پل شکسته مذاکره
ترامپ: روحانی مردی دوست‌داشتنی است؛ شاید در آینده دیدار کنیم
هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد همان نشستی است که بسیاری گمان می‌کردند می‌تواند سرآغازی برای مذاکرات مجدد ایران و آمریکا باشد یا موضع طرفین برای آینده را مشخص کند. روسای جمهور ایران و آمریکا هر دو وعده مذاکره می‌دهند اما هر کدام با پیش‌شرط‌های خاص خود.
هفتاد و سومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد همان نشستی است که بسیاری گمان می‌کردند می‌تواند سرآغازی برای مذاکرات مجدد ایران و آمریکا باشد یا موضع طرفین برای آینده را مشخص کند. روسای جمهور ایران و آمریکا هر دو وعده مذاکره می‌دهند اما هر کدام با پیش‌شرط‌های خاص خود. روحانی می‌گوید خبری از مذاکرات جدید نیست و تنها راه مذاکره بازگشت به برجام است و ترامپ می‌گوید ایران دیر یا زود مذاکرات جدید را خواهد پذیرفت. ترامپ از فشارهای اقتصادی بر ایران و تنگ شدن حلقه تحریم‌ها خبر می‌دهد و دیگر کشورها را به همکاری می‌خواند. روحانی هم بر موضع صلح‌دوستانه کشورش تاکید می‌کند و دیگر کشورها را به مقابله با زورگویی آمریکا دعوت می‌کند.
دیدار نمی‌کنیم
مدت‌ها قبل از حضور روحانی در نیویورک این سوال وجود داشت که آیا روحانی و ترامپ در حاشیه این اجلاس با هم دیدار می‌کنند؟ ترامپ چراغ سبزی برای این دیدار نشان داده بود. اما روحانی هم در ایران و هم در نیویورک پاسخ منفی به این دیدار داد. او دوشنبه شب در مصاحبه با شبکه تلویزیونی «ان‌بی‌سی» آمریکا در پاسخ به احتمال دیدار با ترامپ گفت: «برنامه‌ای برای دیدار با ترامپ ندارد و اساساً رئیس‌جمهوری آمریکا شرایطی را به وجود نیاورده که فضای چنین دیداری ایجاد شود. اگر کسی علاقه به مذاکره، گفت‌وگو و پیشرفت در روابط دارد، از حربه تحریم و تهدید استفاده نمی‌کند. زمانی که دولتی همه توان خود را علیه دولت دیگر به کار می‌گیرد، معنایش این است که اراده لازم برای حل و فصل مسائل ندارد.» پیش‌شرط روحانی برای دیدار با ترامپ همان چیزی بود که بارها عنوان کرده، او گفت: آمریکا ابتدا باید همان پلی را که با تهدید، تحریم و خروج از برجام تخریب کرده، بسازد تا ما به شرایط اول برگردیم تا به این ترتیب فضای مناسبی ایجاد شود و دو کشور بتوانند برای آینده خودشان برنامه‌ریزی بکنند. این ما نیستیم که بین آمریکا و دیگران فاصله انداختیم این رفتار نادرست خود آقای ترامپ است که این فاصله را به وجود آورده است و اگر به این رفتار نادرست خودش ادامه دهد، حتماً فاصله‌ها بیشتر خواهد شد.
تهدید یا دعوت به مذاکره؟
این موضع در دیدار روحانی با نخبگان و صاحبنظران سیاست خارجی آمریکا هم تکرار شد. او خروج آمریکا از برجام را به خراب کردن پلی تشبیه کرد که در حال ترمیم بود و حال دوباره رو به ویرانی گذاشته است. او هم از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام گله کرد و هم از چندصدایی دولت ترامپ و گفت: سخنان رئیس‌جمهور آمریکا با وزیر خارجه و مشاور امنیتی او تفاوت دارد و این سوال به وجود می‌آید که ما باید کدام صدا را بشنویم و به کدام سخن پاسخ بدهیم. دولت فعلی آمریکا تصور می‌کند با اعمال فشار علیه ایران می‌تواند در راستای سرنگونی دولت ایران گام بردارد، اما این تصور اشتباه است. او گفت «این‌طور نمی‌شود که آمریکا از توافق خارج شده و نسبت به مصوبه شورای امنیت بی‌اعتنا باشد و ملت ایران را تحریم کرده و اعلام کند می‌خواهد حکومت ایران را سرنگون کند و ما بخواهیم با او گفت‌وگو کنیم. باید فضای مذاکره مهیا باشد و نمی‌شود لوله تفنگ را بر سر کسی گرفت و از او خواست که مذاکره کند.»
