نظام تحریم‌ها

در اوایل فوریه یک نفتکش وارد خلیج‌فارس می‌شود و ظاهراً به سمت پایانه بصره در سواحل عراق در حال حرکت است. سپس ردیاب‌های آن خاموش و کشتی از نظرها پنهان می‌شود. 10 روز بعد کشتی ارسال سیگنال‌ها را از سر می‌گیرد و از طریق تنگه هرمز به سمت فجیره در امارات حرکت می‌کند و در آنجا به تخلیه بار خود می‌پردازد. سپس دوباره به سمت بصره راه می‌افتد، از انظار پنهان می‌شود، دوباره ظاهر می‌شود و یک‌بار دیگر در فجیره نفت تحویل می‌دهد. در هشت ماه گذشته نفتکش‌ها بیش از 60بار این الگو را تکرار کردند.  این‌گونه مانورها نظر مقامات آمریکایی را به خود جلب کرده است. آنها در دوم ماه می صادرات نفت ایران را ممنوع اعلام کردند. اما در این نمونه ذکرشده اطلاعات نه توسط آژانس‌های اطلاعاتی بلکه توسط شرکت ویندوارد (Windward) گردآوری شدند. این شرکت که مقر اصلی آن در اسرائیل است و سرمایه‌گذارانی از قبیل دیوید پترائوس یکی از مدیران سابق سیا و جان برونی رئیس سابق بریتیش پترولیوم (BP) از آن پشتیبانی می‌کنند به شرکت‌ها کمک می‌کند تا راه خود را در هزارتوی تحریم‌ها پیدا کنند.

ویندوارد تنها نیست. تحریم‌های فزاینده مشکلاتی را برای برخی شرکت‌ها و منافع بالقوه‌ای را برای برخی دیگر خلق کرده است. صنعتی پدیدار شد که به بنگاه‌ها کمک می‌کند با تحریم‌ها هماهنگ شوند و تاثیرات آنها را درک کنند. این وضعیت در تجارت انرژی از همه‌جا مشهودتر است. تجارتی که شرکت‌های نفتی، بانک‌ها، مدیران دارایی، تاجران و همچنین کارگزاران کشتیرانی، بیمه‌گران دریایی، بنگاه‌های سوخت‌رسانی به کشتی‌ها و مالکان کشتی‌ها را دربر می‌گیرد. حتی اگر آمریکا و ایران از رویارویی نظامی در خلیج‌فارس پرهیز کنند شرکت‌ها باز هم مجبورند با تحریم‌هایی سر کنند که اکنون به سلاح مورد علاقه دونالد ترامپ تبدیل شده‌اند. مدیر تطبیق در یکی از بنگاه‌های بزرگ تجارت انرژی می‌گوید عواقب سرپیچی از تحریم‌ها طاقت‌فرسا هستند.

ریسک تجارت به دو دلیل در حال افزایش است. اول، از زمانی که مارک ریچ بنیانگذار بنگاه عظیم تجاری گلن کور (Glencore) در 1983 به خاطر همکاری با ایران به زندان افتاد فرآیند استفاده از ابزار تحریم بسیار پیچیده‌تر شده‌ است. در آن زمان ایران چندین آمریکایی را دستگیر کرده بود. مارک ریچ نیز در سال 2001 مورد عفو بیل کلینتون قرار گرفت. استفاده از تحریم آن‌قدر زیاد شد که فقط سال گذشته آمریکا حدود 1500 فرد، بنگاه، کشتی و سایر شخصیت‌ها را هدف تحریم قرار داد. این تعداد سه برابر رقم تحریمی‌ها در سال 2016 بود. شش ماه گذشته پررویدادترین دوره به شمار می‌رود. آمریکا در ماه نوامبر ایران و در ماه ژانویه ونزوئلا دیگر صادرکننده بزرگ نفت را تحریم کرد. این کشور در نهم ماه می برای اولین‌بار یک کشتی را به اتهام حمل زغال‌سنگ ممنوعه کره شمالی بازداشت کرد.

