دولت زیر فشار
نگاهی به آنچه امسال در عرصه سیاست داخلی و خارجی گذشته است
حسن روحانی اگرچه با حمایت قاطع اصلاح‌طلبان و جریان میانه‌رو اصولگرا بر سر کار آمد اما به نظر بسیاری از فعالان سیاسی در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش به نوعی در اعمال سیاست‌های اصلاح‌گرایانه چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه اقتصادی ناموفق بوده است.
جواد حیدریان: حسن روحانی اگرچه با حمایت قاطع اصلاح‌طلبان و جریان میانه‌رو اصولگرا بر سر کار آمد اما به نظر بسیاری از فعالان سیاسی در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش به نوعی در اعمال سیاست‌های اصلاح‌گرایانه چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه اقتصادی ناموفق بوده است. دولت حسن روحانی حالا علاوه بر اینکه تبعات خروج آمریکا از برجام و آغاز تحریم‌های یکجانبه آمریکایی‌ها را باید مدیریت کند، باید عزمش را برای پاسخگویی به منتقدانش و البته مشکلات اقتصادی و معیشتی و اعتراضات گاه‌و‌بیگاه مردمی نیز جزم کند. دولت در شش ماه گذشته، علاوه بر اینکه روزهای سختی را گذرانده، تلاش کرده از مهلکه سختی که در پیش دارد نیز به سلامت بگذرد. مروری بر رخدادهای سیاسی و اقتصادی شش ماه ابتدای سال نشان می‌دهد دولت حسن روحانی تحت فشار شدیدی است. به‌رغم فاصله معنادار دولت روحانی و برخی نزدیکان وی از پایگاه رای و شعارهای انتخاباتی‌اش، جریان تندرو در تلاش است دولت را به هر شکلی زمین بزند. استیضاح و اعمال فشار پیدا و پنهان، با هدف زمین زدن حسن روحانی است، تا جایی که بعد از استیضاح دو وزیر دولت دوازدهم، حالا سوال از رئیس‌جمهوری نیز می‌تواند نشانه‌ای از تلاش منتقدان روحانی، برای استفاده از تمامی اهرم‌های فشار باشد. با این حال نباید از نشست‌های محفلی با شعارهای رادیکال در انتقاد از روحانی از جمله جلسه مدرسه فیضیه و تهدید به خفه شدن در «استخر فرح» نیز گذشت.
برای احترام به مجلس...
طرح سوال از رئیس‌جمهوری اگرچه مسبوق به سابقه است و یکی از وظایف قانونی مجلس شورای اسلامی است، اما بسیاری توقع نداشتند مجلس در شرایطی که رئیس‌جمهوری تحت فشار خارجی است، از وی برای پاسخگویی به مجلس دعوت کند.
حسن روحانی که 5 شهریور برای پاسخگویی به مجلس رفت، دائماً بر سبقه پارلمانی خود تاکید دارد. او ضمن انتقاد از بد زمانی پرسش، در نامه‌ای به رئیس مجلس شورای اسلامی نوشت: برای احترام به مجلس، در فرصت مقرر خواهم آمد. او البته تاکید کرد که طرح سوال فرصت خوبی است و زمینه‌ای برای گفتن ناگفته‌هاست. روحانی در این نامه که خطاب به علی لاریجانی نوشته شده تاکید کرد: بی‌تردید سوال از رئیس‌جمهور کشور با مراعات حداقل دو نکته می‌تواند مبارک باشد؛ اولاً در چارچوب قانون اساسی باشد، ثانیاً در زمان و شرایط مناسب کشور اقدام شده باشد، که متاسفانه هیچ‌کدام از این دو حاصل نشده است. اما برای جلوگیری از هر نوع اختلاف بین قوا و احترام به مجلس شورای اسلامی ان‌شاء الله در فرصت مقرر به مجلس خواهم آمد.
گله رئیس‌جمهوری از اعضای دولت
البته کار دولت حسن روحانی در عرصه سیاسی داخلی چنان با انتقادهایی همراه بوده که خود رئیس‌جمهوری از وزرایش و روزه سکوت آنها در برابر انتقادات و البته از دولت فربه و بزرگی که روی دستش مانده گله کرد. اگرچه او در طول این شش ماه دست به تغییر کابینه نزد اما مجلس کار او را انجام داد؛ هرچند شاید مطلوب شرایط اقتصادی کشور نبوده است.
روحانی در بیست و نهمین جشنواره ملی قدردانی از کارگران، وزرایش را به دو دسته وزرای ناامید و امیدوار تقسیم کرد و گفت: نوای عده‌ای از اول سال ناامیدی است. او گفت این ناامیدی و غم و غصه چه خاصیتی دارد؟ این چهره عبوس از اول سال برای اتفاقات بعدی است؟ عده‌ای آینده تاریخ را تاریک می‌بینند؛ برخی با این تفکر که فردا روز بدی است و سال دیگر سال سختی است و روزبه‌روز در مشکل قرار می‌گیریم زندگی می‌کنند؛ در حالی که این تفکر ناصحیح است.
