بدبینی در برابر پیشرفت

فناوری بهتر، سریع‌تر و ارزان‌تر چیزی است که مردم هنگام ارائه تصویری از یک آینده روشن به آن استناد می‌کنند. اما با آغاز دهه 2020 خوش‌بینی‌ها به تدریج کمرنگ می‌شوند. به نظر می‌رسد فناوری‌های جدیدی که در دهه گذشته غالب بودند اوضاع را بدتر کرده‌اند. قرار بود رسانه‌های اجتماعی افراد را گردهم آورند. این رسانه‌ها در جریان بهار عربی سال 2011 به عنوان نیروی آزادی‌بخش معرفی شدند اما امروزه آنها را عوامل ورود به حریم خصوصی، انتشار تبلیغات پرهیاهو و تضعیف دموکراسی می‌دانند. تجارت الکترونیکی، تاکسی‌های اینترنتی و اقتصاد غیررسمی شاید راحت باشند اما به مواردی مانند پرداخت حقوق اندک به کارکنان، تشدید نابرابری و ایجاد راه‌بندان در خیابان‌ها متهم می‌شوند. والدین نگران‌اند که تلفن‌های هوشمند فرزندانشان را به زامبی‌های معتاد به صفحه نمایش تبدیل کند.

فناوری‌هایی که انتظار می‌رود بر دهه آینده چیره شوند نیز سایه‌ای تاریک دارند. ممکن است هوش مصنوعی یک‌سونگری و تعصب را به همراه آورد، مشاغل را تهدید کند و به پیدایش حاکمان خودکامه منجر شود. فناوری 5G در کانون جنگ تجاری چین و آمریکا قرار دارد. اتومبیل‌های خودران هنوز به ‌کار نیفتاده‌اند اما می‌توانند همانند دیگر خودروها انسان‌ها را بکشند. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اعتماد مردم به بنگاه‌های اینترنتی از اعتمادشان به صنعت بانکداری کمتر است. درست در زمانی که بانک‌ها تلاش دارند خود را به عنوان بنگاه‌های فناوری معرفی کنند غول‌های اینترنتی به بانک‌های جدید تبدیل می‌شوند و از کانون استعداد درخشان به اشباح ترسناک تغییر ماهیت می‌دهند. حتی کارکنان خود این شرکت‌ها نیز دچار اضطراب شده‌اند.

نیویورک‌تایمز این بدبینی گسترده را در این جمله خلاصه می‌کند: «احساس بدبینی جای پیشرفت غیرقابل اجتنابی را گرفت که در دوران انقلاب‌های علمی و صنعتی متولد شد.» اما این کلمات در مقاله‌ای آمدند که در سال 1979 انتشار یافت. در آن زمان روزنامه نیویورک‌تایمز از این افسوس می‌خورد که «رشد فزاینده تردیدها در مورد توانایی جامعه برای مهار نیروهای افسارگسیخته فناوری» حس اضطراب و بدبینی را تشدید می‌کند.

احساس اضطراب امروزه در تلفن‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی متمرکز شده است که یک دهه قبل به عرصه آمدند. اما نگرانی‌های مربوط به اینکه بشریت یک چرخش اشتباه فناوری داشت یا ممکن است برخی فناوری‌ها بیشتر از فایده آسیب برسانند به مدت‌ها قبل از آن بازمی‌گردند. در دهه 1970 نگرانی در مورد افزایش بیش از حد جمعیت، آسیب‌های محیط‌ زیستی و چشم‌انداز یک رویارویی هسته‌ای حس نومیدی را تقویت می‌کردند. در دهه 1920 اعتراضاتی علیه اتومبیل‌ها برپا شد در حالی که تا چندی قبل از آن اتومبیل‌ها پاسخی معجزه‌آسا به مشکل وسایل نقلیه‌ای بودند که با اسب کشیده می‌شدند. آن وسایل خیابان‌ها را از سروصدا و سرگین اسب پر می‌کردند و عامل ازدحام و تصادف بودند. همچنین لودیت‌ها، رمانتیک‌ها و سوسیالیست‌هایی که (به دلایل منطقی) نگران بیکاری کارگران ماهر، تخریب مناطق روستایی و رنج کشیدن کارگران در کارخانه‌های پر از دود بودند در قرن 19 علیه صنعتی‌سازی به‌پا خاستند.

