توهم آبی

  جواد حیدریان: پیش‌بینی بارش نرمال در سال آبی جاری از سوی سازمان هواشناسی کشور، همزمان با انتشار شایعه‌ای درباره جاری بودن رودخانه‌ای در عمق هزار متری زمین و در بطن جنوب شرق سیستان و بلوچستان، مساله بحران آب را با چالش تازه‌ای مواجه کرده که پیشتر محمد فاضلی مشاور وزیر نیرو از آن به عنوان «توهم فراوانی آبی» یاد کرده است.

استمرار خشکسالی بیش از یک دهه در سراسر ایران به اندازه‌ای در باور فرهنگ عامه اثر گذاشته که حالا بارش نرمال پاییزه، این تصور را به وجود آورده است که گویی مشکلات آب در ایران پایان یافته است! البته ریشه چنین تصور همگانی را شاید بتوان در چنین ضرب‌المثل‌هایی هم دید که فرد ضعیف «با یک غوره سردیش می‌کنه با یک مویز گرمیش!» تعبیر این ضرب‌المثل را البته می‌توان در حوزه آب و در فرهنگ مصرف ایرانیان نیز جست‌وجو کرد چراکه میزان مصرف ما در سبک زندگی شهری و روستایی چنان بی‌رویه است که گویی در یکی از پربارش‌ترین مناطق جهان ساکن هستیم.  سرانه روزانه آب در ایران، با 190 لیتر معادل 40 لیتر بیشتر از میانگین مصرف جهانی است. ایرانی‌ها برای شستن دست‌ها با شیرهای معمولی 13 لیتر در دقیقه آب مصرف می‌کنند که در صورت استفاده از شیرهای مجهز به کاهنده مصرف این میزان به هفت لیتر کاهش خواهد یافت. بدتر از آن آمارهای رسمی می‌گوید تنها با بسته بودن شیر آب در حال مسواک زدن، میزان مصرف آب از 26 لیتر در هر بار به پنج لیتر کاهش می‌یابد! همچنین در ازای رفع هر نشت کوچک نزدیک به 1800 لیتر آب در ماه صرفه‌جویی می‌شود! این آمارها ریشه در ضعف فرهنگ مصرف آب و سبک زندگی ایرانیان دارد. اشکالی بنیادین که وزیر نیرو چندی پیش، راهکار مقابله با بحران ورشکستگی آبی را سازگاری با اقلیم خشک و تغییر رویه‌های مصرف عنوان کرده بود. با این حال سازمان هواشناسی چندی پیش با انتشار اطلاعیه‌ای اعلام کرد؛ با پایان سال زراعی در 31 شهریور، داده‌های ثبت‌شده در شبکه ایستگاه‌های سازمان هواشناسی حاکی از کاهش حدود 28درصدی بارش نسبت به نرمال است. نقشه خشکسالی نشان از وقوع خشکسالی شدید تا بسیار شدید در غالب استان‌های کشور داشت که گویای شرایط بحرانی منابع آب است. با این حال با توجه به نقشه‌های پیش‌یابی و شرایط پدیده‌های دورپیوندی، در مجموع بارش کشور در شش‌ماهه دوم سال 1397 در محدوده نرمال پیش‌بینی شده است. اما بی‌تردید این وضعیت نرمال به هیچ وجه توجیه‌کننده وضعیت مطلوب آبی نیست و با وجود پیش‌بینی‌های نرمال بارش کشور همچنان با خشکسالی شدید آب‌شناسی مواجه خواهد بود که مدیریت بهینه منابع آب و کاهش سهم استفاده از منابع آب‌های زیرزمینی برای پایداری منابع آب را ایجاب می‌کند. در تایید مدعای سازمان هواشناسی می‌توان به اظهارات معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز ارجاع داد که چندی پیش گفته بود هر روز در کشور بیش از ۱۰۰ چاه خشک می‌شود!

عیسی کلانتری با تاکید بر لزوم صرفه‌جویی در مصرف منابع آبی کشور تاکید کرده که فشار بر منابع آب در کشور بسیار وحشتناک است و به طور متوسط روزانه 6 /0 میلی‌متر فرونشست زمین داریم که حتی تاسیسات زیربنایی را نیز تهدید می‌کند.