طراحی گام‌به‌گام

صنعت فولاد این روزها بیش از هر زمان دیگری در تیررس مشکلات ناشی از محدودیت‌های بین‌المللی قرار دارد؛ ولی همچون بسیاری از بخش‌ها این محدودیت را به فرصت تبدیل کرده و در راه بومی‌سازی گام برداشته است تا بلکه ادامه مسیر را بی‌نیاز از خارجی‌ها ادامه دهد و کار را به جایی برساند که نیازی به واردات تکنولوژی و فرآیندهای خطوط تولید از خارج کشور نباشد و مثل سایر فرآیندها، در داخل طراحی و در داخل کشور هم پیاده‌سازی شود. مسیب فروغی، رئیس دایره بومی‌سازی شرکت فولاد مبارکه با بیان اینکه چشم‌انداز مشخصی برای اجرای بومی‌سازی در صنعت فولاد در این مجموعه در نظر گرفته شده، می‌گوید در سال 97 حدود 1091 قطعه و تجهیز که دارای تکنولوژی پیچیده‌ای هم بودند با استفاده از سازندگان داخلی بومی‌سازی شده است.

♦♦♦

این روزها صنعت فولاد کشور با خبرهایی مبنی بر تاکید دوباره رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در رابطه با تحریم بخشی از صنایع معدنی کشور از جمله فولاد، مس و آلومینیوم مواجه است. در این میان بسیاری بر این باورند که گام نهادن در مسیر خودکفایی و قطع وابستگی به شرکت‌های خارجی برای تامین نیازهای صنعت فولاد کشور، می‌تواند گامی موثر در صنعت فولاد باشد. شرکت فولاد مبارکه به عنوان پیشران صنعت فولاد کشور، مشخصاً برای بومی‌سازی چه ایده‌ای را پیاده کرده است؟

واقعیت آن است که این روزها صحبت از بومی‌سازی در بسیاری از صنایع، با توجه به افزایش محدودیت‌ها همچون نوشدارویی می‌ماند که به طور قطع، اگر به موقع استفاده شود، می‌تواند حیات دوباره‌ای به بسیاری از صنایع کشور ببخشد. صنعت فولاد نیز از این گردونه مستثنی نیست و هرچقدر که حیطه بومی‌سازی در این صنعت وسیع‌تر شود، تاب‌آوری آن در مقابل تکانه‌ها، بیشتر خواهد شد. به‌خصوص اینکه این صنعت از سال‌ها قبل، گام‌های اساسی در حوزه داخلی‌سازی بسیاری از تجهیزات و مواد اولیه برداشته بود. واقعیت آن است که بومی‌سازی در صنعت فولاد، بسیار اثربخش است؛ به این معنا که وقتی برخی شرکت‌های خارجی طرف قرارداد صنعت فولاد ایران، به دلیل محدودیت‌هایی که بر سر راه آنها اعمال شده است، به ایران قطعه یا کالایی نمی‌دهند، می‌توان با استفاده از پتانسیل‌های داخلی و شرکت‌های دانش‌بنیان، فرآیند داخلی‌سازی را آغاز کرده و اجازه نداد تولید متوقف شود. به هر حال فولاد مبارکه، خوشبختانه از سال 81 با هدف ایجاد شرایط تامین پایدار، یک فرآیند بومی‌سازی را به صورت ساختاریافته طراحی کرده و در حوزه قطعات یدکی و تجهیزات گام‌های اساسی در حوزه بومی‌سازی برداشته و خوشبختانه موفقیت‌های چشمگیر و خوبی حاصل شده است.

  بر اساس تلاش‌هایی که به بخشی از آنها در شرکت فولاد مبارکه اشاره کردید، تمرکز فرآیند بومی‌سازی در این شرکت بر چه مواردی قرار دارد و آماری می‌توان ارائه داد که این فرآیند چه دستاوردهایی برای این مجموعه داشته است؟

بر اساس فرآیندهای بومی‌سازی که در فولاد مبارکه انجام شده، تاکنون بیش از 100 هزار قطعه و تجهیز در داخل کشور بومی‌سازی شده است که در نتیجه آن، صرفه‌جویی و جلوگیری از خروج ارز از کشور بوده است. در این میان اگر بخواهیم برآورد کنیم، معادل 3800 میلیارد تومان از خروج ارز از کشور جلوگیری شده است؛ ضمن اینکه به تازگی نیز برنامه‌ریزی این شرکت به نوعی صورت‌گرفته که در حوزه متریال و انواع مواد اولیه مورد نیاز فولاد در سطح گروه فولاد مبارکه، برنامه‌ریزی‌هایی صورت گرفته و جلساتی با شرکت‌های دانش‌بنیان برگزار شده که برای این منظور هم، ماموریت در نظر گرفته شده و چشم‌انداز تدوین شده تا 70 درصد از قطعات را داخلی‌سازی کنیم؛ ضمن اینکه برای بومی‌سازی بیش از 90 درصد مواد مصرفی و 80 درصد مواد اولیه تا پایان سال 98 نیز شاخص تعریف کرده‌ایم و فولاد مبارکه نظمی را برای این قضیه طراحی کرده تا مدام کار را رصد کند.