دیدار با مرد دوست‌داشتنی، شاید وقتی دیگر
مواضع ترامپ هم مانند گذشته بود. او ابتدا به مذاکره با ایران ابراز علاقه و سپس تهدید کرد دایره فشارهای اقتصادی علیه ایران را تنگ‌تر خواهد کرد. به گزارش ایران، ترامپ ساعتی پیش از سخنرانی‌اش در مجمع عمومی سازمان ملل در توئیتی از علاقه وافرش به مذاکره با ایران سخن گفت و تاکید کرد: «برخلاف درخواست‌ها، برنامه‌ای برای ملاقات حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران ندارم. شاید یک روزی در آینده با وی ملاقات کنم. مطمئنم که او مردی دوست‌داشتنی است.» اما دقایقی قبل از سخنرانی لحن او تغییر کرد و گفت: «قبل از اینکه با ایرانی‌ها دیدار کنم، باید لحن‌شان را عوض کنند. فکر می‌کنم آنها انتخاب دیگری ندارند. منتظریم روابط خیلی عالی با ایران داشته باشیم اما این موضوع فعلاً اتفاق نمی‌افتد.» بسیاری دلیل این سخنان ترامپ را مصاحبه کریستین امانپور، مجری CNN با روحانی می‌دانند. امانپور از روحانی پرسیده بود: «امروز ترامپ در توئیتی شما را مردی دوست‌داشتنی خوانده و دوباره از ملاقات گفته است.» روحانی در پاسخ گفت: به‌جای حرف، صداقت و جدیت لازم است. او دو سال است پیگیر دیدار است. این ملاقات باید زمانی انجام شود که واقعاً به نفع دو ملت و دو کشور باشد.
تلاش برای افزایش فشار
اما مواضع ترامپ در سخنرانی سالانه‌اش نشانی از تمایل برای مذاکره با ایران نمی‌داد. به گزارش دنیای اقتصاد ترامپ گفت: «ایالات‌متحده کارزاری برای فشار اقتصادی راه انداخته تا رژیم را از وجوهی که برای پیشبرد برنامه‌های خونینش نیاز دارد، محروم کند. ماه گذشته ما احیای تحریم‌هایی را که ذیل توافق هسته‌ای رفع شده بودند آغاز کردیم. تحریم‌های دیگری هم ۵ نوامبر احیا خواهند شد و اقدامات بیشتری هم در راهند. در حال همکاری با کشورهای واردکننده نفت خام ایران هستیم تا خرید نفت خود را به طرز محسوسی کاهش دهند. از همه کشورها می‌خواهیم رژیم ایران را مادامی‌که خشونت‌هایش ادامه دارند منزوی کنند و از همه کشورها می‌خواهیم از مردم ایران که در حال تلاش برای بازپس‌گیری سرنوشت مذهبی‌شان هستند حمایت کنند.»
این سخنان در حالی است که همزمان با ورود رئیس‌جمهوری ایران به نیویورک برای حضور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، ۵۰ مقام سابق آمریکایی در نامه‌ای خطاب به ترامپ با انتقاد از رویکرد دولت او در قبال ایران، از ترامپ خواسته‌اند درهای دیپلماسی را به روی ایران باز نگه دارد. امضاکنندگان نامه تاکید کرده‌اند ترامپ باید برای جلب حمایت بین‌المللی برای مهار فعالیت‌های غیرهسته‌ای ایران، دوباره وارد برجام شود. دنیای اقتصاد این را اقدامی کم‌سابقه در آمریکا توصیف کرد.
نخستین بیانیه مشترک 1+4
وزیر امور خارجه ایران و سایر طرف‌های توافق هسته‌ای هم در این نشست دستاوردهایی داشتند. ایران و کشورهای 1+4 برای تداوم برجام، یک بیانیه مشترک در نیویورک صادر کردند. بیانیه‌ای برای ایجاد سازوکار جدید انجام مبادلات اقتصادی با تهران. دنیای اقتصاد نوشت این نخستین بار بعد از خروج آمریکا از برجام بود که ایران و سایر کشورهای طرف این توافق یک بیانیه مشترک صادر کردند. فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که پیش از این نشست با محمدجواد ظریف جداگانه دیدار کرده بود، در پایان این گفت‌وگوهای جمعی و در حضور مقام‌های ارشد بریتانیا، چین، آلمان، روسیه و ایران از کوشش این کشورها برای ممکن ساختن بهره‌مندی ایران از رفع تحریم‌های هسته‌ای سخن گفت و تاکید کرد ایجاد یک نهاد قانونی مستقل برای انجام مبادلات مالی با تهران دستور کار جاری 1+4 است. موگرینی گفت: «از لحاظ عملی، تصمیم کشورهای مورد نظر این است که اتحادیه اروپا یک نهاد حقوقی را برای ایجاد تسهیلات مبادلات مالی مشروع با ایران ایجاد کنند و این نهاد به شرکت‌های اروپایی امکان خواهد داد تا بر اساس قوانین اتحادیه به معامله با ایران ادامه دهند و استفاده از آن به روی سایر شرکای ما نیز باز خواهد بود.» بنابراین سازوکار تجاری جدید، علاوه بر شرکت‌های کشورهای عضو اتحادیه اروپا، شرکت‌های روسی، چینی و احتمالاً سایر کشورها نیز امکان استفاده از تسهیلات جدید را برای برقراری ارتباط مالی با ایران خواهند داشت.
