عامه‌پسند

  زینب موسوی: «مردم چه می‌پسندند؟»؛ این مهم‌ترین شاکله‌ای است که سیاستمداران پوپولیست، وعده‌ها، حرف‌ها و حتی سیاست‌های خود را بر مبنای پاسخ دریافتی از این سوال، تنظیم می‌کنند. اگر وضعیت اقتصادی بحرانی باشد، معیشت مردم، حمایت از اقشار ضعیف، حمایت از کارگران و... اصلی‌ترین موضوعاتی است که به آن می‌پردازند و در قامت منتقدان جدی به نخبگان حاکم و وضع موجود، وضع مطلوب را تنها با اجرایی شدن وعده‌های خود متصور می‌دانند. در زمانی دیگر هم اگر مردم از عرصه سیاست به تنگ آمده باشند، بر این موضوع متمرکز می‌شوند. یان ورنر-مولر پژوهشگر و استاد علوم سیاسی دانشگاه پرینستون در کتاب «?What is Populism»، پوپولیسم را تصور اخلاق‌زده خاصی از سیاست می‌داند. او می‌گوید پوپولیسم شیوه‌ای از درک جهان سیاسی است که مردمی کاملاً متحد و از نظر اخلاقی منزه را در برابر نخبگانی قرار می‌دهد که فاسد یا به هر حال از نظر اخلاقی پست‌تر، به شمار می‌روند. البته بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که منتقد نخبگان بودن، شرط لازم برای پوپولیست بودن است اما کافی نه. پوپولیست‌ها علاوه بر نخبه‌ستیز بودن کثرت‌ستیز هم هستند. در واقع بی‌اعتقادی به نهادهای نظام مردم‌سالاری از جمله ویژگی‌های پوپولیست‌هاست؛ آنها در حالی که هدفشان را خدمت به مردم فریاد می‌زنند اما سازوکارهای نهادی نظام‌های معمول دموکراتیک را موانعی برای خدمت‌رسانی ما به مردم می‌خوانند. نمونه این شعارها و سیاست‌ها را می‌توان در ایران سال‌های 84 تا 92 به وضوح مشاهده کرد. انحلال نهادهایی که نقش سامان‌بخشی حوزه‌های مختلف داشتند، یکی از نمودهای سیاست‌های پوپولیستی دولت حاکم در سال‌های یادشده است. انحلال سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و منفعل کردن احزاب از جمله موارد نشان‌دهنده تسلط این رویکرد در کشور بود.اما سوال این است که هدف پوپولیست‌ها از توجه به عامه چیست؟ بی‌شک، یکی از مهم‌ترین اهداف، تغییر ذائقه و رفتار رای‌دهی مردم است. در واقع هر انتخابات به مثابه فرصتی جدی برای پوپولیست‌هاست؛ عرصه‌ای که می‌توان با تکیه بر وعده‌ها و شعارهای عامه‌پسند و در عین حال غیرقابل تحقق، خود را در سریر قدرت جای داد. آن هم در جوامع در حال گذار که از یک‌سو، جامعه مدنی هنوز به درستی ساخت نیافته و هنوز احزاب کارکرد مناسب را به معنای واقعی خود ندارند و از سوی دیگر، مردم همچنان شنوای این وعده‌ها هستند و آنها را باور می‌کنند.

 در سال پیش رو، به دلیل برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی، نامزدهایی از این دست خواهیم دید. برخی شعارهای خود را همین روزها که 10 ماه به برگزاری انتخابات مانده آغاز کرده‌اند؛ نمونه آن اظهارات یک نماینده فعلی مجلس است که در گفت‌وگو با یک خبرگزاری تاکید کرد که «هزینه آب، برق، گاز و تلفن منازل زیر 80 متر باید رایگان شود و در مقابل برای منازل بالای 80 متر، تصاعدی محاسبه شود». یا نماینده دیگری که وعده داد: «امسال اتفاقات خوبی برای سفره کارگران رقم خواهد خورد.» با همه آنچه گفته شد در این پرونده در نظر داریم خطر وعده‌های پوپولیستی در شرایط اقتصادی امروز ایران را بررسی کنیم و ببینیم آیا چنین وعده‌هایی هنوز خریدار دارد؟