دوم، کشورهای تحریم‌شده و واسطه‌های بی‌پروا مهارت بیشتری در دور زدن تحریم‌ها پیدا کرده‌اند. در ماه مارس مشاوران سازمان ملل با اتکا به داده‌های شرکت ویندوارد و مقامات خزانه‌داری آمریکا گزارش‌های جداگانه‌ای تهیه کردند که روش‌های رایج دور زدن تحریم‌ها را توصیف می‌کرد. قایق‌ها برای شناخته نشدن سیستم‌های ردیاب خود را خاموش می‌کنند. نفت در وسط اقیانوس از یک کشتی به کشتی دیگر انتقال می‌یابد. کشتی‌هایی که به نیابت از کره شمالی به تجارت می‌پردازند با استفاده از پیام‌رسان محبوب چینی وی‌چت یکدیگر را در دریای چین شرقی پیدا می‌کنند. ناخداها با دستکاری داده‌های فرستنده‌ها و ارسال موقعیت و شماره شناسایی کشتی‌های دیگر هویت کشتی خود را پنهان می‌سازند.

به گفته مقامات آمریکایی، این روش‌ها به ایران و روسیه کمک می‌کند تا نفت را به سوریه برسانند. در سال 2018 کره شمالی موفق شد بسیار بیشتر از سطح مجاز اعلام‌شده در تحریم‌های چندجانبه نفت پالایش‌شده وارد کند. وضعیت ونزوئلا از نظر فنی متفاوت است. تحریم‌های آمریکا هنوز به خارجیان اجازه می‌دهد با این کشور به تجارت بپردازند. اما ترس از گسترش تحریم‌ها باعث می‌شود تعداد شرکای تجاری متعارف بسیار اندک باشد. طبق گفته یک کارگزار کشتیرانی، نیکلاس مادورو در این ماه توانست یک مالک کشتی را راضی کند نفت خام را به هند ببرند اما هزینه این انتقال دو برابر نرخ عادی برای ونزوئلا بود.

کسب‌وکارهایی را که علاقه‌مند به درک این روش‌های قانون‌شکنانه هستند می‌توان در دو گروه تقسیم‌بندی کرد. گروه اول اشخاصی مانند صندوق‌های تامین، تحلیلگران و معامله‌گران هستند که می‌توانند از تاثیر تحریم‌ها بر بازارهای انرژی به نفع خود استفاده کنند. انبوهی از بنگاه‌ها وجود دارد که می‌توانند با پردازش داده‌های ارسالی کشتی‌ها، تصاویر ماهواره‌های تجاری و سایر اطلاعات عمومی و نیمه‌عمومی به این گروه کمک کنند. این بنگاه‌ها متخصص تحریم نیستند اما تحریم‌ها تقاضا برای تخصص آنها در ردیابی و خرد کردن داده‌ها را بالا برده است.

به عنوان مثال، یکی از مولفه‌های تعیین‌کننده در تولید نفت ونزوئلا میزان دسترسی این کشور به رقیق‌کننده‌هایی است که باید به نفت خام سنگین اضافه شوند. بنگاهی به نام کلیپر دیتا (Clipper Data) متوجه شد که کشتی‌های روسی رقیق‌کننده‌ها را به کشتی‌هایی در نزدیکی مالتا تحویل می‌دهند تا آنها را به ونزوئلا ببرند. بنگاه فرانسوی کپلر (Kpler) با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای از سایه درپوش تانکرهای ذخیره‌سازی میزان نفت داخل آنها را برآورد می‌کند. همچنین این بنگاه با بهره‌برداری از داده‌های ارسالی کشتی‌ها، تصاویر، پرونده‌های بنادر و دیگر ابزارها میزان صادرات نفت ایران را برای مشتریانی مانند آژانس‌ بین‌المللی انرژی و بنگاه پژوهشی برنستاین (Bernstein) تخمین می‌زند. برآوردها حاکی از افزایش صادرات بدون مقصد خاص هستند.

