علم نیابتی

  جواد حیدریان: سنگ‌فرش خیابان پرهیاهوی انقلاب و بساط پهن کتاب‌های نایاب، پاساژهای پر از کتابخانه و کتابفروشی و مردمی که برای خرید و تماشای کتاب به انقلاب می‌آیند، جلوه‌ای دل‌فریب از رونق بازار علم و دانش است.

در میانه این هیاهو و فریاد جاری از حلقوم دادزن‌ها که مشتریان را به اندرون کتابفروشی‌ها سوق می‌دهند، سال‌هاست بازار مکاره علم‌فروشی هم جریان دارد. دادزن‌ها از فروش مقالات آی‌اس‌آی و نوشتن پایان‌نامه خبر می‌دهند.

البته این اتفاق تازه‌ای نیست و سال‌هاست بازار فروش دانش عاریتی رایج است و عده‌ای به اشتغال در فروش علم مشغول‌اند. سال 1392 که برای تهیه یک گزارش درباره فروش مقالات علمی و نوشتن پایان‌نامه به خیابان انقلاب رفته بودم، بازار فروش رونق داشت. مرور گزارش آن زمان که در روزنامه شرق منتشر شده، حالا می‌تواند تصویر دقیق‌تری از روند تغییر و گسترش این بازار مکاره به دست دهد و تفاوت‌های ایجادشده را ملموس‌تر کند. سال 92 خرید یک مقاله آی‌اس‌آی از یک و نیم میلیون تومان تا دو میلیون و 700 هزار تومان قابل انجام بود.

حالا در آخرین ماه پاییز سال 97 خرید یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد نزدیک به سه میلیون حداقل آب می‌خورد. البته کار از حضور میدانی فراتر رفته است و شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها و پایگاه‌هایی با ظاهر بزک‌شده علمی به صورت علنی کار خرید و فروش علم را انجام می‌دهند و بازار پررونقی دارند.

مثلاً در توضیح یک سایت فعال در حوزه فروش مقاله علمی آمده است: «فروش مقاله آماده چاپ، روشی است که در آن یک کار تحقیقاتی همانند یک کالا به فروش می‌رسد.» در این سایت از بحث برون‌سپاری تولید مقاله به وضوح حرف زده شده است و بعد در توضیح نوشته‌اند: «در اینجا منظور از برون‌سپاری این است که شما به جای اینکه تمام مراحل تحقیق را خود انجام دهید از موسسات مربوطه بخواهید که تحقیقی را برای شما انجام داده و آن را به‌صورت یک مقاله در نشریه علمی منتشر سازند.»

این شیوه عجیب و باورنکردنی در حالی رونق و رواج پیدا کرده که دائم مقامات مسوول در سخنرانی‌ها و گزارش عملکردهای خود طی سالیان اخیر از تولید علم به عنوان یک دستاورد ارزنده سخن می‌گویند.

حالا بعضی از مسوولان لب به انتقاد هم گشوده‌اند و بهانه‌ای برای انتشار این پرونده هستند. حمیدرضا طیبی رئیس جهاد دانشگاهی چندی پیش گفت: «متاسفانه در کشور ما توجه به مدرک‌گرایی و داشتن مدارک بالا کاربردی کردن علم را به حاشیه برده و انتشار رساله، مقاله و کتاب را به صورت نیابتی درآورده است. این مساله در شورای عالی انقلاب فرهنگی به صورت جدی مطرح شده و قرار است با کمک نیروی انتظامی برخورد جدی صورت گیرد.»