سراب آبی

  جواد حیدریان: همزمان با تشکیل کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی، رئیس سازمان محیط زیست گفت که کمیسیون مقاومت و کم‌آبی در دولت تشکیل شده که اشاره‌ای استعاری به وضعیت پیچیده اقتصادی و بحران آب کشور طی سالیان اخیر است، خرمشهر و آبادان که نماد مقاومت ملی ایرانیان در قرن معاصر و در برابر تجاوز جنگ لقب گرفته‌اند، با جیره‌بندی شدید آب مواجه شدند! رخدادی که کلیشه مارکس درباره تکرار دوگانه تاریخ را گوشزد می‌کند که می‌گفت؛ «تاریخ خودش را تکرار می‌کند؛ نخست به صورت تراژدی و بار دوم به صورت کمدی!» اسلاوی ژیژک در تکمیل این نظریه، تاکید می‌کند که «تکرار به صورت کمدی حتی می‌تواند وحشتناک‌تر از تراژدی اولیه باشد».

قصه تاریخ در ایران ابتدا خود را با جنگ و ویرانی و خشکسالی به صورت تراژدی در خوزستان و دیگر شهرها نشان داد ولی حالا از تراژدی به کمدی خطرناکی به نام «مدیریت سرزمینی و بحران آب» رسیده است!

نمایش تصویر صف فشرده مردم آبادان با دبه‌های پلاستیکی در گرمای بالای 50 درجه تیرماه، نشان می‌دهد جلگه خوزستان که مارپیچ کارون خروشان را از دل خود عبور می‌داد حالا چنان ناتوان از بی‌آبی است که احتمال هر اتفاقی در آن را می‌توان سراغ گرفت. از سوی دیگر در حالی آب شور و تلخ در خوزستان مردم را وادار به اعتراض کرده است که همزمان در نزدیکی اصفهان تصاویری از منطقه فخرآباد منتشر شده که نشان می‌دهد کرته‌های برنج غرق در آب است! تصاویر هولناکی از سوءمدیریت که به‌رغم ممنوعیت کشت برنج و حفر چاه، زمین‌ها غرق آب هستند و مکانیسم بازدارنده دولتی در کنار مسوولیت اجتماعی کشاورزان و مردم دیده نمی‌شود. آب در فخرآباد اصفهان از چاه‌های تا عمق بالای 100 متر برداشت شده است در حالی که اصفهان طی 47 سال گذشته در بدترین وضعیت آبی خود است و امسال با کاهش 50درصدی منابع آب روبه‌رو بوده و بدترین شهر ایران از منظر بحران آب است!

البته مساله آب آنقدر پیچیده است که شاید نتوان به سادگی آن را تحلیل و راهکاری موفق برای آن پیشنهاد کرد. چندی پیش در اصفهان شکستن لوله‌های انتقال آب و اعتراض در شهرها و در مراسم‌های نماز جمعه، تصویری بحرانی از تنش اجتماعی ناشی از کمبود آب در اصفهان مخابره کرد. حالا با نبود مدیریت صحیح آب در تمامی شهرهای ایران، اغلب سرزمین با چالش آب مواجه شده است. کارون کم‌کم توان خود را از دست داده و خوزستان را با چالشی به مراتب خطرناک‌تر از اصفهان و شهرهای مرکزی ایران مواجه کرده است. تالاب‌ها در تمامی مناطق آب و هوایی کشور خشکیده و تنش‌های آبی غالب مرزهای شهری و روستایی را درنوردیده و چشم‌انداز خطرناکی از مهاجرت، درگیری قومی، نزاع شهری و در مجموع تنش‌هایی مرتبط با امنیت ملی را نمایش می‌دهد.

شکل‌گیری کمیسیون مقاومت و کم‌آبی در دولت نشان می‌دهد دولتمردان بالاخره مساله را درک کرده و در تدارک راهکاری ساختاری برای بهبود مدیریت آب هستند. البته این تنها یک پیش‌فرض خوش‌بینانه است. باید دید آیا به قول عیسی‌ کلانتری ما که «در حوزه آب بچه پولدار نیستیم» می‌توانیم دخل و خرج آبی‌مان را درست مدیریت کنیم یا در سراب سیاستگذاری‌های غلط برای همیشه غرق خواهیم شد.