  صحبت از حضور شرکت‌های دانش‌بنیان کردید. این روزها معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور نیز بر حضور و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در عرصه‌های مختلف نیز تاکید بسیار دارد. در این حوزه با این شرکت‌ها وارد مذاکره جدی شده‌اید؟

کاملاً درست است. شرکت فولاد مبارکه به عنوان بخش مهمی از صنعت فولاد کشور، با معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور برای بحث ساخت قطعات و تجهیزات با تکنولوژی بالا وارد مذاکره شده تا این مجموعه شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در عرصه صنعت فولاد را به شرکت فولاد مبارکه معرفی کند و اتفاقاً طی هفته گذشته نیز، جلسه‌ای با این شرکت‌ها برگزار شده و اقدامات خوبی نیز به سرانجام رسیده است. پس حضور شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه بسیار حائز اهمیت بوده و در فرآیند بومی‌سازی و تکیه بر توان داخلی در ساخت تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز صنعت فولاد و البته شرکت فولاد مبارکه بسیار موثر است؛ به گونه‌ای که در سال 97 که سپری شد، حدود 1091 قطعه و تجهیزات که اتفاقاً دارای تکنولوژی پیچیده‌ای هم بودند، از سوی سازندگان داخلی ساخته شد و توانستیم در ادامه پیگیری فرآیند بومی‌سازی در مجموعه، از این پتانسیل استفاده کرده و در این مسیر گام‌های مهمی برداریم.

  اگر بخواهیم به تمام اقداماتی که در حوزه فولاد مبارکه در حیطه بومی‌سازی انجام شده، نگاه کلان‌تری داشته باشیم، چه چشم‌اندازی در صنعت فولاد می‌توان متصور بود و وضعیت فعلی صنعت فولاد کشور به چه صورت است؟

ما در فولاد مبارکه، موضوع بومی‌سازی را بخش‌بندی کرده و بر اساس هدف‌گذاری‌های مشخص گام برداشته‌ایم. در این میان ما به عنوان مسوول بومی‌سازی پروژه‌های مشخصی را تعریف و تدوین کرده‌ایم، اما اگر آمار دقیق‌تر در حوزه صنعت فولاد و چشم‌انداز تولید نیاز باشد بخش فروش و تولید شرکت فولاد مبارکه به بهترین شکل می‌توانند در این حوزه پاسخگو باشند و در این رابطه محدودیتی وجود ندارد.

  برگردیم به حوزه دانش‌بنیان‌ها و حضور آنها در صنعت فولاد کشور به منظور بومی‌سازی. یکی از نگرانی‌هایی که همواره در این رابطه وجود دارد، موضوع قراردادهایی است که با این شرکت‌ها منعقد می‌شود که نگرانی بسیاری از این شرکت‌ها از بابت آنها این است که به صورت بلندمدت و پایدار ادامه نمی‌یابد. فولاد مبارکه در این رابطه چه اصولی را رعایت می‌کند؟

این مشکلی بود که سال‌ها پیش روی صنعت فولاد وجود داشت و البته دلیل اصلی آن نیز به خاطر آیین‌نامه و دستورالعمل‌های خرید بود که وجود داشت؛ اما خوشبختانه از سال گذشته با رویکرد جدیدی که مدیرعامل جدید فولاد مبارکه دارند، این موضوع اصلاح شده؛ به این معنا که از دو جهت، اقداماتی را شروع کرده‌ایم تا در حوزه خرید کالاهای دانش‌بنیان، تامین پایدار و استفاده حداکثری از پتانسیل شرکت‌های دانش‌بنیان و سازنده‌ها متمرکز شده و اقدام کنیم. در این میان سه جلسه از مجموعه جلسات بومی‌سازی در شرکت فولاد مبارکه را با حضور خود این شرکت‌ها برگزار کرده و توانستیم تسهیلاتی برای واحدهای دانش‌بنیان که در حیطه بومی‌سازی صنعت فولاد فعالیت می‌کنند، داشته باشیم و مستقیم با آنها وارد مذاکره و قرارداد شویم و بسته به نیاز و ماهیت کالاها، قراردادهای بلندمدت منعقد کنیم. روش دیگر این است که یک تجهیزی را از یک سازنده خریداری کنیم و برای تامین قطعات زیرمجموعه خود، به مدت پنج سال به شرط اینکه در مباحث بازرگانی و عملکرد این قطعات، مشکلی وجود نداشته باشد، قرارداد را ادامه دهیم. در واقع، دیدگاه مدیریت ارشد شرکت این است که فولاد مبارکه می‌خواهد به سمت بومی‌سازی صنعت فولاد حرکت کند و باید در این مسیر گام‌های استوار بردارد. در این رابطه جلسات متعددی برگزار شده که مسوولیت برگزاری آن با معاونت تکنولوژی شرکت بوده و بر این اساس نیز بررسی‌هایی صورت گرفته تا بتوان بهترین بهره‌برداری را از توان ساخت داخل قطعات و مواد اولیه مورد نیاز این صنعت از سوی شرکت‌های دانش‌بنیان صورت داد.