اگر از فاصله دورتری به صحنه بنگریم در هر کدام از این نمونه‌های تاریخی می‌بینیم که ناامیدی‌ها از ترکیبی از امیدهای محقق‌نشده و عواقب پیش‌بینی‌نشده ناشی می‌شوند. فناوری‌ افسار نیروهای تخریب خلاقانه را باز می‌کند بنابراین طبیعی است که اضطراب ایجاد شود. هر فناوری ضررهایی دارد که گاهی بر مزایای آن می‌چربند. اگر این امر یکباره در مورد چندین فناوری اتفاق بیفتد نتیجه آن گسترش حس بدبینی نسبت به فناوری خواهد بود. اما می‌توان آن بدبینی را تشدید کرد. اغلب افراد بر نکات منفی یک فناوری جدید متمرکز می‌شوند در حالی که مزایای آن را بدیهی می‌انگارند. نگرانی مربوط به زمانی را که جلوی صفحه نمایش می‌گذرد باید با مزایای گسترده‌تر ارتباطات و دسترسی آنی به اطلاعات و سرگرمی‌هایی سنجید که از مزایای تلفن‌های هوشمند به‌شمار می‌آیند. خطر بیشتر آن است که تلاش‌های لودیت‌ها برای اجتناب از هزینه‌های کوتاه‌مدت مربوط به یک فناوری باعث شود دسترسی به مزایای درازمدت آن از بین برود. کارل بندیکت فری استاد دانشگاه آکسفورد این پدیده را «تله فناوری» می‌نامد. به عنوان مثال، نگرانی از اینکه روبات‌ها مشاغل افراد را بگیرند سیاستگذاران را تحریک می‌کند برای روبات مالیات ببندند تا جلوی استفاده از آن را بگیرند. این در حالی است که در درازمدت کشورهایی که شاهد پیر شدن جمعیت و کاهش نیروی کار هستند اما می‌خواهند استانداردهای زندگی را حفظ کنند به روبات‌های بیشتری نیاز خواهند داشت.

این بحث ما را به درسی دیگر می‌کشاند: درمان مشکلات مرتبط با فناوری اغلب خود فناوری بیشتری دارد. به عنوان مثال، ایربگ و سایر ویژگی‌های ایمنی در خودرو باعث شد شمار مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات به ازای هر میلیارد مایل سفر از حدود 240 نفر در دهه 1920 به حدود 12 نفر در زمان حال کاهش یابد. هوش مصنوعی ابزاری برای جلوگیری از جریان افراط‌گرایی در رسانه‌های اجتماعی است. مثال دیگر ما به تحولات اقلیمی مربوط می‌شود. نمی‌توان تصور کرد برای تغییرات اقلیمی راه‌حلی پیدا شود که شامل نوآوری‌هایی در انرژی پاک، حذف کربن و ذخیره‌سازی انرژی نباشد.

مهم‌ترین درس به خود فناوری مربوط می‌شود. از هر فناوری قدرتمند می‌توان برای اهداف خوب یا شر بهره گرفت. اینترنت درک افراد را بالا می‌برد اما همزمان جایی است که ویدئوهای قطع سر انسان‌ها انتشار می‌یابند. فناوری زیستی می‌تواند بازدهی محصولات کشاورزی را بالا برد و به درمان بیماری‌ها کمک کند اما عامل تولید سلاح‌های مرگبار نیز باشد.

فناوری به تنهایی نقشی ندارد و این انتخاب افراد است که جهان را شکل می‌دهد. بنابراین بدبینی نسبت به آن یک گام ضروری در مرحله پذیرش فناوری‌های جدید خواهد بود. در بهترین حالت، این بدبینی کمک می‌کند بفهمیم چگونه جامعه با نوآوری‌ها برخورد می‌کند و ما بر این اساس مقررات و سیاست‌هایی وضع می‌کنیم تا اثرات مخرب آن محدود شوند (مثلاً کمربند ایمنی خودرو، مبدل‌های کاتالیست و مقررات رانندگی)؛ تغییرات اعتدال ‌یابند (مثلاً تحصیل همگانی برای مقابله با صنعتی‌سازی)؛ یا ایجاد بده‌بستان‌ها (مثلاً بین آسایش ناشی از استفاده از تاکسی‌های اینترنتی و حمایت از کارگران اقتصاد غیررسمی). بدبینی سالم باعث می‌شود که این مسائل از طریق مناظرات عمومی بررسی شوند نه توسط گروهی از متخصصان فناوری.

روشن کردن موتور اخلاقیات

شاید فناوری‌ خود منبع اصلی نگرانی نباشد بلکه منبع آن با افزایش تردیدها در مورد توانایی جامعه برای برگزاری مناظرات و رسیدن به نتیجه مطلوب ارتباط پیدا کند. در این صورت بدبینی نسبت به فناوری نشانه‌ای از بدبینی سیاسی خواهد بود. با این حال یک اصل امیدوارکننده وجود دارد: مناظره مایوس‌کننده بسیار بهتر از برگزار نکردن مناظره است. همچنین تاریخ بیشتر از خوش‌بینی طرفداری می‌کند. از زمان انقلاب صنعتی تاکنون، تحولات فناوری به مهار اهریمن‌های قدیمی -از مرگ‌ومیر کودکان گرفته تا گرسنگی و نادانی- کمک کرده‌اند. درست است که جهان گرم می‌شود و مقاومت در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها افزایش می‌یابد، اما راه‌حل این مشکلات استفاده بیشتر از فناوری را می‌طلبد. بنابراین اکنون که دهه در حال تحویل است بدبینی را کنار بگذاریم. زندگی در دهه پر از فناوری 2020 شامل حال خوش‌اقبال‌ترین مردم کره زمین خواهد شد.

منبع: اکونومیست