خزانه متمرکز: چالش، خطِ سیر

  هیرش سعیدیان: یحیی دولت‌آبادی «عیب کار» آرتور میلسپو اولین خزانه‌دار مدرن ایران (۱۹۴۲) و دلیل مخالفت و دشمنان پرشمارش را آن دانست که «میلسپو پایه کار خود را روی قانون گذارده، می‌خواهد هرچه می‌کند، مطابق مقررات مجلس شورای ملی باشد». این تقابل قانون و منفعتِ خاص در این ۸۰ سال و تا به امروز به عنوان مبارزه‌ای هر‌روزه  امتداد داشته است. چیرگی منافع فردی بر مصلحت عمومی در مبحث خزانه آنچنان که احمد توکلی می‌گوید به خلق تبصره‌ها، ایجاد درب‌های مخفی برای نقب زدن به خزانه و ناخنک به بودجه انجامیده است. حسن روحانی رئیس‌جمهور ۱۱ دی‌ماه ۹۶ در دیدار روسای کمیسیون‌های تخصصی مجلس عنوان کرد «۲۰۰هزار میلیارد از ۳۶۰ هزار میلیارد تومان بودجه در اختیار دولت نیست.» او ۴ دی ۹۷ هنگام تقدیم بودجه بعدی به نحوی این سخنان را تکرار کرد و از وجود «حرکت‌های مخفی  در بودجه» سخن گفت (تداوم و تکرار مشکل). چهره‌ای نزدیک به وی، حسام‌الدین آشنا در تصویرسازی سوررئال و وِسترن از «گروگانگیران بودجه‌ای» پرده‌برداری کرد. از اهم وظایف خزانه‌داری کل «همکاری با سازمان برنامه برای تهیه لایحه بودجه، تخصیص اعتبارات جاری و عمرانی،..» در فرآیندی شفاف و منضبط عنوان شده است. هر چند بسیاری تردید دارند که قدرت خواستاران سهم بیشتر از کیک خزانه بگذارد که این انضباط و شفافیت منعقد شود. ریچارد دانیل  در کتاب وظایف خزانه و مدیریت نقدینگی «تضمین اجرای موثر بودجه»، «حسابداری و گزارش‌دهی» و «مدیریت صحیح بدهی و دارایی»  را از جمله اولویت‌های اصلی خزانه‌دار می‌داند. در زمانه مه‌آلود بازگشت تحریم که عموم مردم در  مدیریت هزینه‌های خود بازنگری جدی داشته‌اند، این انتظار منصفانه تقویت شده است که  دولت نیز تجدید نظر اساسی در ساختارهای پراکنده نهادهای مهمی چون خزانه اعمال کند. به‌رغم توافق در ضرورت نیل به شفافیت، در روش رسیدن به خزانه  متمرکز بین دو دیدگاه فکری افتراق نظر وجود دارد. برخی بر ایجاد تمرکز در خزانه با استفاده از «دانش فنی»  و «همراهی تکنوکرات‌ها» تاکید می‌کنند، هر چند  منتقدان چنین اظهاراتی را نادیده گرفتن آگاهانه تصویر بزرگ  و نپرداختن به ریشه‌های اصلی  تفسیر می‌کنند. با این همه موافقان اصلاح روندهای حسابداری در خزانه به هر حال این را گامی رو به جلو در راستای پراگماتیسم اقتصادی عنوان می‌کنند. برخی صاحب‌نظران معتقدند اصلاح خزانه نباید آنقدرها که فرم‌گرایان تبلیغ می‌کنند سهل باشد. شورای جدید شهر اصفهان سخت تلاش کرد تا آن‌گونه که یکی از اعضای این شورا می‌گوید با «رفع چالش‌ها اقدام به راه‌اندازی خزانه‌داری متمرکز در شهرداری اصفهان» کنند، تلاشی با ماه‌ها کار سخت و نتایج اندک. به همین دلیل برخی کارشناسان بر این باور هستند که برعکس ظاهر آسان کار، احتمالاً دستکاری در هر قسمت از ساختار خزانه منافع بسیاری را تحریک و واکنش سلول‌های خفته را در پی خواهد داشت. طراحی نظام پرداخت هزینه و استقرار نظام  درست مدیریت پول نقد در حساب‌های خزانه از جمله اهداف مبلغان تمرکزگرایی در خزانه است. در زمانه‌ای که دولت حتی نمی‌داند «چه تعداد کارمند دارد» آرزومندان خزانه‌داری متمرکز و منضبط راه دشواری در پیش دارند.