تعمیق شکاف

  محمد ناظری: مساله نابرابری یکی از دغدغه‌های اصلی مردم ایران و مبارزه با آن یکی از شعارهای همیشگی مسوولان بوده است. هرچند نابرابری را می‌توان در شکل تخصصی آن در مفاهیم مختلفی مانند نابرابری در دستمزد،  نابرابری در هزینه خانوار،  نابرابری در ثروت،  نابرابری اقتصادی با منشأ رانت، نابرابری با منشأ سرمایه انسانی و... دسته‌بندی کرد اما این پدیده مفهومی نیست که با زندگی روزمره ما غریبه باشد. در کنار بحث‌های همیشگی بالای شهر و پایین ‌شهر، مشاهده حلبی‌آبادها در چندکیلومتری مناطق اعیان‌نشین و... امروزه بستر مجازی هم مهر تاییدی بر شکاف طبقات مختلف جامعه در کشور می‌زند. کافی است مساله عدم توانایی بسیاری از والدین در خرید گوشی هوشمند برای تحصیل فرزندشان در برنامه «شاد» را در کنار عکس‌های لاکچری سفرهای خارجی بخش دیگری از همین جامعه در همین دوران کرونایی بگذارید. در همین روزها مهمانان برنامه «دورهمی» لذت قرنطینه را بهترین روزهای عمرشان می‌دانند اما دست‌فروشی که قدرت خرید پنیر ندارد، خطر 50درصدی ابتلا به کرونا را در مقابل خطر صد درصدی مرگ بر اثر فقر به جان می‌خرد. جدا از نمونه‌های واقعی آمار هم افزایش نابرابری در کشور را تایید می‌کند. به‌عنوان مثال نتایج حاصل از داده‌های مرکز آمار برای مابه‌التفاوت هزینه و درآمد خانوار شهری نشان داد در سال ۹۷ وضعیت شش دهک بدتر از سال قبل از خودش شده و تنها وضعیت سه دهک بهبود یافته است که این سه دهک از دهک‌های بالای درآمدی بوده‌اند. همچنین افزایش ضریب جینی که به‌عنوان معیاری برای اندازه‌گیری نابرابری در درآمد مورد استناد قرار می‌گیرد و به این معناست که خانوارها از نظر سطح رفاه از یکدیگر دور شده‌اند در سال‌های اخیر رو به افزایش بوده است. در مورد این شاخص می‌توان گفت در عملکرد بلندمدت اقتصاد ایران، ضریب جینی کمابیش ثابت بوده و تغییر مهمی نکرده است اما پس از سال 1390 ضریب جینی چه در میان خانوارهای شهری و چه در میان خانوارهای روستایی کاهش داشت و پس از آن نیز تا مدتی در سطوحی کمتر از سال‌های قبل از 1390 باقی ماند. در سال‌های 1390 و 1391 این ضریب تا 37 /0 کاهش یافت که این کاهش ناشی از طرح هدفمندی یارانه‌ها بود ولی با تورم سال‌های بعد، این اثر هم خنثی شده و دوباره به نقطه اول بازگشتیم. در تاریخ اقتصاد ایران بدترین دوره ثبت این شاخص مربوط به سال 1354 است که در آن سال ضریب جینی بالای 5 /0 بود ولی اکنون با رسیدن به رقم 43 /0 بالاترین رقم ضریب جینی در 40سال گذشته را شاهد خواهیم بود. بررسی شاخص «سهم از درآمد ۱۰ درصد ثروتمندترین به ۱۰ درصد فقیرترین» در سال‌های اخیر نیز در کنار شاخص ضریب جینی افزایش نابرابری در کشور را تایید می‌کند. بنابراین احتمال داده می‌شود که جامعه ایران در آینده با نوعی نابرابری مفرط مواجه شود. اما با وجود نوع رویکرد دولت و تاکید همیشگی بر مساله برابری در کشور چرا نابرابری در حال افزایش است؟ ریشه‌های این نابرابری چیست و عواقب آن برای جامعه چه خواهد بود؟