جهانگیری از احیای امید گفت
در میانه انتقادات زیاد از دولت و فشارهایی که به دلیل ناتوانی در مدیریت اقتصادی به آنها وارد شده، اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری از ضرورت گفت‌وگو به جای فشار سخن گفت. او معتقد است کشور بیش از هر زمان دیگری برای حل چالش‌ها به گفت‌وگو نیاز دارد. این نکته را معاون اول رئیس‌جمهور در مراسم دوسالانه اقتصاد کشاورزی کشور عنوان کرد و گفت: باید با گفت‌وگو افق‌های تازه‌ای در مسائل آنی و روزمره و آتی و بلندمدت بازکنیم. او می‌گوید کشورها تلاش دارند مشکلات بزرگ خود را کوچک کنند، اما در کشور ما برخی به خاطر رقابت سیاسی سعی می‌کنند مشکلات کوچک را بزرگ جلوه دهند. عده‌ای شرایط و آینده کشور را بحرانی جلوه می‌دهند. اما کشور بیش از آنکه با مشکلات روبه‌رو باشد، با بزرگ‌نمایی مشکلات روبه‌رو است. از همین رو است که او می‌گوید گفت‌وگو راه‌حل مشکلات بزرگ کنونی است.
عده‌ای هنوز ۲۹ اردیبهشت را باور نکرده‌اند
درست یک سال بعد از انتخاب مجدد حسن روحانی، او در روز 29 اردیبهشت 97 اظهار کرد: مهم‌ترین پیام انتخابات ۹۶ این بود که به عقب برنمی‌گردیم و شما جوانان باید ایران را بسازید و راه را بر آزادی اندیشه‌ها هموار کنید. رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه از ۲۹ اردیبهشت ۹۶ تاکنون یعنی در یک سال گذشته با سختی‌ها و حوادث بسیار زیادی مواجه بودیم، اظهار کرد: گاهی این مشکلات به خاطر رفتار طبیعت با ما بود آنجایی که سیل و زلزله را تجربه کردیم و گاهی هم سخنان و شیوه‌های ناپسندی که نشان می‌داد برخی هنوز هم ۲۹ اردیبهشت ۹۶ را باور نکرده‌اند. اشاره روحانی به منتقدان خود بود. کسانی که در دو انتخابات ریاست جمهوری نتوانسته بودند او را شکست دهند.
امروز، روزی نیست که همدیگر را پای میز محاکمه ببریم
حسن روحانی رئیس‌جمهوری در اواخر اردیبهشت در جلسه هیات دولت با بیان اینکه چه کسی مستحق ملامت است، به نقد منتقدان داخلی برجام پرداخت و گفت: این موضوع باید روشن شود و مبادا یک عده‌ای خطا کنند، امروز آمریکا به عنوان ناقض عهد و متخلف از مقررات بین‌المللی باید مورد فشار قرار بگیرد. روحانی تصریح کرد: امروز، روزی نیست که همدیگر را پای میز سوال ببریم، البته ممکن است چنین فرصتی بعداً پیش بیاید که بسیار از آن استقبال می‌کنیم، اما در زمان کنونی همه باید در برابر فشارهای آمریکا متحد باشیم.
برجام و سیاست‌های ضد‌ایرانی آمریکا
توافق بین‌المللی و چندجانبه برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) اگرچه با آغاز دولت ترامپ در آمریکا با خطر فروپاشی مواجه شد اما اروپایی‌ها با سیاست تقابل در برابر آمریکا در این توافق ماندند. دولت ترامپ در سیاستی فراگیر تلاش کرده تمام صادرات نفت ایران و همه مراودات بانکی ایران با جهان خارج را مسدود کند. اتفاقی که تا حدود زیادی اقتصاد ایران را متاثر کرده است.
با دم شیر بازی نکن
حسن روحانی البته در مردادماه و بعد از تهدیدهای ترامپ، در نشستی خطاب به آمریکایی‌ها و در پاسخ به اینکه آنها گفته‌اند نمی‌گذاریم نفت ایران صادر شود، اظهار کرد: آقای ترامپ، ما مرد شرف و ضامن امنیت آبراه منطقه و امنیت مسیر کشتیرانی در طول تاریخ هستیم، با دم شیر بازی نکن، پشیمان‌کننده است. شما فکر می‌کنید ایران این‌قدر ضعیف است که اجازه دهد شما به خواسته و به اهداف‌تان برسید؟
وی ادامه داد: با دم شیر بازی نکنید چراکه پشیمانی ابدی برای شما به همراه خواهد داشت و این از توان شما ساخته نیست. شما نمی‌توانید ملت ایران را علیه منافع ایران بسیج کنید، چراکه ملت ایران منافع خود را می‌فهمد و برای آن فداکاری می‌کند. شما نمی‌توانید ملت را علیه امنیت و منافع ایران بسیج کنید. شما ضدیت خود را با ملت ایران به وضوح نشان داده‌اید و وقتی می‌گویید نمی‌گذاریم نفت ایران صادر شود، معنی آن این است که اجازه ورود دارو و کالاهای اساسی را نمی‌دهید یعنی مردم را در محاصره شدید و مشقت زندگی قرار دادید و بعد عنوان می‌کنید که حامی ملت ایرانید. چه کسی باور می‌کند!