  با مجموعه شرایطی که توضیح دادید، جدیدترین استراتژی‌های فولاد مبارکه برای بومی‌سازی کل صنعت فولاد کشور چیست؟

در کنار مواردی که توضیحات آن را پیشتر ارائه کردم، باید به این نکته اشاره کرد که استراتژی فولاد مبارکه، در سه بخش کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت طراحی شده که ساختار اصلی آن در کوتاه‌مدت طراحی شده است و حمایت‌هایی نیز در این حوزه صورت می‌گیرد که شامل تامین نیازهای اولیه خطوط تولید برای داشتن تولید پایدار، کیفی و اقتصادی است؛ در عین حال در برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، کار به نحوی پیش رفته که در میان‌مدت نیز، تجمیع درخواست‌ها و داشتن قراردادهای بلندمدت در سطح گروه فولاد مبارکه به سرانجام برسد. در عین حال در استراتژی بلندمدت این مجموعه نیز، دستیابی به تکنولوژی‌های تولید، زنجیره تامین و تولید فولاد از معدن گرفته تا کنسانتره، گندله، احیا و فولادسازی، نورد، ریخته‌گری و مراحل بعدی است که این به عنوان یک استراتژی بلندمدت مطرح است تا بومی‌سازی را در کل زنجیره تولید فولاد، بتوان به کار بست. نکته حائز اهمیت آن است که در حال حاضر، سه روش بومی‌سازی وجود دارد که یکی از این روش‌ها، بومی‌سازی معکوس است، روش دیگر در این حوزه، آن است که شرکت‌های داخلی بر اساس دانش در اختیار خود، داده‌برداری، طراحی مجدد و ساخت و اجرا را در بخش‌های مختلف صورت می‌دهند و سپس خدمات و محصول آنها، مورد تست قرار می‌گیرد، اما روش سوم، مشترک شدن شرکت‌های داخلی با شرکت‌های بین‌المللی است که به شرکت‌های معتبر دنیا متصل شده و محصول مشترک تولید کنند.

  برآوردی دارید که فرآیند بومی‌سازی در فولاد مبارکه تاکنون توانسته از خروج چه میزان ارز جلوگیری کند؟ به هر حال این روزها کشور با مضیقه‌های ارزی مواجه است و هر صرفه‌جویی در این حوزه، می‌تواند اثربخش باشد، به‌خصوص اینکه با بومی‌سازی، هم از خروج ارز جلوگیری می‌شود و هم محصولات داخلی به کار گرفته می‌شوند.

در موضوع بومی‌سازی باید دو نقش متفاوت را در نظر گرفت. یعنی این موضوع را از دو جنبه بررسی کرد. اول اینکه در موضوع بومی‌سازی باید بحث کیفیت را به خوبی در نظر گرفت. به این معنا که اگر قرار است داخلی‌سازی با هدف جلوگیری از خروج ارز انجام شود، مقوله کیفیت بسیار مهم است. به این معنا که در موضوع کیفیت، این‌طور نیست که کالای ساخت داخلی، به صورت صددرصدی بهتر از نمونه مشابه خارجی بوده یا در حد نمونه‌های کیفی و دارای استانداردهای بین‌المللی خارجی باشد. در واقع، شرکت‌های خارجی در حوزه برخی اقلامی که اکنون صنعت فولاد از تولیدکنندگان داخلی خریداری می‌کنند، سال‌های سال بر روی ساخت قطعات و مواد اولیه کار کرده و تحقیق و پژوهش انجام داده‌اند تا به تولید محصول رسیده‌اند، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که کیفیت آنها معادل نمونه مشابه خارجی باشد؛ ولی این خبر را می‌دهیم که در سال‌های گذشته که حدود 70 درصد اقلام پیچیده را در صنعت فولاد و به ویژه فولاد مبارکه به سمت داخلی برده‌ایم، به همین درصد نیز رشد تولید داشته‌ایم که البته چون صادرات هم صورت می‌گیرد، عمده این رشد در حوزه تولید، کیفی و اقتصادی بوده است. ضمن اینکه رسالت ما این بوده است که اشتغال داخلی ایجاد کنیم و در خارج از کشور هزینه نکنیم. در واقع، هدف اصلی ما ایجاد اشتغال و پایداری در تامین مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز صنعت بوده که با توجه به کار شبانه‌روزی و همه‌جانبه، این موضوع اکنون محقق شده است؛ به این معنا که هر زمان قطعه‌ای درخواست داشته باشیم، به شرکت‌های داخلی اعلام خواهیم کرد؛ اگرچه کیفیت نیز یکی از شروط اصلی ما به شمار می‌رود و شرکت‌هایی داریم که در حوزه تولید برخی کالاها و قطعات، سابقه‌دار شده‌اند و حتی به جرات می‌توان گفت که کیفیت برخی از آنها، از نمونه‌های خارجی نیز بهتر است؛ ولی اگر بخواهیم یک برآورد کلی داشته باشیم، به طور متوسط به زمان نیاز داریم تا کیفیت را به نمونه‌های مشابه خارجی بر روی بسیاری از اقلام برسانیم.

