سهم دهک‌ها از تورم

مجید حیدری: در اقتصاد ایران، منابع قابل توجهی، صرف افزایش رفاه خانوارهای کم‌درآمد می‌شود، این منابع معمولاً در یک دوره سه تا چهار ساله از طریق کسب بودجه از دولت و سایر موارد، به توزیع منابع به کم‌درآمدها کمک می‌کنند. در کنار این موضوع دولت نیز سعی می‌کند در قالب برنامه‌های اعطای مستقیم و غیرمستقیم یارانه‌ها، قدرت خرید خانوارهای کم‌درآمد را حفظ کند، اما افزایش نرخ تورم باعث می‌شود پس از یک دوره، بازهم خانوارها با چالش تهیه منابع روبه‌رو شوند.

اما اثر تورم بر رفاه خانوارها چگونه است و چه عاملی باعث می‌شود که برخی از خانوارها از افزایش تورم آسیب جدی ببینند، اما برخی دیگر از خانوارها در مقابل افزایش نرخ تورم، مصون بمانند و حتی گروهی نیز از این وضعیت سود کنند؟ آیا در بلندمدت، گروهی از خانوارها از افزایش نرخ تورم سود خواهند برد؟ در حال حاضر، افزایش نرخ دلار و طلا باعث شده برخی از گروه‌ها که توان خرید این دارایی را دارند، از سود اسمی قابل توجهی طی یک دوره یک‌ساله بهره‌مند شوند، اما دهک‌های کم‌درآمد که توانایی خرید این دارایی را ندارند، در نهایت نمی‌توانند ریسک آتی خود را پوشش بدهند و در نتیجه متضرر خواهند شد. برخی از کارشناسان معتقدند بازی خرید احتیاطی دلار و طلا یک بازی واضح «جمع صفر» است. به شکلی که هرقدر که تقاضای خریدهای احتیاطی ارز و طلا بیشتر می‌شود، فشار قیمت در بازار آزاد بزرگ‌تر شده و نرخ غیررسمی دلار بیشتر جهش می‌کند. به بیان دیگر خانوارهای پردرآمد ریسک خود را به قیمت انتقال آن به طبقات فرودست کم می‌کنند. هر قدر مقدار بیشتری از ریسک خانوارهای پردرآمد پوشش داده شود، هزینه‌ای که به دوش خانوارهای کم‌درآمد می‌افتد «سنگین‌تر» خواهد بود. در حقیقت، ارزش قیمتی کالاهای خوراکی که برای دهک‌های کم‌درآمد حیاتی است، افزایش می‌یابد و قدرت خرید آنها نیز کاهش خواهد یافت. در این شرایط سیاستگذار باید با اقدامات حمایتی از خانوارهای کم‌درآمد حمایت کند، اما با توجه به هزینه‌های بالای دولت و کمبود منابع در شرایط تحریمی، اعطای یارانه بیشتر شاید منجر به افزایش نرخ تورم شود، که در نهایت یک چرخه ضدرفاهی را برای خانوارهای کم‌درآمد ایجاد می‌کند. اما در مقابل نیز خانوارهای متوسط، نمی‌توانند به طور کلی از افزایش نرخ تورم سود کسب کنند، در بسیاری از این خانوارها تفاوت سطح درآمدها با خانوارهای کم‌درآمد بسیار کم بوده و در نتیجه یک شوک تورمی در هزینه‌های خانوار باعث می‌شود بخشی از این خانوارها با چالش‌های زیادی روبه‌رو شوند. به طور کلی به نظر می‌رسد که در بلندمدت تنها بخش کوچکی از خانوارها از افزایش نرخ تورم سود بیشتری کسب می‌کنند، که هزینه آن به بخش زیادی از خانوارها تقسیم می‌شود. البته این موضوع با این فرض است که کیک اقتصاد در این مدت ثابت بماند، در غیر این صورت، حتی پردرآمدها نیز از شوک تورم و تحریم، متضرر خواهند شد.