نقطه شروع

رضا طهماسبی: کسری بودجه مزمن، اساسی‌ترین بیماری و بزرگ‌ترین و مخرب‌ترین مشکل اقتصاد ایران است. مسعود نیلی، اقتصاددان، بارها با بیان این گزاره به این نقل‌قول از نیکیتا خروشچف از تمایل سیاستمدار به هزینه کردن اشاره می‌کند که گفته است سیاستمداران پل می‌سازند، حتی اگر رودخانه‌ای وجود نداشته باشد. گزاره‌ای که دهه‌هاست در مورد سیاستمداران ایرانی صدق می‌کند و خودش را در بودجه‌های سالانه نشان داده است، بودجه‌هایی ناتراز، با کسری‌های بزرگ که سال به سال بزرگ‌تر شده و خود را از بودجه‌ای به بودجه دیگر منتقل کرده است. فارغ از اینکه اقتصاد ایران در دوره وفور به سر برده یا عسرت، کسری بودجه جزء‌لاینفک بودجه‌های سالانه بوده است، تعهدات زیاد دولت و درآمدهایی که محقق نمی‌شود، هر سال فشار کسری را بر پیکره نحیف اقتصاد ایران بیشتر می‌کند. الزامات عمومی تدوین و تصویب بودجه سال 98 همانند همه سال‌ها و بایدهای خاص آن مانند سال‌های دوره تحریم یا جنگ اما بیشتر، گسترده‌تر و غامض‌تر است. اقتصاد ایران با ابرچالش‌هایی در داخل روبه‌رو است و علاوه بر این تحریم‌های سختی نیز در کار انسداد شریان‌های ورودی پول به اقتصاد ایران هستند. بودجه سال 98 احتمالاً فقط نسبت به بودجه 99 شرایط بهتری داشته باشد، با این حال همین بودجه سخت با تمام محدودیت‌هایی که دارد می‌تواند نقطه شروع اصلاحاتی باشد که دهه‌هاست در بودجه‌نویسی دیده و مراعات نشده است.

بودجه آیینه تمام‌نمای تصمیمات سیاستگذار است، نقشه راهی که نشان می‌دهد سیاستگذار چه تصویری از اقتصاد سال آینده در ذهن خودش دارد، هزینه‌ها و درآمدهایش را چقدر محاسبه کرده و برابر آنچه نوشته از کجا به کجا می‌رسد. اگر قرار است اصلاحاتی در اقتصاد صورت گیرد، که احتمالاً در سال آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود، باید هزینه‌های آن دیده و اثرگذاری‌اش در افزایش و کاهش درآمدها محاسبه شود. هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده مانند آنچه برای جمع کردن بحران موسسات مالی غیرمجاز یا ورشکسته‌های مجاز پرداخت شد، نمونه‌ای از بار سنگین هزینه‌های نآمده در بودجه است. سیاستگذار در بودجه 98 با توجه به گرفتاری‌ها و مصائبی که دارد و از آنجا که احتمالاً انعطاف بیشتری برای انجام اصلاحات دارد می‌تواند با در نظر داشتن مشکلات دهک‌های متوسط رو به پایین، به چند اصلاح مهم دست بزند که او را در شرایط سخت درآمدی سال آینده کمک کند. محتمل‌ترینش تعدیل قیمت بنزین و گازوئیل، نه برای مصرف در اندازه عادی، که برای مصرف بیشتر یا بیش از سهمیه است. محل دوم قابل اصلاح نظام پرداخت یارانه‌های نقدی است که می‌تواند هم از بار سنگین روی دولت بکاهد و هم به دهک‌های فقیر کمک بیشتری برای گذران سال احتمالاً سخت آینده بکند. نظام بانکی نیز از الزامات اصلاح ساختاری اقتصاد است که باید اثرات آن در بودجه دیده شود، اعم از هزینه‌های احتمالی ترازنامه‌ها تا مجوز صدور اوراق قرضه برای تامین مالی بدهی‌های دولت به بانک‌ها و موسسات مالی. علاوه بر این سیاستگذار باید بتواند در بودجه نهادهای غیرپاسخگو به ‌ویژه نهادهای فرهنگی زیادی که ردیف‌های مختلف بودجه را به خود اختصاص داده‌اند، نیز حذف و تعدیل جدی انجام دهد. بودجه 98 می‌تواند بودجه‌ای با کمترین اتکا به درآمدهای نفتی باشد. درآمدهایی که در تحقق آن شک و تردید بسیار است.