خلاف قاعده

  سایه فتحی: چندی است با تشدید عدم نااطمینانی‌ها در اقتصاد ایران شاهدیم بازارهای مالی رفتارهای عجیب و غریبی از خود بروز می‌دهند. روزهایی همه با هم فروشنده می‌شوند و روزهای دیگری همه با هم خریدار می‌شوند، دیگر فرقی ندارد بازار سهام باشد یا بازار ارز و طلا؛ حتی این پدیده در بازارهای مصرفی هم قابل مشاهده است. تاثیرپذیری شدید از تحولات سیاسی و اقتصادی، بی‌اعتمادی به سیاستگذار در نبود اطلاعات صحیح و شفاف باعث شده تا بیش از هر زمان دیگر شاهد حرکت‌های توده‌وار یا رفتار گله‌ای در بازارهای مالی‌مان باشیم. اما چرا در برخی مقاطع سرمایه‌گذاران بازارهای مالی به‌جای رفتار عقلایی از رفتار دسته‌جمعی که خالی از هرگونه منطق سرمایه‌گذاری است تبعیت می‌کنند؟ آنچه ریچارد تیلر پژوهشگر حوزه اقتصاد رفتاری و برنده جایزه نوبل اقتصاد به عنوان علت ایجاد حرکت گله‌ای در اقتصاد یا سیاست بیان می‌کند از عدم رفتار عقلایی و کمبود سطح آگاهی و اطلاعات در رابطه با موضوع مربوطه در سطح جامعه سرچشمه می‌گیرد و نبود مدل تصمیم‌گیری صحیح و اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری منجر به افزایش سطح تقلید از جمع در بازارها می‌شود. معمولاً در چنین شرایطی بازارهای مالی یا ساختارهای سیاسی دچار یک عوام‌گرایی گسترده می‌شود که تحلیل‌های اقتصادی و سیاسی به حاشیه رانده می‌شوند و فضا برای فعالیت عوام‌گرایان در جهت کسب منافع کوتاه‌مدت، فراهم می‌شود. رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران چه در دوره‌های صعودی و چه در زمان افت بازارها، یکی از الگوهایی است که بیشتر در بازارهای نوظهور و در حال توسعه دیده می‌شود. به هر ترتیب بروز این پدیده که اکنون گریبانگیر بازارهای مالی کشور شده چه آثار فردی و ملی به دنبال دارد؟ در این باره محمد گرجی‌آرا تحلیلگر بازارهای مالی می‌گوید؛ مهم‌ترین اثر فردی حرکت گله‌ای در بازارهای مالی ایجاد پدیده بازارزدگی برای سرمایه‌گذاران و فعالان مقطعی در بازارهاست. این افراد با تبعیت از بخش یا گروهی به صورت دفعی وارد بازارها می‌شوند و امکان دارد به صورت مقطعی سودهای اسمی نیز شناسایی کنند. ولی معمولاً به علت نبود تخصص و عدم استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری مناسب آنچه معمولاً اتفاق می‌افتد حجم معاملات بالا و از شاخه‌ای به شاخه دیگر پریدن برای حفظ سرمایه است که در نهایت منجر به افزایش زیان آنها در بلندمدت می‌شود و معمولاً سرمایه این افراد قربانی فعالان حرفه‌ای بازارها جهت نوسانگیری می‌شود. در چنین حالتی است که افراد دچار پدیده بازارزدگی می‌شوند و با شناسایی زیان‌های سنگین برای همیشه از بازارهای سرمایه‌گذاری خارج می‌شوند. آن بخش از حرکت توده‌وار که منافع بلندمدت جامعه را تهدید می‌کند، طمع افراد برای کسب بازده بالا و کوتاه‌مدت است که با ایجاد حباب در بازارهای مالی و تجربه ریسک و زیان سنگین، بی‌اعتمادی به بازارها نیز افزایش می‌یابد. مهم‌ترین شیوه مقابله با چنین هجمه‌هایی در بازارها ایجاد شفافیت از طرف نهادهای دولتی و نظارتی و همچنین افزایش آگاهی‌بخشی و دانش سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران بالقوه و بالفعل است. به این بهانه در پرونده پیش‌رو به بررسی آثار رفتار توده‌وار در بازارهای مالی پرداختیم.