اپیدمی بحران

  زهره اکرمی: بانک جهانی در گزارش ماه فوریه، فارغ از در نظر گرفتن بحران قیمت نفت در جهان، پیش‌بینی کرده بود که مردمانی که در مناطق درگیر منازعه زندگی می‌کنند، نسبت به سال 2007 دو برابر شده و انتظار می‌رود که در سال 2030 قریب به دوسوم از فقرای جهان در شرایط بحرانی و شکننده زیست داشته باشند. با اضافه کردن سقوط حیرت‌انگیز قیمت نفت به این ارقام، می‌توان تصویری دلهره‌آور از آینده پیش‌رو تجسم کرد. گرچه توافق میان تولیدکنندگان بزرگ نفت برای کاهش روزانه 7 /9 میلیون بشکه نفت به عنوان بزرگ‌ترین کاهش تولید در تاریخ، هماهنگی بی‌نظیری را میان بیش از 20 دولت رقم زد و ایالات متحده، نقش نامتعارف میانجی‌گری را در این صحنه ایفا کرد؛ با وجود این به نظر می‌رسد این اقدامات و ارقام منحصربه‌فرد، کافی نبوده و کشتیبان را سیاستی دیگر باید. کاهش تقاضای نفت در بازار به دلیل شیوع ویروس کرونا در جهان سبب کاهش رونق و حذف برخی از کسب‌وکارهای ریز و درشت در بخش‌های مختلف اقتصاد شده است و به‌تبع آن، بازار شاهد کاهش تقاضای 25 تا 35 میلیون بشکه‌ای نفت در روز است که این رقم سه و نیم برابر بیشتر از میزان وعده‌داده‌شده دولت‌ها برای کاهش در جهان موازیِ فارغ از ویروس بود. به گفته بسیاری از کارشناسان، بحران ایجادشده در صنعت نفت و گاز که امروزه تامین‌کننده 60 درصد از انرژی جهان است، پیامدهایی پرهزینه‌تر از آسیب وارده از اعمال محدودیت‌های ناشی از شیوع کووید 19 در جهان به اقتصاد دارد. گرچه بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت سال‌هاست که برآن‌اند تا از وابستگی خود به نفت بکاهند و چشم‌اندازهای غیرنفتی برای خود ترسیم کنند، اما در این مسیر چندان کامیاب نبوده و تغییرات به کندی در حال انجام است، در نتیجه مستقیماً از این افت قیمت متضرر خواهند شد. در این بازی هم عربستان که تولید خود را به اوج رسانده و هم ایران که به سختی برای نفت خود مشتری پیدا می‌کند، آسیب خواهند دید. برای ایالات متحده که صادرکننده نوپای نفت است این بحران پیامدهای بسیاری به ویژه برای منطقه تگزاس و کمپانی‌های نفتی خواهد داشت. برای تولیدکنندگان نفت شیل در آمریکا تولید زیر 40 دلار برای هر بشکه اساساً سودده نبوده و این افت قیمت سبب اخراج بسیاری از کارکنان کمپانی‌های نفتی خواهد شد. توافق میان اوپک و متحدانش همچنین نمی‌تواند مانع از آسیب جدی به بسیاری از خرده تولیدکنندگان نفت مستقل شود. بنا به گزارش ماه مارس آژانس بین‌المللی انرژی، افت قیمت نفت سبب کاهش درآمد شدید نفت در کشورهای بحران‌زده شده و صندوق بین‌المللی پول بایستی خود را برای اعطای تسهیلات به این کشورها آماده کند. کشورهای فرومانده چون عراق، نیجریه و ونزوئلا که غالب درآمدهای خود را وابسته به نفت می‌دانند و توامان با بحران‌های سیاسی دست و پنجه نرم می‌کنند، اولین قربانیان این شوک در بازار خواهند بود. گرچه برای کشورهایی چون اردن، مصر، لبنان و برخی دیگر که خسارات هنگفتی بابت رکود صنعت توریسم در این ایام داشته‌اند، کاهش قیمت نفت تا حدودی امیدبخش است. در نهایت اما فروپاشی قیمت نفت احتمالاً نخستین مهره از دومینوی بحرانی است که کشورها باید نگران آن در آینده باشند.