روحانی: با برجام یا بدون برجام برای هر شرایطی آماده‌ایم
26 فروردین 97 زمانی که تنها یک ماه تا تصمیم نهایی ترامپ برای ماندن یا رفتن از توافق هسته‌ای ایران باقی مانده بود، بسیاری معتقد بودند رئیس‌جمهور آمریکا این بار این توافق را نقض می‌کند و برخی دیگر معتقد بودند ترامپ هزینه بالای بر هم زدن برجام در افکار عمومی را نمی‌پذیرد و می‌خواهد ایران اولین نقض‌کننده این توافق باشد. رئیس‌جمهوری البته در مراسم دوازدهمین سالروز ملی فناوری هسته‌ای اعلام کرد مبنای دولت او از ابتدا «تعامل سازنده با جهان» بوده و «ایران هرگز آغازگر نقض یک پیمان و توافق» نخواهد بود. روحانی گفته طی دو سال گذشته از توافق برجام، تحریک‌های بسیاری صورت گرفت که برجام را به‌دست خودمان خراب کنند اما این از سادگی آنها بود و نمی‌دانستند ملت ایران هوشیارتر و بیدارتر از این حرف‌هاست. با این حال روحانی علاوه بر تاکید بر ماندن در برجام گفته برجام باشد یا نباشد، برجام با آمریکا یا بدون آمریکا، ما برای هر شرایطی آماده‌ایم و برنامه داریم. مهم‌ترین دستاورد این توافق به گفته رئیس دولت دوازدهم این است که «به دنیا ثابت کردیم به عهدمان وفاداریم. ما ملتی هستیم که دین و فرهنگ‌مان به ما آموخته اگر با کسی توافقی کردیم، هرگز آغازگر نقض آن نخواهیم بود».
ظریف: ایران در برجام بر اساس منافعش عمل می‌کند
درست 14 روز مانده به تصمیم آمریکا برای ماندن یا رفتن از توافق هسته‌ای، رئیس‌جمهور آمریکا از تصمیمش برای ترک برجام سخن گفت. در سوی دیگر، ایران موضعش را نیز عنوان کرد. موضعی که وزیر امور خارجه ایران بار دیگر بر آن تاکید کرد و گفت ایران حتماً بر اساس منافعش عمل می‌کند. محمدجواد ظریف که این ایام با نیت شرکت در اجلاس عالی‌رتبه صلح پایدار به نیویورک رفته بود تا در شورای روابط خارجی آمریکا سخنرانی کند و به سوالات خبرنگاران پاسخ دهد، در جمع خبرنگاران و در پاسخ به این سوال که اگر آمریکا از برجام خارج شود، اولین واکنش ایران چه خواهد بود، تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران حتماً بر اساس منافعش عمل می‌کند، ایران در برجام و بیرون از برجام انتخاب‌های گسترده‌ای برای اقدام دارد و حتماً اقدامی که ایران خواهد کرد و واکنشی که جامعه بین‌الملل به حرکت آمریکا خواهد داشت، برای آمریکایی‌ها بسیار ناخوشایند است.
آمریکا از برجام خارج شد
روز 18 اردیبهشت یعنی چهار روز زودتر از موعد مقرر، رئیس‌جمهوری غیرقابل پیش‌بینی آمریکا تصمیمش را در خصوص برجام اعلام کرد. دونالد ترامپ از برجام خارج شد و فرمان بازگرداندن تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران را امضا کرد. آن‌طور که تحلیلگران پیش‌بینی کردند، ایران به‌رغم خروج آمریکا از برجام از این معاهده چندجانبه خارج نشد چراکه طرف دیگر این توافق اروپا و هم‌پیمانان شرقی ایران یعنی روسیه و چین بودند. البته ضرر خروج از برجام می‌توانست بیشتر از انتفاع آن باشد.
در روز خروج از برجام، ترامپ از پشت تریبونش در سالن میانی کاخ سفید اعلام کرد «آمریکا از برجام خارج می‌شود». رئیس‌جمهوری آمریکا این خبر را در میانه ادعاهایی واهی علیه ایران و جمهوری اسلامی مطرح کرد و مانند نطق‌های پیشینش، ایران را متهم به خرابکاری در منطقه و نقض توافق و دستیابی به سلاح هسته‌ای کرد؛ ادعاهایی که علاوه بر اتهام‌زنی به ایران، دال بر معیوب بودن توافق و تخریب تیم مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای آمریکا نیز بود.
فرمان بازگشت تحریم‌ها
دونالد ترامپ اعلام کرد: «من اعلام می‌کنم ایالات‌متحده آمریکا از برجام خارج می‌شود و در چند روز آینده با صدور یک فرمان اجرایی، شدیدترین تحریم‌های هسته‌ای و اقتصادی را علیه ایران بازمی‌گردانم. هر کشوری که به ایران کمک کند نیز می‌تواند تحت تحریم قرار گیرد. آمریکا را هیچ کشوری نمی‌تواند گروگان بگیرد... . ما اجازه نخواهیم داد حکومتی که شعار مرگ بر آمریکا می‌دهد، به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند. اقدام امروز ما پیام مهمی دارد، اینکه آمریکا تهدیدهای توخالی نمی‌دهد و وقتی وعده‌ای را مطرح می‌کند، به آن عمل می‌کند.»
