پیش‌بینی کاهش تولید، صادرات و قیمت نفت

اقتصاد ایران در تامین انرژی و درآمدهای ارزی وابستگی بسیار زیادی به نفت و درآمدهای حاصل از صادرات نفت دارد. بنابراین نفت و پیش‌بینی‌های مربوط به بازار جهانی آن برای اقتصاد ایران از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بدانیم بازار جهانی نفت خام در سال‌های اخیر از نوسانات زیادی برخوردار بوده است. به‌ گونه‌ای که در سال 2017 قیمت نفت برنت بین 44 تا 64 و در سال 2016 نیز بین 26 تا 55 دلار در نوسان بود. در نتیجه پیش‌بینی دقیق قیمت نفت خام امکان‌پذیر نیست. اما با در نظر گرفتن وضعیت متغیرهای اثرگذار بر این بازار می‌توان جهت حرکت قیمت آن را به تصویر کشید. بازار جهانی نفت خام متاثر از وضعیت رشد اقتصادی جهان، وضعیت عرضه و تقاضای نفت و پیش‌بینی مربوط به آن، وضعیت ذخیره‌سازی نفت خام و مناقشات سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی است که در مجموع به عوامل بنیادی و غیربنیادی تقسیم می‌شوند.

پیش‌بینی مراجع مختلف بین‌المللی در مورد متوسط نرخ رشد اقتصادی جهان در سال‌های 2018 و 2019 قدری متفاوت است. صندوق بین‌المللی پول متوسط این نرخ در سال‌های 2018 و 2019 را 7 /3 درصد پیش‌بینی کرده است که این ارقام در مقایسه با سال 2017 تفاوت چندانی ندارد. در آخرین گزارش دبیرخانه اوپک، متوسط نرخ رشد اقتصادی جهان در سال 2018 به میزان 7 /3‌درصد برآورد شده است که این میزان 1 /0 درصد کمتر از پیش‌بینی سال 2017 است. همچنین متوسط نرخ رشد در سال 2019 با 1 /0 درصد کاهش معادل 6 /3 درصد پیش‌بینی شده است. متوسط نرخ رشد اقتصادی جهان در سال‌های 2018 و 2019 در آخرین گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) به میزان 7 /3‌درصد پیش‌بینی شد که 1 /0 درصد بالاتر از سال 2017 است. این پیش‌بینی‌ها در حالی است که دنیا در مسائلی نظیر جنگ‌های تجاری بین چین و آمریکا و بعضاً بین آمریکا و برخی دیگر از کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه گرفتار است که عدم اطمینان زیادی ایجاد کرده و می‌تواند روی نرخ رشد اقتصادی و تقاضای جهانی نفت خام اثرات منفی داشته باشد.

پیش‌بینی مربوط به عرضه و تقاضای جهانی نفت که توسط موسسات مختلف انجام شده نیز قدری متفاوت است. ماهنامه بازار نفت دبیرخانه اوپک در اکتبر 2018، اعلام کرده تقاضای جهانی نفت در سال 2017 حدود 6 /1 میلیون بشکه در روز افزایش یافته و به 3 /97 میلیون بشکه رسیده و متوسط رشد تقاضای جهانی نفت در سال 2018 را حدود 5 /1 میلیون بشکه در روز پیش‌بینی کرده است. در این گزارش افزایش متوسط عرضه نفت غیراوپک در سال 2017 نسبت به سال 2016 حدود 900 هزار بشکه در روز برآورد شده است. پیش‌بینی شده است متوسط عرضه نفت غیراوپک در سال 2018، حدود 2 /2 میلیون بشکه در روز و عرضه میعانات و مایعات گازی اوپک 100 هزار بشکه در روز افزایش یابد. بنابراین تقاضای نفت اوپک از 5 /33 میلیون بشکه در روز در سال 2017 به 7 /32 میلیون بشکه در سال 2018 کاهش خواهد یافت. رشد تقاضای جهانی نفت در سال 2019 به مقدار 4 /1 میلیون بشکه در روز کمتر از سال 2018 برآورد شده است و پیش‌بینی می‌شود رشد عرضه نفت خام غیراوپک 1 /2 میلیون بشکه در روز افزایش یابد. همچنین تقاضای نفت اوپک از 7 /32 میلیون بشکه در روز در سال 2018 به 8 /31 میلیون بشکه در سال 2019 کاهش خواهد یافت.

 تحلیل‌ها نشان می‌دهد عرضه کشورهای غیراوپک از رشد بالاتری برخوردار خواهد بود و با توجه به عدم رشد بالای تقاضا برای نفت خام، رشد عرضه بیش از تقاضاست و در نتیجه بازار در سال 2019 با مازاد عرضه مواجه خواهد شد. بر این ‌اساس مازاد عرضه برای فصول اول، دوم، سوم و چهارم 2019 به ترتیب 3 /1، 1 /1، 6 /0 و 1 /1 میلیون بشکه در روز خواهد بود.

