خوشی‌ها و مصائب دلار

  هادی چاوشی: آبان‌ماه پارسال، حسن روحانی چشم در چشم مدیران و مسوولان وزارت اقتصاد دوخت و گفت: «یک وقتی چند اقتصاددان بودند که سر قیمت ارز همیشه با ما چانه می‌زدند؛ مثلاً ارز 3800 تومان بود، می‌گفتند اگر این بشود 4200 تومان تمام ایران، گلستان می‌شود. می‌گفتند اگر ارز بشود 4200 تومان، صادرات ما دو برابر می‌شود. به هر حال ما برای آنها احترام قائلیم، خب اقتصاددان بودند. اما نباید فقط یک بعد داستان را ببینیم. اقتصاد خیلی فراز و نشیب دارد.»1 سخنان رئیس‌جمهور که نوعی تمسخر علم اقتصاد را در خود داشت، همان زمان باعث واکنش برخی اقتصاددانان منتقد سیاست‌های دولت شد. با این حال، حرف‌های روحانی -فارغ از مغالطه‌هایی که در آن دیده می‌شد- خالی از حقیقت نبود. اقتصاددانان در سال‌های اخیر همواره هشدار داده بودند که وقتی میان نرخ تورم ایران و آمریکا فاصله‌ای معنادار وجود دارد، تثبیت قیمت دلار در بازار داخلی اندک‌اندک قیمت‌های نسبی را به سود واردات و به زیان تولید داخلی تغییر می‌دهد؛ به همین دلیل آنان توصیه می‌کردند قیمت ارز به طور ملایم و بر اساس فاصله نرخ تورم داخلی و جهانی افزایش پیدا کند تا تولید و صادرات نیز همزمان با سایر بخش‌های اقتصاد رشد کند. در پی شوکی که جهش ارزی نیمه نخست سال 97 به اقتصاد ایران وارد کرد، دوره‌ای نسبتاً طولانی از بی‌ثباتی آغاز شد که رکود تورمی سال گذشته را می‌توان از نتایج آن دانست. با این حال، حالا که قیمت دلار به ثباتی نسبی رسیده و در بازه قیمتی جدید به رسمیت شناخته شده، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد افزایش قیمت ارز-همان‌طور که اقتصاددانان می‌گفتند- به سود تولید داخلی تمام شده است. روزنامه «دنیای اقتصاد» در شماره هشتم مرداد 98 خود زیر عنوان «فرصت‌سازی از تهدید ارزی» نوشت: «برخلاف تصور اولیه که جهش دلار صرفاً به رشد هزینه‌ها و رکود دامن می‌زند، اکنون از سه جبهه به تولیدکنندگان داخلی کمک شده است. نخست تقویت تولید در پی جذابیت صادرات و یافتن بازارهای جدید است. دوم صرفه تولید در بخش‌های متنوع‌تری از اقتصاد، ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری را فعال کرده است. سومین جبهه اما با حذف رقبای وارداتی که پیشتر از ارز ارزان استفاده می‌کردند، رونق گرفت. بنابراین نه‌تنها بنگاه‌های صادرکننده فرصت‌های تازه‌ای یافتند، بلکه بخش‌های تولیدی داخلی در فضای کنونی مزیت رقابتی پیدا کرده و با افزایش سودآوری همراه شده‌اند.» جواد صالحی‌اصفهانی، اقتصاددان ایرانی مقیم آمریکا نیز هفته گذشته در مصاحبه با «تجارت فردا» گفت: «قیمت‌های نسبی در ایران الان در بهترین موقعیت هستند؛ البته نه برای مصرف، بلکه برای تولید... بالا بودن نرخ دلار که باعث می‌شود قیمت کالاهای مصرفی ما چه وارداتی و چه صادراتی گران باشد، به نفع تولیدکننده است و این تولید در نهایت موجب اشتغال خواهد شد.»2

پرونده پیش رو تلاش می‌کند سازوکار اثرگذاری نرخ ارز بر رونق تولید داخلی را بررسی کرده و موانع پیش روی اقتصاد ایران را برای استفاده از این فرصت ناخواسته شرح دهد.