  یک سوال اساسی این است که آیا همه اقلام مورد استفاده در فولاد مبارکه، قابلیت داخلی‌سازی دارد یا اینکه تولید برخی کالاها به‌صرفه نیست؟

به هر حال باید به این نکته توجه داشت که تولید یکسری از قطعات و تجهیزات، به دلیل نبود صرفه اقتصادی و نبود تکنولوژی، هنوز به سمت و سوی داخلی‌سازی هدایت نشده است که البته ما برای آنها نیز برنامه داریم تا به روش تجمیع و سرمایه‌گذاری از محل کسب سرمایه‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بتوانیم خطوط تولید جدیدی راه‌اندازی کنیم و به سمت و سویی برویم که بتوان اقلامی را که خرید خارجی می‌شود، به مرور بومی‌سازی کرد. در این میان حتی در حوزه تولید الکترود نیز سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) مشغول به کار است و در حوزه اقلام نسوز، تعداد کمی از اقلام باقی‌ مانده که داخلی نشده است. در عین حال در مورد قطعات یدکی، آن دسته از قطعات خارجی که تولید داخلی نشده، به دلیل این است که کیفیت لازم فراهم نشده و البته دانش فنی آن را هم نداشته‌ایم.

  با توجه به روند بومی‌سازی در فولاد مبارکه، آیا می‌توان انتظار صادرات کالاهای بومی‌شده را نیز داشت؟

این یک دیدگاه ایده‌آل و بلندنگر است. اگر در کشور به اقلامی که بومی‌سازی شده‌اند نگاه صادراتی داشته باشیم، بسیاری از سازنده‌های خوب و موفق اکنون با فولاد مبارکه کار می‌کنند و کسی که با فولاد مبارکه کار کند، با خارج هم می‌تواند همکاری داشته باشد. این موضوع بسته به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی دارد.

  به غیر از فولاد مبارکه، صنعت فولاد کشور چقدر علاقه‌مند به بومی‌سازی است و آیا می‌توان این فعالیت‌ها را تجمیع کرد؟

تقاضایی که از همکاران خود در شرکت‌های فولادسازی دیگر داریم این است که هرچه نیاز خود را تجمیع کنیم، صرفه اقتصادی برای شرکت‌ها بیشتر می‌شود و اگر بتوانیم اطلاعات را به اشتراک بگذاریم و دانش بومی‌سازی را تبادل کنیم، راه‌های رفته را دیگر تکرار نخواهیم کرد. در این میان، فولاد مبارکه نیز گام‌های جدیدی برداشته که بر اساس دستورالعمل مدیریت ارشد سازمان تسریع و چابک‌سازی در حوزه بومی‌سازی صورت گیرد؛ چراکه همواره یکی از گله‌هایی که مشتریان و شرکت‌های سازنده داشتند، این است که فرآیند بومی‌سازی و خرید محصول آن، بعضاً طولانی است. پس در راستای چابک‌سازی و توسعه حوزه بومی‌سازی برای همه اقلام، با همه شرکت‌ها وارد مذاکره شده‌ایم و همچنان باب بومی‌سازی باز است. در این حوزه شرکت فولاد مبارکه چشم‌اندازی را ترسیم کرده که البته هنوز فرآیندهای اجرایی آن به تصویب نرسیده است اما به هر حال کار به شکلی پیش خواهد رفت که این روند سرعت گیرد. در واقع تمام تلاش ما این است که در سال‌های آینده که حتماً نزدیک هم هست، گروه فولاد مبارکه در صنعت فولاد، نیازی به واردات تکنولوژی و فرآیندهای خطوط تولید، از خارج کشور نداشته باشد و مثل سایر فرآیندها، در داخل کشور طراحی و پیاده‌سازی شود.