همچنین اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده است رشد تقاضای نفت در سال‌های 2018 و 2019 نیز حدود 5 /1 میلیون بشکه در روز خواهد بود. نهاد مذکور برای سال 2019 بازار را به طور متوسط با 300 هزار بشکه مازاد در روز پیش‌بینی می‌کند که موازنه بازار برای فصول اول، دوم، سوم و چهارم 2019 به ترتیب 360، 680، منفی 140 و 220 هزار بشکه در روز خواهد بود. نهاد مذکور پیش‌بینی کرده است تولید در سال 2019 نسبت به متوسط سال 2018 به مقدار یک‌میلیون بشکه و عرضه مایعات و میعانات گازی نیز 350 هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت.

آژانس بین‌المللی انرژی متوسط رشد تقاضای جهانی نفت و رشد عرضه غیراوپک را در سال 2019 به ترتیب 3 /1 و 7 /1 میلیون بشکه در روز برآورد کرده است. محاسبات آژانس نشان می‌دهد تقاضای نفت اوپک از 32 میلیون بشکه در روز در سال 2018 به 6 /31 میلیون بشکه در روز در سال 2019 کاهش خواهد یافت. در مجموع پیش‌بینی‌های ارائه‌شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد در فصل چهارم 2018 بازار با مازاد عرضه روزانه 400 هزار بشکه و در سال 2019 به طور متوسط با مازاد 2 /1 میلیون بشکه در روز مواجه شود. در مجموع برآورد این سه نهاد نشان می‌دهد در فصل چهارم 2018 در بازار نفت 70 هزار بشکه در روز و در فصول اول، دوم، سوم و چهارم 2019 به ترتیب 210 /1، 050 /1، 420 /0 و 720 /0 میلیون بشکه در روز مازاد عرضه وجود خواهد داشت؛ همه این آمار و ارقام نشان از تضعیف قیمت نفت در سال 2019 دارد.

عوامل و متغیرهای سیاسی و ژئوپولتیک نیز بر بازار و قیمت نفت موثر هستند و برخی از این عوامل نظیر جنگ عربستان با یمن، تحولات سیاسی داخلی عربستان، اقدامات و تصمیمات دولت آمریکا، بحران سیاسی ونزوئلا، وضعیت سیاسی لیبی، منازعات سیاسی و نظامی در دلتای نیجر، چالش‌های روسیه و آمریکا، رابطه ایران و عربستان و سایر تحولات سیاسی در خاورمیانه، در سال 2019 همچنان بر قیمت نفت تاثیرگذار خواهند بود. البته زمانی که مازاد عرضه در بازار وجود دارد، ریسک‌های ژئوپولتیک تاثیر کمتری بر نوسانات قیمت دارند. اما هنگامی‌که بازار در وضعیت تعادل بوده یا کمبود عرضه وجود دارد و از ذخیره‌ها برداشت می‌شود، عوامل ژئوپولتیک تاثیر بیشتری بر نوسانات قیمت خواهند داشت و چون برآورد می‌شود که بازار در سال 2019 با مازاد عرضه مواجه باشد، احتمالاً عوامل ژئوپولتیک تاثیر کمتری بر قیمت نفت خواهند گذاشت.

جنگ تجاری چین و آمریکا نگرانی و عدم اطمینان مربوط به رشد اقتصادی دنیا و رشد تقاضای جهانی نفت را بیشتر می‌کند. رشد عرضه نفت در سال 2019 بیش از تقاضاست و این باعث می‌شود افزایش مازاد عرضه و افزایش سطح ذخیره‌سازی‌ها به وجود آید. متوسط قیمت نفت برنت در 10ماه نخست سال 2018 حدود 97 /72 دلار در بشکه بود که 7 /34 درصد بالاتر از متوسط سال 2017 قرار داشته است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد قیمت نفت برنت در سال 2019 به طور متوسط کمتر از سال 2018 و در سطح    60 تا 65 دلار به ازای هر بشکه باشد.

 اختلاف قیمت نفت ایران با نفت برنت معمولاً بین سه تا پنج دلار است. اما می‌دانیم ایران در شرایط تحریمی به سر می‌برد که وضعیت آن با تحریم‌های گذشته متفاوت است. در نتیجه برای فروش نفت با مشکلات زیادی مواجه خواهد بود و شاید برای فروش آن ناچار باشد از انواع لطایف‌الحیل استفاده کند که ارائه تخفیف بیشتر به مشتریان از جمله آنهاست. به این ترتیب قیمت نفت صادراتی ایران در سطحی پایین‌تر از گذشته قرار خواهد گرفت. شاید مناسب‌ترین قیمت برای نفت صادراتی ایران بین 50 تا 55 دلار به ازای هر بشکه در بودجه سال 1398 باشد. این در حالی است که شنیده‌ها حاکی از آن است که دولت قصد دارد قیمت نفت در بودجه 1398 را 60 دلار پیشنهاد کند. البته افزایش فرصت پرداخت بهای نفت خریداری‌شده به 6 یا 9 ماه یا ارائه تسهیلات دیگر می‌تواند از فشار به قیمت نفت ایران بکاهد. ولی به هر تقدیر کاهش میزان صادرات از دو میلیون به یک‌میلیون بشکه در روز و کاهش قیمت فروش هر دو باعث کاهش درآمدهای نفتی و رشد اقتصادی کشور خواهد شد و این مساله‌ای است که باید مدنظر سیاستگذار قرار گیرد و برای مواجهه با آن سیاست‌های لازم را اتخاذ کند.