واکنش به خروج ترامپ از برجام
پس از سخنان ترامپ، بلافاصله رئیس‌جمهور ایران به خروج آمریکا از برجام واکنش نشان داد و در یک گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با حضور برخی از اعضای کابینه اعلام کرد در برجام می‌ماند و منتظر خواهد ماند تا ببیند دیگر کشورهای مانده در این توافق پس از این چگونه عمل خواهند کرد. روحانی گفت: ثابت شد که ایران همواره به تعهدات خود پایبند است؛ اما آمریکا به آن پایبندی ندارد. برجام یک توافق چندجانبه و بین‌المللی است اما آمریکا رسماً اعلام کرد به تعهدات بین‌المللی توجهی ندارد. از این لحظه توافق برجام میان ایران و پنج کشور است؛ از این لحظه 1+5، یک را از دست داده و در این شرایط ما باید منتظر آن باشیم که شش کشور بزرگ جهانی نسبت به این توافق چگونه عمل خواهند کرد.
اروپا در برجام می‌ماند
آن‌طور که پیش‌بینی می‌شد، همزمان با خروج آمریکا، واکنش‌ها به این تصمیم ترامپ آغاز شد. ابتدا فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرد که اروپا در این توافق می‌ماند. موگرینی که خشمگین به نظر می‌رسید به مردم و رهبران ایران پیام داد که اجازه ندهید هیچ‌کس توافق هسته‌ای را از بین ببرد؛ چراکه این توافق از بزرگ‌ترین دستاوردهای دیپلماسی بوده و ما آن را با هم ساختیم. ما متعهد و مصمم به حفظ این توافق هستیم و این کار را برای امنیت جمعی خود انجام می‌دهیم.
بعد از آن رهبران اروپایی و دیگر اعضای تصمیم‌گیرنده در توافق برجام بر ضرورت حفظ برجام بدون آمریکا تاکید کردند.
بیانیه جنتی از زبان خبرگان رهبری
بعد از خروج آمریکا از برجام، منتقدان داخلی که البته پیشتر در رسانه‌ها و تریبون‌های متعدد، خبر داده بودند که آمریکا از برجام خارج نمی‌شود و از این بابت دولت و تیم مذاکره‌کننده را شماتت می‌کردند، لب به انتقاد گشودند. بیانیه مجلس خبرگان رهبری از اولین واکنش‌ها بود. در این بیانیه خواستار عذرخواهی روحانی از مردم برای خسارات به بارآورده برجام شده بودند. در بخش جنجالی و خبرساز این بیانیه آمده بود «دستگاه دیپلماسی کشور اگرچه در چند سال گذشته، تمام تلاش خود را برای انجام توافق موسوم به برجام به کار بست؛ لکن در مواردی خطوط قرمز مورد نظر مقام معظم رهبری در این توافق رعایت نشد و در حالی که جمهوری اسلامی ایران تمامی تعهدات خود را به صورت کامل به اجرا گذاشت؛ اما تضمین لازم از طرف مقابل دریافت نشده و زمینه برای خروج آمریکا از برجام فراهم شد. لازم است رئیس‌جمهور محترم، صادقانه و با صراحت، نسبت به خسارت‌های وارده در برجام که به خاطر عدم رعایت خطوط قرمز ترسیمی توسط رهبر معظم انقلاب از جمله اخذ تضمین‌های لازم از 1+5 و نیز عدم رعایت اقدام متناظر و گام‌به‌گام پدید آمد؛ از مردم عزیز ایران عذرخواهی کنند.»
پس از انتشار این بیانیه تند، حجت‌الاسلام محسن کازرونی، نماینده استان البرز گفت: این بیانیه نظر همه اعضا نبوده است. هاشم هاشم‌زاده‌هریسی، نماینده آذربایجان شرقی در خبرگان رهبری نیز به جماران گفت: این بیانیه رسمی مجلس خبرگان نیست و نمی‌توان گفت چند نفر از خبرگان این‌طور می‌خواهند. پس از این رویدادها سایت دبیرخانه مجلس خبرگان تغییری در تیتر این بیانیه داد و رسماً اعلام کرد بیانیه موضع رسمی رئیس مجلس بوده؛ احمد جنتی.
دولت هم بیکار نماند و در قبال مواضع تند داخلی واکنش نشان داد. در بیانیه دبیرخانه شورای اطلاع‌رسانی دولت آمده: «متاسفانه آنان که باید عذرخواه مواضع نادرست خود در گذشته باشند، طلبکارانه به دستاوردهای ملی می‌تازند و حاضر نیستند به این سوال پاسخ دهند که خسارت‌های تحریم ظالمانه بر ملت ایران چه میزان بوده و برای پیشگیری به‌موقع از آن خسارت‌ها چه کرده‌اند؟ آنها هیچ‌گاه حاضر نیستند از ناتوانی خود در ارائه راه‌های جایگزین برجام سخن بگویند و...»