تعهدات «1+4» به ایران
مقام‌های کشورهای متعهد به برجام که می‌کوشند مسیرهای سرمایه‌گذاری با ایران را باز نگه داشته و از منافع شرکت‌های طرف تجارت با ایران، محافظت کنند، در بیانیه‌ای که در پایان نشست خود در نیویورک منتشر کردند، ضمن اعلام تلاش برای مقابله آشکار با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، بر تعهدات خود در موضوعاتی همچون حفظ و ارتقای روابط گسترده‌تر اقتصادی با ایران؛ حفظ و استمرار کانال‌های موثر مالی برای تعامل با ایران؛ تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی و... تاکید کردند. آنها همچنین تعهد خود را به پیگیری اقدامات مشخص و موثر برای تضمین کانال‌های پرداخت با ایران تکرار کردند. وزرای خارجه همچنین به راهکارهای عملی برای حفظ و توسعه کانال‌های ارتباط مالی پرداختند و به طور مشخص ابتکار تاسیس یک «سازوکار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کردند.
جلسه شورای امنیت با محوریت ایران
چهارشنبه هفته گذشته و یک روز پس از سخنرانی روحانی و ترامپ، جلسه شورای امنیت با ریاست دونالد ترامپ برگزار شد. موضوع این جلسه حفظ صلح و مبارزه با گسترش تسلیحات کشتار جمعی تعیین شده و ترامپ تاکید کرده بود در این جلسه بیشتر روی مساله ایران تمرکز خواهد کرد. ترامپ در این سخنان گفت: از 13 آبان تمام تحریم‌های آمریکا مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای ایران عملیاتی خواهد شد و بعد از آن آمریکا تحریم‌های بیشتری را اعمال می‌کند. تحریم‌هایی سخت‌تر از هر زمان دیگری تا بتواند با طیفی از رفتارهای ایران مقابله کند. به گزارش ایسنا ترامپ تاکید کرد حکومت ایران به دنبال صدور خشونت و هرج و مرج است و به صورت پنهانی برنامه‌های هسته‌ای خود را به پیش می‌برد تا بتواند از سلاح هسته‌ای استفاده کند و آنها را به نقاط دیگر از جمله خاورمیانه صادر کند. با این کارنامه حکومت ایران هرگز نباید اجازه داشته باشد به سلاح‌های هسته‌ای دسترسی پیدا کند. ما در همین چارچوب از برجام خارج شدیم چراکه توافق بسیار بدی بود و به ایران اجازه می‌داد در مسیر دستیابی به این‌گونه سلاح‌ها قدم بردارد.
سخنران بعدی، امانوئل ماکرون بود. رئیس‌جمهوری فرانسه که بر خروج آمریکا از برجام خرده گرفت و گفت: برجام یک توافق کامل نیست اما یک توافق جدی است. برجام کامل نیست اما گامی در مسیر صحیح بود. او گفت کشورها درباره برجام با یکدیگر هم‌صدا بودند و هستند. ایران همچنان پایبند به برجام است اما این آمریکا بود که از برجام خارج شد. ماکرون تاکید کرد هدف برجام ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بوده است اما نمی‌توان با تحریم به این مهم دست یافت. او گفت: باید قواعدی را برای مذاکرات جدید درباره آینده پرونده هسته‌ای ایران ایجاد کنیم. هدف ما درباره ایران، یکسان است یعنی ایران نباید به بمب اتمی برسد و اینکه ایران باید فقط از انرژی اتمی کاربردهای صلح‌آمیز داشته باشد. رویکرد ما با ایران باید در قالب چارچوب‌های مشخصی باشد که از پیش در قالب صلح و امنیت منطقه‌ای در نظر گرفته شده باشند.
