تراشه‌ها در همه‌جا

در 29 آگوست هنگامی که طوفان دوریان به سمت کرانه شرقی آمریکا پیش می‌رفت ایلان ماسک (Elon Musk) رئیس شرکت تولید خودروهای برقی اعلام کرد که برخی از مشتریان که در مسیر طوفان قرار دارند متوجه خواهند شد که خودروشان ناگهان این توانایی را به دست می‌آورد که با یک مرتبه شارژ باتری مسافت طولانی‌تری را بپیماید. محصولات شرکت آقای ماسک را -همانند بسیاری دیگر از خودروهای پیشرفته- می‌توان کامپیوترهای چرخ‌دار متصل به اینترنت نامید. در مدل‌های ارزان‌تر خط تولیدی تسلا بخشی از باتری از طریق نرم‌افزار خودرو غیرفعال شده است تا میزان پیمایش خودرو محدود شود. در زمان بروز طوفان، شرکت با فشار یک دکمه صفحه‌کلید در پالو آلتو (Palo Alto) توانست این محدودیت را بردارد تا رانندگان بتوانند به طور موقت از ظرفیت کامل باتری خودرو استفاده کنند.

خودروهای کامپیوتری آقای ماسک تنها یک نمونه از رویدادی بسیار وسیع‌تر هستند. هرچه کامپیوترها و راه‌های اتصال کم‌هزینه‌تر شوند عاقلانه‌تر است که آنها را در میان وسایلی جاسازی کرد که خود در اصل کامپیوتر نیستند. اکنون کامپیوترها در همه‌چیز از پوشک نوزاد تا دستگاه قهوه‌ساز تا بدن گاوهای شیرده و روبات‌های کارخانه‌ها دیده می‌شوند و پدیده اینترنت اشیا (IOT) را خلق می‌کنند. این یک انقلاب تدریجی است که در طول سال‌ها اتفاق می‌افتد و آغاز آن با راهیابی کامپیوترها به اتومبیل، تلفن و تلویزیون‌ها بود. اما قرار است این تحول همه مرزها را بشکند. طبق یک پیش‌بینی، جهان تا سال 2035 بیش از یک تریلیون کامپیوتر متصل به هم خواهد داشت که در همه‌جا از بسته‌بندی مواد غذایی تا پل‌ها و لباس‌ها حضور دارند.

‌چنین جهانی مزایای فراوان به همراه می‌آورد. مصرف‌کنندگان آسایش بیشتری خواهند داشت و محصولات می‌توانند کارهایی را انجام دهند که نمونه‌های غیرکامپیوتری از آن عاجزند. به عنوان مثال زنگ‌های هوشمند در منازل با مارک رینگ (Ring) در آمازون به حسگرهای حرکتی و دوربین‌های ویدئویی مجهز هستند. وقتی این زنگ‌ها با یکدیگر همکاری کنند عملاً یک شبکه تلویزیون مداربسته را می‌سازند. در این حالت مشتریان یک سامانه مراقبت دیجیتالی محله دارند و می‌توانند فیلم‌ها و تصاویر را برای پلیس ارسال کنند. در گذشته اطلاعات مربوط به جهان فیزیکی موقتی و مبهم بود اما ملموس و قابل تحلیل بودن این اطلاعات در زمان حال به کارآمدی بیشتر کسب‌وکارها کمک می‌کند. لامپ‌های هوشمند ساختمان‌ها در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کنند. دستگاه‌های مجهز به کامپیوتر می‌توانند بروز اشکال در خود را پیش‌بینی و برنامه‌های نگهداری و مراقبت را زمان‌بندی کنند. در گاوهای شیرده که با کامپیوتر به هم متصل هستند عادات غذایی و نشانه‌های حیاتی در زمان واقعی پایش می‌شوند. این کار باعث می‌شود آنها شیر بیشتری تولید و در زمان مریضی به داروی کمتری نیاز پیدا کنند. شاید این مزایا به صورت تک‌تک کوچک به نظر برسند اما وقتی در یک اقتصاد تجمیع شوند به عنوان مواد خام مورد نیاز برای رشد عمل می‌کنند و به طور بالقوه نقش بزرگی دارند.

اما در درازمدت آشکارترین تاثیرات اینترنت اشیا در چگونگی کارکرد جهان نمود پیدا می‌کند. یک راه برای تصور چنین وضعیتی آن است که آن را به عنوان مرحله دوم اینترنت تلقی کنیم. این تصویر الگوهای کسب‌وکاری را که در مرحله اول قدرت گرفتند به صورت سکوهای انحصاری جهان‌گشا نشان می‌دهد یا رویکردی مبتنی بر داده‌ها را دربر می‌گیرد که منتقدان آن را «سرمایه‌داری نظارتی» (Surveillance Capitalism) می‌نامند. شرکت‌های بیشتری وارد عرصه فناوری می‌شوند و اینترنت فراگیر خواهد شد. در نتیجه مجموعه‌ای از مناقشات حل‌نشده مربوط به مباحثی مانند مالکیت، داده‌ها، نظارت، رقابت و امنیت از جهان مجازی به جهان واقعی سرریز خواهد کرد.