تا زمانی که منافع ما تامین شود در برجام می‌مانیم
بعد از خروج آمریکا و اعلام پایبندی اروپا به حفظ توافق هسته‌ای، حسن روحانی عازم اروپا شد تا ضمن برآورد وضعیت موضع دقیق‌تری درباره منافع ایران از حفظ برجام بیان کند؛ «ایران پایبند توافق هسته‌ای است که آن را امضا کرده، چه با حضور آمریکا و چه بدون آن.» او این محور را در سفر خود به سوئیس و اتریش هم تکرار کرد.
جدای از سخنان اقتصادی روحانی در این کشورها، او گویا به این سفر رفته بود تا بار دیگر بر موضع کشورش تاکید کند و سیاست تعامل‌جویانه ایران در قبال جامعه جهانی را یادآور شود. روحانی در این دیدارها تاکید کرد ایران نشان داده بر هر عهدی که می‌بندیم، پایبند خواهیم بود. به دنیا اعلام می‌کنیم که ایران به قوانین بین‌المللی و معاهدات عدم اشاعه پایبند بوده و خواهد بود و همکاری‌های خود را با سازمان‌های بین‌المللی از جمله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه خواهد داد. او در این دیدارها بر موضع منفی آمریکا تاخت و گفت: تحریم ایران اقدامی کور و ضد‌حقوق بشری است، چراکه دارو، غذا و زندگی مردم را هدف گرفته است. بحث نقض حقوق چند نفر نیست، با این اقدام حقوق 81 میلیون ایرانی از سوی دولت آمریکا نقض می‌شود.
رایزنی در اجلاس شانگهای
یکی از اتفاقات مهم در نیمه اول سال 97، تلاش برای استفاده از فرصت اجلاس شانگهای بود. اجلاس سران عضو سازمان همکاری شانگهای هم فرصتی بود تا روحانی در آن هم بر پایبندی ایران به مفاد برجام تاکید کند و هم پیام ایران برای ماندن در برجام را به جهان منتقل کند. حسن روحانی در سفر چندروزه به چین و شرکت در هجدهمین اجلاس سران عضو سازمان همکاری شانگهای، این سفر را به فرصتی برای گفت‌وگوهای برجامی تبدیل کرد. چه در سخنرانی که در جلسه ارائه داد و چه در دیدار با همتایان روس و چین و افغان خود.
دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه یکی از دیدارهای مهم این سفر چندروزه بود. روحانی در دیدار با همتای روسی خود تاکید کرد: ایران طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تعهداتش در چارچوب برجام عمل کرده و بعد از خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا، مسکو نقش مهمی در استحکام برجام و اجرای تعهدات طرف‌های مقابل دارد. پوتین نیز در این دیدار خروج آمریکا از برجام را اقدامی یکجانبه و غیرقانونی برشمرد و تاکید کرد: مسکو به گفت‌وگو با سایر طرف‌ها برای حمایت از برجام و بهره‌مندی ایران از منافع آن ادامه می‌دهد.
واکنش‌های تند به پیشنهاد مذاکره دوباره
به نظر می‌رسد همه رویدادهای سیاسی و اقتصادی کشور به دلیل ماهیت برجام و اثری که تحریم‌ها بر روندهای داخلی می‌گذارد، به این توافق به نوعی وابسته است. ابتدای تیرماه 100 فعال سیاسی داخل و خارج، پیشنهاد مذاکره ایران و آمریکا را مطرح کردند و در نامه‌ای نوشتند باید با ترامپ مذاکره کرد و این مذاکرات «می‌تواند با قدرت و از موضع حفظ منافع ملی دنبال شود» و «در صورت هرگونه زیاده‌خواهی یا عدم ارائه تضمین برای پابرجا ماندن تعهدات، راه بازگشت همیشه باز است». این پیشنهاد اما با واکنش رسانه‌ها و چهره‌های مختلف مواجه شد. افرادی مانند غلامحسین کرباسچی، احمد منتظری، ابوالفضل بازرگان، جلال جلالی‌زاده، جمیله کدیور، صدیقه وسمقی، حسن فرشتیان، رضا علیجانی، حسین کروبی، عیسی سحرخیز، حسن امینی، محمدصادق جوادی‌حصار، علی کشتگر، ویدا فرهودی، حمید آصفی و بهروز خلیق چهره‌های شناخته‌شده امضاکننده این نامه بودند.
چهره‌های مخالف این پیشنهاد کم نبودند. اما علی مطهری که با اصل نامه مخالف بود، گفت: کسانی که این نامه را امضا کرده‌اند نظرشان را گفته‌اند. این نشانه آزادی بیان است و هر کسی می‌تواند نظرش را مطرح کند، اما درباره محتوای این نامه باید بگویم در شرایط فعلی، انجام مذاکره کار مناسب و مفیدی نیست چون در حال حاضر آمریکا حالت آمرانه و دستوری به خود گرفته و گویی با یکی از مستعمراتش صحبت می‌کند.
