ادعای بی‌اساس

عربستان به عنوان دومین تولیدکننده نفت جهان و نقش‌آفرین اصلی در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (OPEC)، نقش بسزایی در کنترل بازار جهانی نفت در شرایط تحریم خواهد داشت. بنا بر اظهارات وزیر انرژی عربستان در آخرین نشست اوپک در الجزایر، این کشور توان افزایش تولید به اندازه 5 /1 میلیون بشکه نفت در روز به منظور جبران کاهش تولید ایران و ونزوئلا را دارد. اخیراً بن سلمان ولیعهد سعودی نیز در یک نشست خبری اعلام کرد که در صورت کاهش هر بشکه تولید نفت ایران، عربستان می‌تواند دو بشکه نفت جایگزین آن کند. وزیر نفت ایران نیز در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «نه عربستان سعودی و نه هیچ تولیدکننده دیگری، توان چنین تولیدی نداشته و ندارد و  آنچه عربستان سعودی در این مدت به بازار عرضه کرده نه از ظرفیت مازاد تولید که از ذخایر پیشین آن تامین شده است.» بر اساس تحلیل‌های صورت گرفته بر مبنای گزارش‌ها و اطلاعات معتبر، به شش دلیل که در ادامه توضیح داده می‌شود، عربستان به صورت بلندمدت (تا انتهای سال 2019) توان افزایش تولید به صورت چشمگیر و جایگزینی نفت ایران را نخواهد داشت:

1- کاهش شدید ذخایر عربستان از سال 2015 تاکنون

طبق نمودار یک ذخایر موجود در مخازن نفت عربستان از سال 2015 تاکنون با یک سیر نزولی شدید مواجه بوده و از مقدار 330 میلیون بشکه در سال 2015 به مقدار 230 میلیون بشکه در جولای 2018 رسیده است. این موضوع نشان می‌دهد که افزایش صادرات عربستان در چند ماه اخیر از محل ذخایر نفت خود بوده و نه از افزایش تولید به صورت پایدار. ادامه کاهش بیشتر این ذخایر موجب ایجاد نااطمینانی در بازار نسبت به عرضه نفت و در نتیجه افزایش قیمت نفت خواهد شد.

2- عدم توان تولید بیشتر از 7 /10 میلیون بشکه در روز

خالد فالح، وزیر انرژی عربستان، در مصاحبه‌ای ادعا کرده که در ماه اکتبر 2018، تولید این کشور از 4 /10 به 7 /10 میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد. بر اساس نمودار 2 حداکثر تولید عربستان در 10 سال گذشته 7 /10 میلیون بشکه بوده است که با رسیدن به این مقدار در نوامبر 2017، تولید در ماه بعد به شدت افت کرده و به زیر 10 میلیون بشکه رسید. از سوی دیگر عربستان پیش‌بینی کرده بود تولید خود را در ماه جولای 2018 به 7 /10 برساند که در این موضوع بازهم ناموفق بود و به تولید 3 /10 میلیون بشکه رسید. بنابراین افزایش تولید عربستان حداکثر 7 /10 میلیون بشکه خواهد بود که این افزایش نیز به صورت پایدار ادامه پیدا نخواهد کرد.

3- عدم سرمایه‌گذاری برای تولید بیشتر نفت

تعداد چاه‌های فعال در تولید عربستان در پنج سال اخیر و نمودار تولید عربستان در دو شکل زیر مشخص شده است. حداکثر تولید عربستان در نوامبر سال 2017 با 70 چاه فعال رخ داده است در حالی که اکنون عربستان 63 چاه فعال دارد. بنابراین به علت عدم سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت نفت عربستان در چند ماه اول سال 2018، این کشور قادر به تولید 11 میلیون بشکه به صورت بلندمدت نخواهد بود و نهایتاً با فشار به مخازن، تولید 7 /10 میلیون بشکه را ادامه خواهد داد.

4- ظرفیت مازاد تولید بحث‌برانگیز عربستان

 ظرفیت مازاد تولید به معنای افزایش تولید از مخازن نفت و گاز یک کشور به صورت پایا و بدون آسیب به مخازن نفت و گاز پس از 30 روز است. ظرفیت مازاد تولید نشان‌دهنده توان یک کشور برای عرضه بیشتر نفت در بازار و کنترل قیمت نفت نیز هست. عربستان در آخرین نشست اوپک ادعا کرد که دارای ظرفیت مازاد تولید 5 /1 میلیون بشکه در روز است. آژانس اطلاعات انرژی آمریکا ظرفیت مازاد تولید کل کشورهای تولیدکننده اوپک را در ماه سپتامبر 2018 به میزان 42 /1 میلیون بشکه پیش‌بینی کرده که این میزان تا انتهای سال 2019 به 19 /1 میلیون بشکه کاهش خواهد یافت. مساله مهم اما این است که استفاده از ظرفیت مازاد تولید برای جایگزینی نفت ایران موجب بی‌ثباتی بازار و افزایش ناپایدار قیمت نفت در میان‌مدت خواهد شد. طبق شکل 5 کاهش ظرفیت مازاد، موجب افزایش شدید قیمت نفت خواهد شد. به عنوان مثال در سال 2008 ظرفیت مازاد کشورهای اوپک به کمتر از یک‌میلیون رسید و موجب رشد قیمت نفت به سقف 150 دلار شد. سایر گزارش‌ها و نظرات متخصصان بازار نفت نشان می‌دهد عربستان توان تولید 11 تا 5 /11 میلیون بشکه را برای مدت طولانی نخواهد داشت و عدد ادعاشده 5 /12 میلیون بشکه در روز دست‌نیافتنی است. همچنین، بنا بر اظهارات یک مقام رسمی عربستان، حتی تولید 11 میلیون بشکه در روز نیز در چند ماه برای عربستان ممکن نخواهد بود. عدم قطعیت بالای اعداد گزارش شده از سوی عربستان و عدم شفافیت اطلاعات مخازن و میزان تولید میادین نفت و گاز این کشور، در مساله خصوصی‌سازی بخشی از سهام شرکت آرامکو به وضوح خود را نشان داد که در نهایت موجب شکست پروژه خصوصی‌سازی شد.

