حلقه مفقوده‌ توسعه

محبوبه فکوری: صنعت فولاد در ایران از جمله صنایعی است که توجه به آن، نه‌تنها یکی از گام‌های توسعه در صنایع معدنی به شمار می‌رود، بلکه به طور قطع، توسعه آن علاوه بر اشتغال‌زایی، ایجاد ارزش افزوده از ذخایر معدنی و نیز ارزآوری برای کشور، یکی از ابزارهای نشان دادن قدرت اقتصادی ایران است. آن‌گونه که کارشناسان می‌گویند نقش و اهمیت حمل‌ونقل در هر کسب‌وکار تولیدی مانند صنعت فولاد، بسیار ویژه و مهم است. در عین حال متناسب با ویژگی‌هایی که می‌توان از صنعت حمل‌ونقل ریلی متصور بود، جایگاه این شیوه حمل نسبت به سایر شیوه‌های حمل‌ونقلی متمایزتر می‌شود. نگاهی به آمار خطوط ریلی در کشورهای مختلف حاکی از آن است که حدود نیمی از خطوط ریلی دنیا در کشورهای آمریکا، روسیه، چین، هند و آلمان گسترده شده که نشان از اهمیت حمل‌ونقل ریلی و توجه کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه به استفاده از ظرفیت حمل ریلی در صنعت حمل‌ونقل دارد. این آمار زمانی وجهه مهم‌تری به خود می‌گیرد که در کشورهایی که صاحب معادن و صنایع فولاد هستند، سهم حمل ریلی بالغ بر 70 درصد و سهم حمل جاده‌ای حدود 30 درصد است. در حالی که در کشور ما با وجود حمایت‌های صورت‌گرفته از سوی دولت طی سال‌های گذشته، سهم حمل ریلی از کل حمل‌ونقل بار به حدود 10 درصد رسیده و کماکان حدود 90 درصد از حمل‌ونقل بار بر دوش ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای است. عمده سهم حمل ریلی بار در صنعت فولاد نیز غالباً به مواد اولیه یعنی سنگ‌آهن، کنسانتره و گندله اختصاص دارد. این امر نشان می‌دهد که حمل‌ونقل ریلی در کشور ما در مقایسه با دیگر کشورها جایگاه شایسته خود را به دست نیاورده است. از سوی دیگر، مزایای بسیار زیاد حمل‌ونقل ریلی و در مقابل آن آسیب‌ها و تبعات ناشی از حمل‌ونقل جاده‌ای لزوم توجه بیشتر به این صنعت را بر ما آشکار می‌سازد. واقعیت آن است که توسعه شبکه ریلی و خطوط، جزو الزامات توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کلان کشور محسوب می‌شود و در این زمینه، دولت می‌تواند نقش بسیار کلیدی ایفا کند. بنگاه‌های اقتصادی نیز می‌توانند بر اساس مزیت‌هایی که برای حمل‌ونقل ریلی وجود دارد، مشتریان را ترغیب کنند تا استفاده از ریل را برای دریافت محصول گسترش دهند؛ بنابراین در صورت توسعه خطوط ریلی و رفع گلوگاه‌های موجود، کمبودهای دیگری احساس می‌شود که از آن جمله کمبود واگن است؛ اما به هر حال باید نقاطی را هم در نظر گرفت که همچون دست‌اندازهایی  پیش روی برخی از صنایع که اتفاقاً نیاز وافری هم به استفاده از ریل و حمل‌ونقل ریلی برای حمل بار خود دارند، قرار گرفته است. دست‌اندازهایی که سرمایه‌گذاران را برای حضور در این حوزه، ترغیب نمی‌کند و انگیزه را در بیشتر مواقع از آنها سلب می‌کند. مروری بر برخی مطالعات انجام‌شده حکایت از آن دارد که نرخ بازگشت سرمایه برای خریداران واگن در بخش خصوصی، حدود پنج سال است و از طرفی عمر مفید واگن در صورت نگهداری و تعمیرات دوره‌ای منظم به مراتب بالاتر از ناوگان حمل‌و‌نقل جاده‌ای است که می‌تواند برای سرمایه‌گذار، ایجاد جذابیت کند.