شایعه تماس ترامپ با تهران
در این میان خبرهایی درباره احتمال تماس ترامپ با تهران منتشر شد. آن‌طور که خبرگزاری‌های رسمی کشور گزارش دادند، دونالد ترامپ پس از شرکت در نشست رهبران کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در بلژیک عنوان کرد «امیدواریم در برخی موضوعات، ایران با ما تماس بگیرد. ممکن است توافق جدید حاصل شود یا نشود. ایران کشور پنج ماه قبل نیست. آنها دیگر زیاد به دنبال حضور در مدیترانه و کل خاورمیانه نیستند. آنها مشکلات زیادی دارند که می‌توانند از طریق توافق با ما آنها را بسیار راحت‌تر حل کنند.» البته واکنش تهران متفاوت بود، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری خود به آن پاسخ داد و گفت: «رفتار ترامپ نسبت به ایران همچنان خصمانه است. این رفتار خصمانه در ابعاد مختلف کاملاً دیده می‌شود، شاید ایشان شوخی کرده‌اند البته ممکن است یک روزی ایشان به تهران زنگ بزنند و تقاضای مذاکره داشته باشند، این موضوع بیشتر محتمل است و شاید علائمی هم در گذشته وجود داشته باشد.» با این حال اروپایی‌ها در ظاهر هم که شده در توافق مانده‌اند. اولین دور تحریم‌های آمریکا با تلاشی که این کشور برای همراه کردن دیگر کشورها برای اعمال تحریم‌های همه جانبه انجام داده اروپایی‌ها را نیز وادار به واکنش کرد. با این حال به‌رغم مخالفت اروپا، شرکت‌های اروپایی از ترس تحریم‌های آمریکا در حال ترک ایران هستند.
ترافیک دیپلماتیک منطقه‌ای ایران
شش ماه از سال 97 می‌گذرد و دولت حسن روحانی علاوه بر مسائل و بحران‌های متعدد داخلی و مشکلات پیرامون تحریم آمریکا و اتفاقات بعد از توافق برجام و خروج آمریکا، مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی زیادی داشته است. در گزارش تحلیلی شش ماه نخست سال بهتر است به مهم‌ترین رویدادهای حوزه سیاست منطقه‌ای کشور نیز اشاره شود.
تنش دیپلماتیک میان ایران و عربستان، تعیین تکلیف جنگ سوریه با حضور ذی‌نفعان منطقه‌ای از جمله ایران، ترکیه و روسیه و تشکیل نشست رژیم حقوقی دریای مازندران بعد از 20 سال با حضور ایران و کشورهای ساحل‌نشین خزر از مهم‌ترین رخدادهای منطقه‌ای بوده است.
مطالبات ملی از رژیم حقوقی خزر
اواخر مرداد سال 97 که نشست ایران و چهار کشور همسایه دریای خزر برای تعیین رژیم حقوقی این دریای کوچک در قزاقستان برگزار شد، موجی از خبرهای نگران‌کننده تمامی توده‌های مردم و رسانه‌ها و فعالان سیاسی را فرا گرفت. همه نگران تکرار تاریخ تحمیل عهدنامه‌های ننگین حراج وطن در سده‌های گذشته بودند.
سران ایران و چهار کشور پیرامون این دریا، برای امضای کنوانسیونی در مورد این دریای غنی از منابع انرژی و خاویار، در قزاقستان گرد هم آمدند. رئیس‌جمهوری ایران پیش از عزیمت به قزاقستان نشست خزر را «بسیار مهم» توصیف کرد. ابتدا انتظار می‌رفت در نشست قزاقستان طرف‌ها حضور نظامی در دریای خزر را محدود به پنج کشور پیرامون آن، یعنی ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان کنند و در مورد برخی مسائل حقوقی، توافق کنند. یک روز پیش از نشست سران پنج کشور، وزیران خارجه آنها در آق‌تاو -در ساحل شرقی دریای خزر- دیدار و گفت‌وگو کرده بودند. در جریان آن نشست یکی از اعضای هیات جمهوری اسلامی اعلام کرده بود در اجلاس روز یکشنبه سران، هیچ سندی درباره سهم کشورها از خزر امضا نخواهد شد.
روسای جمهور پنج کشور ساحلی دریای خزر در پایان نشست مشترک خود در قزاقستان بیانیه‌ای صادر کردند. بیانیه‌ای که پیشتر حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشور، درباره آن گفته بود «حدود بستر و زیربستر در این موافقت‌نامه روشن نیست و تعیین آن به آینده واگذار می‌شود».
اصلاح روابط با عربستان، امارات و بحرین
قطع ارتباط دیپلماتیک میان ایران و عربستان البته از آن دست مشکلاتی است که جریان‌های تندرو داخلی با تحمیل هزینه به سیاست خارجی کشور موجب بروز تنشی چنین وسیع شده‌اند. گروه‌های فشاری که اساساً به هیچ دستگاهی پاسخگو نیستند ولی تبعات تندروی آنها به مردم و اقتصاد کشور تحمیل می‌شود.
حسن روحانی رئیس‌جمهوری روز آخر تیرماه در همایش روسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور با اشاره به اینکه ما خواستار برقراری رابطه خوب با دنیا هستیم، گفت: ایران سرزمین علم، تجارت و دانش جهانی بوده است و امروز فرصتی به وجود آمده تا روابط خود را با همسایگانمان بیش از پیش گسترش دهیم و حتی اگر همسایه‌ای مانند عربستان هم از لجاجت‌ها و اقدامات خود دست برداشت و نسبت به روابط اظهار تمایل کرد، باید اختلافات را حل کرده و دوستی را برقرار کنیم. در مورد امارات و بحرین نیز این‌گونه است و ما در شرایط جدید به دنبال اصلاح روابط با این کشورها هستیم.
