خیلی دور خیلی نزدیک

جواد حیدریان: اگر نخواهیم به ابتدای دهه 90 میلادی و تقسیم‌بندی جهان دوقطبی «توسعه‌یافته» و «در حال توسعه» بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برگردیم، می‌توانیم اکنون نتیجه آن تقسیم‌بندی را در نحوه چیدمان توسعه کشورها به قضاوت بنشینیم. اقتصاد برای رشد و توسعه، نیازمند تکنولوژی نو و اندیشه تازه است. اما چرا مفاهیمی مثل توسعه و پایداری محیط زیست، در صحنه عمل، گاه در تعارض با هم قرار می‌گیرند، طوری که حتی قوانین میانجی هم نمی‌تواند گره از این پیچیدگی مخرب باز کند؟ استقرار صنایع در چند کیلومتری شهرها نمونه‌ای از نمود این تنیدگی مشکلات اقتصادی و محیط زیست در ساختار توسعه ایران است. شهرهای بزرگ از جمله تهران به دلیل وضعیت جغرافیایی مستعد شرایط آلودگی است. طبق قانون ضوابط استقرار صنایع در محدوده شهرها که بیش از 50 سال از تصویب ابتدایی آن و حدود 20 سال از بازنگری مجدد و البته اصلاح بخش‌هایی از آن در طول 10 سال گذشته می‌گذرد، شهر تهران باید 120 کیلومتر از صنایع آلاینده دور باشد. در گذر 50ساله این قانون هم تهران آلوده‌تر شده است و هم شهرهای بسیاری بر سر این مسیر 120کیلومتری گسترده‌تر و از روستایی به شهر یا از شهر کوچکی به شهر بزرگی مثل کرج تبدیل شده‌اند. آیا منشأ همه آلایندگی شهرهایی مثل تهران صرفاً صنایعی است که اکنون در خارج از محدوده تمرکز جمعیتی و شهری استقرار یافته‌اند؟ افزایش جمعیت و تحرک خودروها و صنایع شهری البته در بدتر شدن شرایط زیستی در تهران و دیگر شهرهای بزرگ ایران بی‌تاثیر نیست اما قانونی که برای بهبود وضعیت زیستی، صنایع را دور از مراکز جمعیتی استقرار داده است، بر اساس چه نیازهایی بوده است؟

مقامات دولت، از وزارت صنعت و استانداری تا سازمان محیط زیست معتقدند؛ تهران با حجم گسترده‌ای از جمعیت به شکل ناصوابی از کمبود صنایع و مزایای مرتبط با اشتغال رنج می‌برد. دوری صنایع از شهری مثل تهران سبب شده نرخ بیکاری در پایتخت وضعیتی نه‌چندان خوشایند داشته باشد و... با این حال تهران 20 درصد صنایع کشور را در حاشیه و متن خود جا داده است. مدیران دولتی در تکاپوی لغو قانونی هستند که صنایع را دور از شهری مثل تهران قرار داده اما بر این نکته نیز اذعان دارند که به موازات اصلاح قانون، نیازمند نوسازی صنایع و تجهیز آنها به تکنولوژی نوین و مدرن جهان هستیم. استفاده از تکنولوژی توسعه‌یافته و سازگار با محیط زیست و غیرآلاینده، نیاز امروز ایران است. کشوری که در تهدید آلودگی، کم‌آبی و چیدمان غلط توسعه ناسازگار با خواهش اکولوژیک است. ایران نیازمند نگرشی تازه در قانونگذاری و البته چینش توسعه است. مدیریت توسعه پایدار و توجه به ارزش‌های اکولوژیکی باید اولویت دولت‌ها باشد و البته برای رسیدن به این الگو، نیازمند تجهیزات تکنولوژی روز دنیا هستیم اما آیا برای دریافت تکنولوژی مدرن و فرار از دست واسطه‌های ورود تکنولوژی‌های پوسیده و دست چندم اروپای شرقی، روسی و چینی، نیازمند یک ساختار سیاسی تعامل‌گرا و غلبه بر فشار تحریم نیستیم؟