5- افزایش تولید از کدام مخازن نفتی عربستان؟

بر اساس گزارش موسسه انرژی آکسفورد، ادعای عربستان برای افزایش تولید در سه میدان خریص، شیبه و منطقه بی‌طرف بررسی شده است. وزیر انرژی عربستان مدعی است این کشور به زودی می‌تواند 500 هزار بشکه نفت از میدان مشترک خود با کویت معروف به منطقه بی‌طرف، تولید کند. این در حالی است که شرکت مهندسی ژاپنی توکیو، مجری این پروژه، بیان کرده طراحی‌های انجام‌شده با هدف حداکثر تولید 350 هزار بشکه در روز از این میدان بوده و تولید از این میدان در سال 2019 محقق خواهد شد. طبق پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، منطقه بی‌طرف، توان تولید پایدار 200 هزار بشکه در روز را در انتهای سال 2019 به دست می‌آورد. از طرف دیگر، نفت تولیدشده از دو میدان دیگر خریص و شیبه فوق سبک است که امکان جایگزینی با نفت سنگین ایران در بازار را نخواهد داشت.

6- کسری بودجه عربستان

عربستان برای رسیدن به برنامه بلندپروازانه 2030 خود که توسط محمد بن سلمان به شدت پیگیری می‌شود نیاز به بودجه‌های عظیم نفتی دارد. بنا بر اظهارات وزیر دارایی عربستان، این کشور تلاش دارد کسری بودجه را از حدود 61 میلیارد دلار در سال 2017 به 52 میلیارد دلار در سال 2018 کاهش دهد. این میزان عظیم کسری بودجه و نیاز دولت به منابع مالی نشان می‌دهد که دولت عربستان در صورت توانایی برای افزایش تولید نفت و گرفتن بازار ایران تاکنون از این کار دریغ نمی‌کرد. اما دو نشست قبلی اوپک نشان می‌دهد اعضا برای جبران کمبود عرضه نفت در بازار به اندازه یک‌میلیون بشکه توانایی ندارند. طبق گزارش نشست اوپک در الجزایر، تنها 330 هزار بشکه از برنامه یک‌میلیون بشکه افزایش تولید در نشست ژوئن محقق شد. این موضوع نشان از عدم توان افزایش تولید از سوی عربستان به‌رغم نیاز به برطرف کردن کسری بودجه دارد.

جمع‌بندی

عربستان سعودی که نقش کنترل‌کننده بازار را برای خود قائل است به دلایل افزایش تقاضای نفت، کاهش تولید ونزوئلا به اندازه حدودی 300 هزار بشکه در روز و کاهش تولید نفت ایران به علت تحریم، توان افزایش تولید بیش از 7 /10 میلیون بشکه در روز را ندارد که این مقدار را در ماه جاری میلادی (اکتبر 2018) عرضه کرده است. شش دلیل مطرح‌شده در بخش‌های پیشین نشان می‌دهد تولید نفت عربستان از 7 /10 میلیون بشکه در روز فراتر نخواهد رفت و عدد 5 /12 میلیون بشکه در روز، بلندپروازانه و اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد. موید این موضوع نیز رشد صعودی قیمت نفت در هفته‌های اخیر است.

 اما در خصوص سایر تولیدکنندگان، به نظر می‌رسد عراق و روسیه افزایش تولید خود را هرچه که بوده تاکنون انجام داده‌اند و بیش از این قابلیت عرضه نفت را نخواهند داشت. به عنوان نمونه طبق گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا عراق از ظرفیت مازاد تولید پایینی برخوردار است.1 از سوی دیگر نفت شیل آمریکا که رشد بسیار چشمگیری در سال‌های اخیر داشته با یک چالش اساسی در بازار تقاضای فرآورده مواجه است؛ نفت شیل به علت سبک بودن قابلیت جایگزینی با تقاضای جهانی نفت سنگین ایران را ندارد، چراکه پالایشگاه‌های نفتی هر کدام بر اساس نفت‌های مختلف سبک، متوسط و سنگین طراحی شده‌اند. از سوی دیگر آمارهای تقاضای فرآورده نفتی نشان می‌دهد، تقاضای گازوئیل و نفت سفید که ترکیبات میانی برج تقطیر پالایشگاه هستند رو به افزایش است و نفت سبک شیل قابلیت تامین تقاضای ترکیبات میانی پالایشگاهی را ندارد و نیاز به نفت‌های متوسط و سنگین همچون ایران در آینده بازار وجود دارد.

در نهایت به نظر می‌رسد صادرات نفت ایران در زمستان 2018 و سال 2019 بین 1 تا 3 /1 میلیون بشکه در روز ادامه پیدا کند و این موضوع به علت کاهش ذخایر نفت عمده کشورهای تولیدکننده و کاهش ظرفیت مازاد تولید اوپک، با افزایش قیمت نفت همراه خواهد بود.