رئیس‌جمهور با بیان اینکه ما باید روابط خوب خود را با همسایگانمان مستحکم کنیم به برخی اظهارنظرها پیرامون چگونگی روابط ایران و روسیه اشاره کرد و گفت: ما نه تسلیم غربیم و نه تسلیم شرق و شعار نه شرقی نه غربی منافاتی با گسترش همکاری‌ها با کشورهای جهان ندارد. ما روسیه را نه به عنوان شرق یا قدرتی بزرگ بلکه به عنوان یک همسایه می‌بینیم و حسن همجواری و گسترش روابط با مسکو را به نفع دو کشور می‌دانیم. وی با بیان اینکه امروز روسیه نیز از توسعه مناسبات با ایران بیشترین منافع را می‌برد، گفت: ایران بهترین راه اتصال روسیه به آب‌های دنیا و همسایه‌ای است که می‌توانیم با هم همکاری‌های گسترده‌ای داشته باشیم، کمااینکه ما در نیروگاه اتمی، راه‌آهن، ساخت سوخت نیروگاه، ایزوتوپ‌های پایدار و مسیر ترانزیت شمال-جنوب با همدیگر کار کرده و این همکاری را ادامه خواهیم داد و آن را به نفع دو کشور می‌دانیم. وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران توسعه مناسبات با همسایگان را به عنوان یک اولویت می‌داند، اظهار داشت: همسایگان و گسترش همکاری‌های فی‌مابین با آنها یکی از فرصت‌های ما در این شرایط است.
نشست سران ترکیه، روسیه و ایران درباره سوریه
بحران جنگ سوریه به اندازه‌ای فراگیر بوده که روابط دیپلماتیک و سیاسی و استراتژیک در منطقه را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. سه کشور ایران، ترکیه و سوریه که به نوعی در جنگ سوریه درگیر بوده‌اند طی چند سال گذشته مذاکرات مستمری برای دستیابی به گزینه‌ای برای بازگشت امنیت به سوریه داشته‌اند. در آخرین این اقدامات روز ۱۵ فروردین، دومین نشست سه‌جانبه روسای جمهوری ترکیه، روسیه و ایران در کاخ «بش‌تپه» آنکارا پیرامون سوریه در آنکارا با صدور یک بیانیه مشترک به پایان رسید. این نشست برای دومین بار در سطح سران این کشورها برگزار شده است. نشست بعدی در تهران برگزار خواهد شد.
نشست آنکارا به ویژه پس از «عملیات شاخه زیتون» ترکیه در عفرین و خروج مخالفان بشاراسد از غوطه شرقی در نزدیکی حلب، بیشتر مورد توجه رسانه‌های جهان قرارگرفته است. حسن روحانی در این نشست نقش ایران، ترکیه و روسیه در حل بحران سوریه را کلیدی و پراهمیت دانست و گفت: «اگر سه کشور هماهنگی لازم را نداشتیم، با وضع پیچیده‌تری در سوریه روبه‌رو بودیم.» رئیس‌جمهوری ایران یک پیشنهاد کلی چهار ماده‌ای را هم در سخنرانی خود ارائه کرد. او در قسمتی از صحبت‌های خود اظهار داشت: «تعیین چهار منطقه برای کاهش تنش در سوریه توانست پس از شش سال درگیری‌ها را در مناطق مختلف محل سکونت بخش عمده جمعیت سوریه مهار و اراده ترک مخاصمه را در بین طرف‌های سوری ایجاد و به مرور تقویت کند.» همچنین در بیانیه مشترک هر سه کشور بر عزم قاطع خود برای تداوم همکاری فعال در روند انتقال سیاسی قدرت در سوریه بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل و همچنین برقراری صلح پایدار میان گروه‌های درگیری در این کشور تاکید کرده‌اند. روسای جمهوری سه کشور بار دیگر پایبندی خود را برای حفظ حاکمیت، استقلال، اتحاد و تمامیت ارضی سوریه و بر ساختار سیاسی این کشور نه بر پایه قومیتی خاص تکرار کردند.
حواشی اجتماعی ماه‌های گذشته
مسائل اجتماعی و حواشی پیرامون آن در شش ماه اول سال کم نبود. از فیلتر تلگرام گرفته تا پخش اعترافات دختران نوجوان و استعفای شهردار تهران و همین‌طور پرونده جنجالی سعید مرتضوی و مسائل دیگر که در این گزارش به صورت خلاصه اشاره‌ای به آنها می‌شود.
استعفای جنجالی شهردار تهران
شهردار تهران که پیشتر در سال گذشته استعفا داده بود و از سوی شورای شهر این استعفا پذیرفته نشده بود در اواخر فروردین‌ماه در در نامه‌ای مجدداً استعفای خود را از سمت شهرداری تهران خواستار شد.
