تحت پوشش بیمه

استفان چومبا (Chomba) همانند بسیاری از کشاورزان زیمبابوه از خشکسالی درازمدتی که درست پس از فصل کشت در اکتبر سال گذشته آغاز شد به شدت آسیب دید. بذرهای ذرتی که او در مزرعه کوچک 12هکتاری خود در حاشیه لوزاکا پایتخت زیمبابوه کاشته بود هیچ‌گاه جوانه نزدند. او نزدیک بود تمام محصولش را از دست بدهد اما در کمال ناباوری شرکتی که بذرها را به او فروخته بود به استفان تلفن زد و اعلام کرد می‌تواند بدون هیچ هزینه‌ای بذر جایگزین دریافت کند. مشخص شد که او تحت پوشش بیمه قرار دارد.

داستان استفان نشان می‌دهد چگونه فناوری و ایده‌های جدید می‌توانند افراد فقیر را در سراسر جهان تحت پوشش بیمه قرار دهند. البته این وظیفه دشواری است. جنبش‌هایی که با هدف گسترش شمول مالی آغاز شدند اکنون در حال توسعه هستند تا بتوانند علاوه بر حساب‌های پولی همراه و دسترسی به اعتبارات، پوشش بیمه‌ای را نیز برای فقرا فراهم سازند.

افراد بسیار فقیر بیش از همه به بیمه نیاز دارند و از آنجا که تغییرات اقلیمی احتمال بروز شرایط حاد آب‌وهوایی را بالا می‌برد کشاورزان فقیر بیش از پیش آسیب‌پذیر می‌شوند.

آقای چومبا هفت فرزند دارد که پنج تای آنها هنوز به مدرسه می‌روند. برای این‌گونه خانواده‌ها ضرری مانند آنچه او متحمل شد صرفاً یک آسیب موقتی نیست بلکه می‌تواند آنها را به بدهی فلج‌کننده یا فقر مطلق سوق دهد. اما بسیاری از مردم در سراسر جهان فکر می‌کنند بیمه برای آنها ساخته نشده است. در واقع وقتی هم که به آن فکر می‌کنند از خود می‌پرسند چرا باید الان پولی را به عنوان حق بیمه بپردازند برای چیزی که امیدوارند هرگز به آن نیازمند نشوند، پولی برای یک ضرر پیش‌بینی‌نشده. بانک جهانی از سال 2011 با کمک یافته‌های بنیاد بیل و ملیندا گیتس یک شاخص شمول مالی یا فیندکس (Findex) تعریف کرده است تا بتواند میزان دسترسی به خدمات مالی را اندازه‌گیری کند. در تازه‌ترین شاخص که به سال 2017 مربوط می‌شود تحقیقی در مورد کشاورزان در چند کشور فقیر گنجانده شد. حدود نیمی از آنها در پنج سال گذشته حداقل یک تجربه ناراحت‌کننده داشته‌اند. اکثریت آنها خود بار ضرر مالی آن را بر دوش گرفتند بدون آنکه کمکی از یک شرکت بیمه یا از دولت دریافت کنند.

شری کومار از بازوی بیمه‌ای شرکت SEWA، ارائه‌دهنده خدمات مالی خرد، می‌گوید بسیاری از کشاورزان فقیر فاقد پوشش بیمه‌ای هستند. اکثر پوشش‌های بیمه‌ای موجود نیز یارانه‌ای یا اجباری هستند. آقای کومار که در شهر احمدآباد در ایالت گجرات مستقر است می‌گوید در دهه 1980 اتحادیه SEWA متوجه شد بسیاری از زنانی ‌که از شرکت وام گرفته‌اند به خاطر بروز فجایع طبیعی قادر به بازپرداخت آن نیستند بنابراین اتحادیه در سال 1992 خدمات بیمه عمر و به دنبال آن در سال 2000 خدمات بیمه سلامت را ارائه داد.

دولت همچنین طرحی یارانه‌ای برای بیمه محصولات کشاورزی معرفی کرده است که فقط به کشاورزانی تعلق می‌گیرد که از تعاونی‌ها وام گرفته‌اند و وضعیت مالی مناسبی دارند. آقای کومار می‌گوید کشاورزان خرد در هند به روش اجدادی خود خطرات را پوشش می‌دهند. آنها محصولات را انبار می‌کنند و فرزندان بیشتری به دنیا می‌آورند با این امید که در کهنسالی از آنان مراقبت کنند.