گروه دوم شرکت‌هایی هستند که از نقض تحریم‌ها هراس دارند. آنها به نوعی دیگر به کمک نیازمندند. بنگاه مشاورتی لاتهام و واتکینز (Latham & Watkins) به رئیس هیات‌مدیره شرکت +EN که کنترل غول آلومینیومی روسی را در دست دارد کمک کرد تا امسال شرکت را از فهرست تحریم‌های آمریکا خارج سازد. این بنگاه مشاورتی هم‌اکنون شاهد اوج‌گیری کسب‌وکار خود در حوزه تحریم‌هاست. شرکت داده‌پردازی ریفینیتیو (Refinitiv) نرم‌افزاری را عرضه می‌کند که به مشتریان امکان می‌دهد شرکا و مراجعان خود را از نظر قرار گرفتن در فهرست تحریم‌ها بررسی کنند. ویندوارد با استفاده از یادگیری ماشینی داده‌هایی مانند الگوی سفر کشتی‌ها، شکاف‌های سیگنالی و تغییر نام‌ها را به دقت بررسی می‌کند تا به بنگا‌ه‌ها در تشخیص فعالیت‌های مشکوک کمک کند. بنگاه خارون (Kharon) که سال گذشته توسط مقامات سابق خزانه‌داری ایالات متحده تاسیس شد تحلیل‌های دقیقی را پیرامون افراد یا کالاهای فهرست تحریم‌ها ارائه می‌دهد.

شرکت‌ها در حال تقویت برنامه‌های داخلی تطبیق (Compliance) خود هستند. شرکت بزرگ تجاری ترافیگورا در قراردادهایش با خریداران آسیای شمالی آنها را موظف می‌سازد ردیاب‌های کشتی خود را همیشه روشن نگه دارند تا بتوان آنها را ردیابی کرد. همچنین آنها موظفند مکان و زمان تخلیه بار را اعلام کنند.

اما پیشرفت متوازن نیست. هیو گریفیث که رهبری یک گروه تخصصی سازمان ملل در زمینه کره شمالی را بر عهده داشت می‌گوید همه به خوبی می‌دانند چرا مشکل ایجاد شده است اما بسیار کند عمل می‌کنند. او از این بابت تعجب می‌کند که از سال گذشته شرکت‌های بیمه دریایی داده‌های ارسالی از کشتی‌های تحت پوشش خود را بررسی نمی‌کنند. گروه بین‌المللی باشگاهP & I  که کنسرسیومی متشکل از بیمه‌گران دریایی است به درخواست نشریه اکونومیست برای اظهارنظر در این مورد پاسخ نداد. خزانه‌داری آمریکا در ماه مارس با انعکاس توصیه‌های گروه تخصصی سازمان ملل در زمینه کره شمالی از کسب‌وکارها درخواست کرد تا در برابر نقض تحریم‌ها روش‌های سختگیرانه‌تری در پیش گیرند. خزانه‌داری در 2 ماه می رهنمودهای جدید تطبیق را انتشار داد. این اقدام باعث می‌شود کسب‌وکار بنگاه‌های حقوقی رونق بیشتری پیدا کند.

با این حال سود این بنگاه‌ها می‌تواند به معنای ضرر خزانه‌داری باشد. صنعت جدید و رو به رشد علاقه زیادی دارد تا مقامات خزانه‌داری را به کار گیرد. آن‌گونه که تجربه نشان می‌دهد دیوانسالاران ممکن است به ماجراجویی‌های جدید وارد شوند. علاوه بر این، مدیری که خود را در معرض جابه‌جایی ببیند کمتر به خود زحمت خدمت‌رسانی به عموم را می‌دهد. در ماه مارس، وزارت خزانه‌داری محدودیت‌های جدیدی را به خاطر نقض تحریم کره شمالی بر دو شرکت کشتیرانی مستقر در چین اعمال کرد صرفاً به این خاطر که آقای ترامپ بتواند توئیت کند که او جلوی شرکت‌های کشتیرانی را گرفته است. به گفته یکی از مقامات ارشد سابق «اکنون کمک به شرکت‌ها در پیدا کردن راه خود در عصر تحریم‌ها کسب‌وکاری باکلاس و پردرآمد تلقی می‌شود».

منبع: اکونومیست