محمدعلی نجفی در متن استعفای خود که آن را به هیات رئیسه شورا تقدیم کرد؛ خطاب به محسن هاشمی رئیس شورای شهر تهران نوشت: «به استحضار می‌رساند که به احترام نظر و رای شورای محترم، این جانب مجدداً با پزشک معالج خویش مشورت کردم و امکان انجام عمل جراحی و تداوم معالجه را توام با حفظ مسوولیت شهرداری جویا شدم. وی در نامه نوشت متاسفانه ایشان (پزشک معالج) مجدداً بر قابل جمع نبودن این دو امر تاکید و پیشنهاد اکید داشتند که برای انجام مراحل درمان بیماری در اولین فرصت ممکن از مسوولیت خویش در شهرداری تهران کناره‌گیری کنم، لذا در کمال احترام و خضوع نسبت به اعضای محترم شورا تقاضا دارم ترتیبی اتخاذ فرمایید که تا قبل از اول اردیبهشت‌ماه که قرار است مراحل جدی معالجه را آغاز نمایم، برای انتخاب شهردار یا سرپرست شهرداری اقدام لازم معمول شود.» البته استعفای نجفی حواشی دیگری داشت و کمتر کسی مساله پزشکی وی را باور کرد.
تلگرام فیلتر شد
یکی از خبرهای پرحاشیه و پرحرف‌و‌حدیث، فیلترینگ تلگرام از سوی نهادهای خاص و به‌رغم مخالفت دولت و وزارت ارتباطات بود. با این حال چند ماه بعد از فیلترینگ، خبرهای رسمی از ادامه عضویت بیش از 30 میلیون کاربر ایرانی در این شبکه حکایت داشت این در حالی بود که شبکه‌های پیام‌رسان بومی به دلیل بی‌اعتمادی مردم مورد استفاده قرار نگرفته و به‌رغم همه هزینه‌های صورت‌گرفته، استفاده از آنها بی‌نتیجه بود.
در همین رابطه در میانه اردیبهشت، خبرها از صدور حکم فیلترینگ از سوی بازپرس شعبه دوم دادسرای فرهنگ، حکایت داشت. حکمی که معلوم نشد بر اساس شکایت شاکیان خصوصی بوده یا نهادهای عمومی! اما رئیس قوه قضائیه در میانه اردیبهشت‌ماه با تاکید بر ضرورت حفظ انسجام و وحدت هرچه بیشتر در کشور به‌ویژه در مقطعی که دشمن تلاش دارد با تشدید فشارها در جامعه التهاب ایجاد کند، ضمن ارائه برخی توضیحات حقوقی پیرامون دستور قضایی مبنی بر مسدودسازی پیام‌رسان تلگرام از همه مسوولان در رده‌های مختلف خواست که از طرح برخی مطالب حاشیه‌ای پرهیز کنند.
کی بود کی بود من نبودم سه دستگاه
پخش اعترافات چند نوجوان دختر رقصنده شبکه اجتماعی اینستاگرام از تلویزیون، از عجیب‌ترین خبرهای شش‌ماهه گذشته حوزه اجتماعی بود. اتفاقی که هیچ‌کس مسوولیت آن را بر عهده نگرفت و مورد انتقاد تمامی ارکان سیاسی و اجتماعی کشور واقع شد.
بعد از فشار شبکه‌های اجتماعی بر تلویزیون برای پخش این برنامه بحث‌برانگیز، روابط عمومی این سازمان نیروی انتظامی را مسوول این برنامه عنوان کرد. با این حال مرکز اطلاع‌رسانی پلیس فتا ناجا اعلام کرد: به استحضار ملت شریف ایران می‌رساند، با توجه به پیگیری اصحاب محترم رسانه و با عنایت به اینکه اخیراً در رسانه‌های مختلف به ویژه شبکه‌های اجتماعی، اخباری در خصوص فعالیت‌های غیرقانونی خانم ... مطرح شده است، در بررسی‌های همه‌جانبه و دقیق به عمل آمده محرز و مشخص شد که نامبرده فاقد پرونده انتظامی و قضایی در پلیس فتا ناجا و پلیس فتا استان‌ها بوده و احضار و مصاحبه با نامبرده توسط پلیس فتا صورت نگرفته است.
دستگیری سعید مرتضوی
«سعید مرتضوی؛ قاضی دیروز، محکوم امروز ... یا فراری؟!» این تیتر روزهای آغازین ماه اردیبهشت بود. اخبار حکایت از دستگیری سعید مرتضوی و معرفی وی به زندان داشت. خبری که برخی آن را باور نکردند ولی واقعی بود.
رسانه‌ها نوشتند برای اطلاع از آخرین وضعیت سعید مرتضوی دادستان سابق تهران که حکم جلب وی پیش از این صادر شده و اخیراً اخبار ضد و نقیضی مبنی بر فرار وی از گذراندن دوران محکومیت منتشر شده بود، منابع آگاه تایید کردند که وی در یکی از استان‌های شمالی (مازندران) دستگیر و به بند ۲۴۱ زندان اوین معرفی شده است.
در همین زمینه حجت‌الاسلام و المسلمین تقوی‌فرد رئیس‌کل دادگستری استان مازندران در رابطه با جزئیات دستگیری سعید مرتضوی دادستان سابق استان تهران از اعزام وی به تهران خبر داد.