سیاست باخت – باخت

در میان گروهی از شالیکاران روستای جلال‌پور افرادی هستند که به خاطر طرح یارانه‌ای دولتی با بیمه آشنا شده‌اند. برخی گلایه دارند که بیمه خسارت برداشت سال‌های 2016-2015 را پرداخت نکرد. برخی دیگر هیچ خسارتی نداشتند و به همین دلیل ناراحت بودند که حق بیمه پرداخت می‌کنند اما در مقابل چیزی نمی‌گیرند. به همین دلیل اتحادیه SEWA به تازگی مشوق‌ها و پاداش‌هایی را برای کسانی که چند سال خسارت نگرفته باشند در نظر گرفته است.

در زامبیا، آقای چومبا به خاطر می‌آورد زمانی‌که بذرها را خرید، فروشنده درباره بیمه صحبت کرده بود اما او فکر می‌کرد این صحبت‌ها بخشی از گفت‌وگوی دوستانه اوست. اما در واقع او با دادن شماره تلفن خود برای بیمه ثبت نام کرد. این بیمه صرفاً برای عدم رشد بذرها بود و خسارات آن نیز به شکل بذر جدید پرداخت می‌شد. تداوم خشکسالی باعث شد برداشت محصول آقای چومبا یک‌پنجم سال‌های عادی باشد اما همین مقدار بهتر از هیچ بود. روند خرید تلفن همراه از روند شمول مالی و پوشش بیمه سرعت بیشتری داشته است. طبق گزارش GSMA، سازمان اپراتورهای تلفن همراه، در سال 2018 دوسوم از جمعیت جهان یعنی 1 /5 میلیارد نفر تلفن همراه داشتند. انتظار می‌رود تا سال 2025 این رقم به 8 /5 میلیارد یعنی 71 درصد برسد. طبق فیندکس 78 درصد از بزرگسالان فاقد حساب بانکی در جهان که دستمزد خود را به صورت نقدی دریافت می‌کنند یک تلفن همراه دارند. حتی در کشور فقیر زامبیا ضریب نفوذ تلفن همراه بیش از 80 درصد است.

بذرهای بی‌اعتمادی

تلفن همراه افراد دور از بانک را قادر می‌سازد به خدمات بازار بیمه‌ دسترسی پیدا کنند و مدیریت و حتی دریافت خسارات را انجام دهند. با وجود این هنوز این کار دشواری‌های زیادی دارد. در منطقه مومباوا یک نمایشگاه کشاورزی برگزار می‌شود. این منطقه سه ساعت با پایتخت فاصله دارد و در کل مسیر مزارع ذرت آسیب‌دیده از خشکسالی دیده می‌شوند. یکی از کشاورزان در نمایشگاه می‌گوید امسال سال بسیار بدی بود. آنقدر بد که فقط ثروتمندان از فلاکت دور می‌مانند. اما او و دیگر کشاورزان به ایده بیمه محصولات کشاورزی اعتماد ندارند. نمایندگان پولا (Pula) بنگاه فناوری بیمه که این پوشش را طراحی کرد به همراه شعبه شرکت بایر (Bayer) فروشنده بذر ذرت و بیمه مربوط به آن تلاش می‌کنند ابهامات کشاورزان را برطرف سازند. موضوع برای کشاورزان ناشناخته است. گاهی اوقات کشاورزان خریدار بذر حتی حداقل‌های لازم برای ثبت نام در بیمه را انجام نمی‌دهند. یا شرکت فروشنده موضوع را به آنها توضیح نمی‌دهد یا اینکه آنها خود بسیار عجله دارند.

در بحث فروش بیمه به فقرا سه موضوع اعتماد، قیمت و سهولت اهمیت زیادی دارند. نشان دادن اثرات بیمه مهم‌ترین راه جلب اعتماد است. یکی از بازاریابان بذر در نمایشگاه مومباوا از این تاسف می‌خورد که در مورد پرداخت‌هایی که امثال آقای چومبا دریافت می‌کنند تبلیغات و اطلاع‌رسانی زیادی صورت نمی‌گیرد. خانم پارمار (Parmar) که یک ماما و نماینده بیمه SEWA در گجرات است با او هم‌عقیده است. در روستای او 35 خانواده تحت پوشش بیمه SEWA قرار دارند و او بخش کوچکی از حق بیمه را به عنوان دستمزد دریافت می‌کند. مهم‌ترین تاکتیک او برای فروش پرداخت خسارات در انظار عمومی است. به عنوان مثال مبالغ بزرگ در جلسات شورای روستا پرداخت می‌شوند.

