزدیک می‌شود. ضریب جینی «صفر» به معنی توزیع کامل درآمدها در یک اقتصاد است، یعنی در چنین اقتصادی افراد یا خانوارها دارای درآمد یا مخارج کاملاً یکسانی هستند. در مقابل ضریب جینی «یک» نشان از نابرابری کامل در توزیع درآمدها یا مخارج دارد؛ در این حالت یک فرد یا یک طبقه تمام درآمد را به خود اختصاص می‌دهد. ضریب جینی، تفاوت مورد انتظار درآمد بین دو فرد یا خانوار را که به‌طور تصادفی از کل جامعه انتخاب می‌شود، بازگو می‌کند. فرضاً اگر ضریب جینی ۶ /۰ باشد و درآمد سرانه نیز هزار واحد پول باشد، تفاوت مورد انتظار بین درآمد دو خانوار تصادفی، معادل ۶۰۰ واحد پول است. ضریب جینی سال گذشته به ۳۹۹۲ /۰ رسید؛ عددی که در قیاس با سال ۱۳۹۷ کاهش نسبی را نشان می‌دهد. ضریب جینی در سال ۹۷ معادل ۴۰۹۳ /۰ بود. در نتیجه از شدت نابرابری در اقتصاد ایران در سال ۹۸ نسبت به سال قبل از آن به میزان ۰۱۰۱ /۰ واحد کاسته شد. به نظر می‌آید، تورم بالاتر دهک‌های برخوردار و یارانه معیشتی، دو عامل توضیح‌دهنده این روند باشند. یک وجه کاهش ضریب جینی، افت رفاه خانوارهای ثروتمند بوده است. به این علت، باید پرداخت یارانه معیشتی حاصل از افزایش قیمت بنزین از آذر سال گذشته را نیز افزود. یک پژوهش در نشریه «روند» بانک مرکزی، نشان داد که یک درصد افزایش در پرداخت‌های انتقالی دولت، ضریب جینی را به میزان ۰۰۰۲ /۰ کاهش می‌دهد. تاثیر ۱۰ درصد افزایش در مبالغ پرداخت‌های انتقالی، به‌طور تقریبی ۱۰ برابر بزرگ‌تر شده و ضریب جینی را به میزان ۰۰۲۰ /۰ کاهش می‌دهد. در سال گذشته، پرداخت‌های انتقالی دولت به اقتصاد به میزان ۳۱ هزار میلیارد تومان افزایش یافت که می‌تواند فاکتور مهمی در توضیح افت ضریب جینی باشد. ضمن اینکه این پرداخت انتقالی، مانند یارانه نقدی نبوده که به تمامی دهک‌های جامعه پرداخت شود و هفت دهک پایین درآمدی، مشمول یارانه معیشتی بوده‌اند. با این حال اثر این سیاست، همانند توزیع قبلی یارانه‌ها نبوده است؛ چراکه تورم سال‌های اخیر اقتصاد ایران، ارزش واقعی یارانه را کاهش داد. در سال ۱۳۹۰، یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰تومانی معادل چهار درصد از هزینه‌های ماهانه یک خانوار شهری بود، در حالی ‌که در سال ۹۸، یارانه ۵۵ هزارتومانی، معادل ۴ /۱ درصد از هزینه‌های ماهانه خانوار شهری بوده است. در واقع با وجود افزایش مبلغ یارانه، از قدرت خرید واقعی آن به شدت کاسته شده است. ضمن اینکه، عواملی که باعث رشد نابرابری می‌شوند، همچنان در اقتصاد ایران پابرجا هستند.