بحث را با مالکیت آغاز می‌کنیم. همان‌گونه که آقای ماسک نشان داد اینترنت این توانایی را به بنگاه‌ها می‌دهد تا حتی پس از فروش با محصولاتشان در ارتباط باشند و بیشتر آنها را به نوعی خدمت تبدیل کنند تا نوعی کالا. این وضعیت مفاهیم سنتی مالکیت را دگرگون می‌سازد. به عنوان مثال وقتی مایکروسافت فروشگاه کتاب‌های الکترونیکی خود را در ماه جولای تعطیل کرد مشتریان دیگر نمی‌توانستند کتاب‌هایی را که قبلاً خریده بودند بخوانند (مایکروسافت گفت پول آنها را پس می‌دهد). برخی از خریداران اولیه وسایل خانه‌های هوشمند متوجه شدند که پس از کاهش توجه بنگاه‌های سازنده به آن محصولات، کارکرد آنها متوقف شد.

این رویداد کفه قدرت را از مشتری به فروشنده انتقال می‌دهد. شرکت‌ جان دیری (John Deere) سازنده تراکتورهای دارای فناوری بالا به تازگی درگیر یک پرونده شکایت شد چراکه محدودیت‌های نرم‌افزاری به صاحبان تراکتور اجازه نمی‌داد خود برای تعمیر آن اقدام کنند. از آنجا که نرم‌افزار فروخته نمی‌شود و فقط اجازه استفاده از آن صادر می‌شود بنگاه چنین استدلال می‌کرد که در برخی شرایط خریدار تراکتور اصلاً یک محصول را نمی‌خرد بلکه فقط مجوز بهره‌برداری از آن را دریافت می‌کند.

مدل‌های مجازی کسب‌وکار در جهان واقعی دچار شوک می‌شوند. بنگا‌‌ه‌های فناوری عموماً علاقه‌مندند به سرعت پیش بروند و قواعد را بشکنند اما نمی‌توان برای یخچال یک نمونه کاملاً دیجیتال عرضه کرد. اپل، تولیدکننده تلفن‌های هوشمند تا پنج سال پس از فروش محصولات خدمات به‌روزرسانی را فراهم می‌سازد. کاربران تلفن‌های هوشمند اندرویدی فقط دو سال از این خدمات بهره‌مند می‌شوند. اما کالاهایی از قبیل ماشین لباسشویی یا ماشین‌آلات صنعتی یک دهه یا بیشتر عمر می‌کنند. بنگاه‌ها باید تصمیم بگیرند که چگونه می‌توان مدت‌ها پس از انتقال و جابه‌جایی برنامه‌نویسان اصلی همچنان از وسایل کامپیوتری‌شده و پیچیده خود پشتیبانی کنند.

داده‌ها حوزه مهم دیگر هستند. الگوی رایج کسب‌وکار در اکثر بخش‌های اینترنت به این صورت است که در قبال دریافت داده‌های ارزشمند و خصوصی کاربران به آنها خدمات رایگان می‌دهد. دریافت داده‌ها معمولاً با توافقی انجام می‌شود که در بهترین حالت کاربران از نصف مفاد آن اطلاع دارند. این موضوع در مورد اینترنت اشیا نیز صدق می‌کند. تشک‌های هوشمند روند خواب را ثبت می‌کنند. دستگاه‌های ایمپلنت پزشکی ضربان قلب و سطوح انسولین را با درجات مختلف شفافیت مشاهده و اصلاح می‌کنند. صنعت بیمه در حال آزمایش داده‌های خودروها و دستگاه‌های بدنسازی است تا در تعیین میزان حق بیمه از آنها استفاده کند. در جهان مجازی بحث‌های مربوط به اینکه چه مواردی باید پایش شوند و چه کسی مالک داده‌های حاصل از پایش‌هاست وضعیتی سست و تئوریک دارد اما در جهان واقعی این بحث‌ها ضرورت بیشتری پیدا خواهند کرد. سپس نوبت به رقابت می‌رسد. جریان داده‌ها در ابزارهای اینترنت اشیا به همان اندازه داده‌های حاصل از جست‌وجو در گوگل یا پست‌های فیس‌بوک ارزشمند است. منطق کسب‌وکار مبتنی بر داده‌ها که داده‌ها را با دقت بیشتری جمع‌آوری و پردازش می‌کنند احتمالاً همان نوع پویایی بازار را تکرار خواهد کرد که به پیدایش سکوهای عظیم شرکت‌ها در اینترنت انجامید. تدوین استانداردها و چگونگی اتصال ابزارهای اینترنت اشیا می‌تواند مزیتی برای پیشگامان این عرصه باشد چراکه مصرف‌کنندگان (به‌طور منطقی) نگران‌اند که خودروهای مرتبط با اینترنت، ایمپلنت‌های پزشکی و سایر دستگاه‌ها در مقابل هکرها آسیب‌پذیر باشند.

پیش‌بینی عواقب فناوری‌ها به ویژه آنهایی که مانند کامپیوتر جهان‌گستر هستند دشواری زیادی دارد. اختراع اینترنت مصرف‌کننده در 25 سال پیش خوش‌بینی‌های زیادی را برانگیخت. امروزه کاستی‌های اینترنت از ایجاد قدرت انحصاری گرفته تا جاسوسی شرکت‌ها و تندروی در جهان آنلاین در صدر اخبار قرار گرفته‌اند. راه‌ برخورد مناسب با اینترنت اشیا (و هر چیز دیگر) آن است که منافع آن به حداکثر و آسیب‌های آن به حداقل رسانده شود. خوشبختانه افرادی که در این زمینه کار می‌کنند از قبل تجربه زندگی در دوران اولین انقلاب اینترنت را دارند و می‌توانند تا حدی وقایع را پیش‌بینی کنند.