به همین ترتیب، اگر خسارات پرداخت یا به‌طور کامل پرداخت نشود به سرعت صنعت بیمه بدنام می‌شود که در اغلب اوقات هم توجیه‌پذیر نیست. به عنوان مثال وقتی خانم پارمار درباره مزایای بیمه تبلیغ می‌کرد یکی از زنان که ساری صورتی‌رنگی پوشیده بود سخنان او را قطع و از این گلایه کرد که بیمه سلامت دو هزار روپیه به او غرامت داده در حالی که هزینه درمان 10 هزار روپیه بوده است. او پس از افزایش حق بیمه به قرارداد خود پایان داد.

مشکلاتی مشابه گریبان برخی طرح‌های بیمه شاخصی را گرفته‌اند. تعدادی از بنگاه‌ها در شرق آفریقا نوعی از بیمه محصولات کشاورزی را ارائه می‌دهند که در صورت نزول یک شاخص (مثلاً بارش باران) به کمتر از حد خاص تعیین‌شده به‌طور خودکار خسارت را به حساب همراه کشاورز واریز می‌کند بدون آنکه نیازی به طرح ادعای خسارت باشد. این اقدام نوآورانه و زیرکانه است. پیروی از یک شاخص آسان‌تر و ارزان‌تر از ارزیابی خسارت محصولات کشاورزی یا شمردن تعداد گاوهای تلف‌شده در خشکسالی است. علاوه بر این، از آنجا که شاخص‌ها خارج از کنترل کشاورز هستند خطرات اخلاقی کاهش می‌یابند و کشاورز نمی‌تواند کاری کند که احتمال پرداخت خسارات بیشتر شود. اما شور و اشتیاق برای بیمه شاخصی تا حدی فروکش کرد چراکه این بیمه به چند فرضیه کلی نیاز دارد. ممکن است برخی بیمه‌گذاران محصولات خود را از دست بدهند اما هیچ خسارتی دریافت نکنند. این امر دیگران را از بیمه رویگردان می‌سازد.

دو عنصر مهم دیگر در پذیرش بیمه یعنی قیمت و سهولت با یکدیگر ارتباط دارند. شرکت فناوری بیمه بریتانیایی میکروانشور (Microensure) موفق شد میلیون‌ها مشتری را با کمک موبایل تحت پوشش بیمه عمر قرار دهد. این بیمه هم‌اکنون 6 /8 میلیون نفر را در آسیا و آفریقا پوشش می‌دهد. اما رئیس آن آقای ریچارد لفتلی (Leftly) می‌گوید حتی پرسیدن سه سوال ساده نام، سن و نام فرزند می‌تواند مشتری را از پذیرش یک پیشنهاد رایگان منصرف سازد. ممکن است بیمه به همراه یک محصول دیگر در یک بسته قرار گیرد. در این صورت حق بیمه دیده نمی‌شود و محصول به صورت مستقیم به فروش می‌رسد. مداوی مویا از شرکت بایر می‌گوید مردم برای بیمه پول نمی‌دهند مگر یک الزام قانونی مانند بیمه خودرو باشد. بنابراین حق بیمه پولا را شرکت فروشنده بذر می‌پردازد و با پذیرش این هزینه محصول خود را به صورت بیمه‌شده به فروش می‌رساند تا بتواند مشتریان بیشتری جذب کند. شرکت فروشنده بذر به راحتی این کار را انجام می‌دهد چون هم جبران خسارات به صورت بذر دوباره است و هم اینکه دوران ریسک بسیار کوتاه است.

