عقبگرد؟

  سیده زینب موسوی: «تا پایان سال 1397، حدود 23 تا 40 درصد مردم زیر خط فقر می‌روند و هزینه تامین حداقل نیازهای زندگی به شدت افزایش خواهد یافت»؛ این واپسین آمارهای رسمی منتشرشده درباره وضعیت خط فقر در ایران است که پاییز سال گذشته از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی منتشر شده است. بخشی دیگر از این گزارش نیز بیان می‌دارد که احتمالاً تا پایان سال 1397، بین سه تا چهار دهک اول زیر خط فقر قرار گرفته‌اند.1 واقعیت آن است که افزایش شدید قیمت‌ها در سال 1397، کاهش درآمد حقیقی خانوار را در پی داشته و ادامه‌دار شدن این روند در ماه‌هایی که از سال 1398 گذشت، معیشت خانوار ایرانی را در مناطق مختلف روستایی و شهری با دشواری و حتی مخاطراتی روبه‌رو کرده است. آنچه گفته شد، تنها اشاره‌ای به وضعیت نابسامان اقتصادی خانوار ایرانی در حدود یک‌سال و نیم اخیر است. اما آیا این همه ابعاد ماجرای آشفته‌حالی اقتصاد امروز کشور است؟ بی‌شک پاسخ منفی است. افزایش تعداد افراد جامعه به زیر خط فقر نه‌تنها در ابعاد معیشتی محدود نمی‌ماند، بلکه می‌تواند آثار مخربی را بر بدنه اجتماعی جامعه و رفتارهای سیاسی مردم نشان دهد. نزدیکی به دو انتخابات به ویژه انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم در سال 1400 خود می‌تواند به بستری برای واکنش‌های مردم نسبت به وضعیت امروز اقتصاد کشور تبدیل شود چه آنکه در طول 40 سال پس از انقلاب، بارها شاهد اثرگذاری مولفه‌های اقتصادی بر رفتار رای‌دهی مردم بوده‌ایم؛ چه آن برهه که مردم از اصلاحات اقتصادی و سیاسی ناامید شده و از مشارکت سیاسی خود کاستند و چه آن زمان که به شعارهای عامه‌پسند و پوپولیستی اقبال نشان دادند.

رای دادن موثرترین و عملی‌ترین وسیله برای شهروندان است تا افکار و عقاید خود را در اداره کشور اعمال کنند. رای‌دهی در واقع یک نوع مکانیسم اجتماعی برای جمع‌آوری و تشخیص گزینه‌ها و ارجحیت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که بازگشت به وضعیت ایران در سال 1384 و روی کار آمدن دولتی پوپولیست، یکی از احتمالاتی است که اگر دولت حسن روحانی نتواند وضع موجود را تغییر داده و به ریل سیاست‌های توسعه‌ای که شعارهایش بر آن استوار بود بازگرداند، بسیار جدی و محتمل خواهد بود. دلیل آن این است که در شرایط کاهش اعتماد عمومی به دولت حاضر و عملکرد متناقض دولت با سیاست‌های اعلامی‌اش، آنچه ذائقه مردم را جلب می‌کند، شعارها و سیاست‌های عامه‌پسند است؛ در واقع آن زمان که وضعیت اقتصادی بحرانی است، معیشت مردم، حمایت از اقشار ضعیف، حمایت از کارگران و... اصلی‌ترین موضوعاتی است که پوپولیست‌ها به آن می‌پردازند و در قامت منتقدان جدی نخبگان حاکم و وضع موجود، وضع مطلوب را تنها با اجرایی شدن وعده‌های خود متصور می‌دانند. به این ترتیب در پرونده حاضر علاوه بر بررسی تبعات اجتماعی و سیاسی وضعیت اقتصادی امروز ایران، احتمال بازگشت به وضعیت سال 1384 در سال 1400 را مورد بررسی قرار می‌دهیم و به این سوال پاسخ می‌دهیم که این احتمال تا چه اندازه جدی است.