موضوع خرید بیمه برای عدم کارکرد یک محصول خریداری‌شده برای بسیاری از افراد در بازارهای توسعه‌یافته امری عادی تلقی می‌شود اما مردم فقیر چنین برداشتی از آن ندارند. لومکانی (Lumkani) بنگاه مستقر در ژوهانسبورگ تجهیزات تشخیص آتش می‌فروشد. شهرهای آفریقای جنوبی اغلب دچار آتش‌سوزی می‌شوند. تجهیزات شرکت لومکانی شبکه‌ای عمل می‌کنند و یک آژیر هشدار دستگاه‌های نزدیک را فعال می‌کند و کاربران پیامک هشدار آتش در منطقه یا منزل خود را دریافت می‌کنند. همچنین این تجهیزات با بیمه آتش‌سوزی عرضه می‌شوند که خساراتی تا 40 هزار راند را جبران می‌کند. دیوید گلاکمن رئیس لومکانی می‌گوید برای خسارت‌های کوچک باید از بیمه‌گذاران با اصرار بخواهیم جبران ضرر را مطالبه کنند. یک شرکت بیمه‌گر هندی به نام تافی (Toffee) مجموعه‌ای از محصولات از قبیل بیمه خسارت و سرقت دوچرخه، بیمه رفت و آمد برای مسافران وسایل نقلیه عمومی و بیمه برای بیماری‌های حاصل از نیش پشه (مانند دنگ) ارائه می‌دهد. این شرکت امیدوار است داروخانه‌هایی که دارو و وسایل دفع حشرات می‌فروشند این بیمه را به عنوان مکمل محصولاتشان عرضه کنند. شرکت ادعا می‌کند که خرید بیمه‌‌نامه از طریق اپلیکیشن یا وب‌سایت آن کمتر از 200 ثانیه و دریافت خسارات کمتر از سه روز زمان می‌برد.

این‌گونه بنگاه‌های فناوری بیمه می‌توانند از طریق خدمت‌رسانی به فقرا، ورود به بخش‌هایی از بازار که از قدیم مورد بی‌توجهی بیمه‌گران قرار گرفته‌اند و با استفاده از پردازش دیجیتالی از نقاط ضعف مزمن رقبای قدیمی خود بهره برند و برنده بازار کسب‌وکار شوند. اما آنها نمی‌توانند حاشیه سود بزرگی ایجاد کنند. آنها واسطه‌هایی بین مشتریان و شرکت‌های بیمه هستند که عملاً بیمه‌‌نامه‌ها را تضمین می‌کنند. بسیاری از آنها نیز نمی‌توانند حجم کسب‌وکار خود را آنقدر بزرگ کنند که صرفه حاصل از مقیاس به همراه داشته باشد.

بیمه به عنوان یک خدمت

بسیاری از فعالان حوزه بیمه برای فقرا بر این عقیده‌اند که بیمه‌گران برای ایجاد تمایز واقعی باید دو کار انجام دهند. اول اینکه نگاهی متفاوت به نقش خود داشته باشند و پا را از حوزه پرداخت غرامت برای خسارات فراتر گذارند. آنها باید به مشتریان کمک کنند تا ریسک‌ها را کاهش دهند و مدیریت کنند؛ با استفاده از فناوری‌های جدید آنها را به انجام اقدامات بهتر راهنمایی و تشویق کنند؛ به کشاورزان بگویند که بذرهای مناسب را در زمان مناسب بکارند و دارندگان بیمه‌نامه سلامت شرایط پزشکی خود را به صورت آنلاین مدیریت کنند.

دوم، آنها در کشورهای فقیر احتمالاً باید با دولت‌ها کار کنند و دولت‌ها نیز باید بخشی از پولی را که به فقرا اختصاص می‌دهند صرف پوشش بیمه‌ای آنها کنند. به عنوان مثال، بنگاه پولا در زیمبابوه بر روی طرحی آزمایشی برای پوشش 150 هزار کشاورز کار می‌کند. آنها تحت برنامه رایانه‌ای دولت برای تولیدکنندگان خرد محصول ذرت، بیمه بازدهی محصولات ارائه می‌دهند که همراه با بذر و کود فروخته می‌شود. این اولین بار است که دولت از شاخص بازدهی استفاده می‌کند که برخلاف شاخص آب و هوا دامنه وسیعی از خطرات مربوط به برداشت محصول را دربر می‌گیرد. پولا همچنین همکاری مشابهی را با دولت نیجریه انجام می‌دهد.     نتیجه نهایی آن است که کشاورزان بیشتری از یک شبکه ایمنی بهره‌مند می‌شوند و با گسترش بیمه تعداد کمتری از آنها در حوادث غافلگیر خواهند شد.

منبع: اکونومیست