تهاجم توفنده

شکل‌گیری و دوام تمدن‌های بزرگ اساطیری و امپراتوری‌های قدرتمند باستانی در فلات ایران و در تمامی پهنه بیابانی خاورمیانه طی قرن‌ها حالا در تقابل با خطر فوری ویرانی سرزمینی و غیرقابل زیست شدن این منطقه پرآشوب تاریخی و طبیعی قرار گرفته است. تقابلی که از منظر زیست‌شناسی، آشکارا از تاثیر تغییرات اقلیمی و دگرگونی در پیکره بیابانی این منطقه از جهان حکایت می‌کند. تغییراتی که تنها در بعد محیط‌ زیستی قابل تحلیل نیست بلکه جنبه‌های ویرانگر انسانی نیز دارد. از مخاطرات زیست‌محیطی تا تبعات اجتماعی و سیاسی و همین‌طور هزینه‌های اقتصادی می‌توان در این تهاجم توفنده طبیعی، فکت‌هایی را در خاورمیانه و به طور ویژه در ایران سراغ گرفت.

نشریه اکونومیست در آخرین گزارش خود از وضعیت محیط زیست خاورمیانه نوشته است: خاورمیانه که طبق الگوی خاص خود؛ همواره نسبت به مساله حفظ محیط زیست بی‌اعتنا بوده است، باید خود را آماده استقبال از خشکسالی‌هایی طولانی‌تر، موج گرماهایی داغ‌تر و متداول شدن وزش توفان ریزگردها کند که تبعات تغییرات جوی کره زمین است. این هفته‌نامه انگلیسی از تغییرات جوی و البته رفتارهایی گزارش داده که دارد خاورمیانه و بالاخص جهان عرب را نگون‌بخت‌تر از همیشه می‌سازد.

در خاورمیانه گرم و خشک با موج طوفان‌های گردوغبار و گرمای جان‌فرسا، بیش از تغییرات طبیعی و اقلیمی باید به روندهای مرتبط با توسعه نیز توجه داشت. توسعه مبتنی بر آب و به دور از ملاحظات اقلیم‌شناختی، حتی کشورهایی مثل ایران را که از قضا توانایی طبیعی و ظرفیت‌های بیشتر و بهتری نسبت به همسایگانش در خاورمیانه دارد، با چالش ادامه حیات و خطر از بین رفتن گونه‌های بومی مواجه کرده است، چه برسد به کشورهایی که توان بوم‌شناختی ضعیف‌تری دارند.

البته بیابان با کویر تفاوت‌هایی دارد که شناخت این تفاوت‌ها اگرچه در ظرفیت‌سنجی و سازگاری بوم‌شناختی می‌تواند در ابعاد اقتصادی و جانمایی توسعه کمک‌کار سیاستگذاران باشد اما اینجا مجالی برای طرح این تمایزها نیست. با این حال درک مفهوم «سازگاری» با توجه به توان سرزمین و ظرفیت‌های اکولوژیک آن می‌تواند در مدیریت روند بیابان‌زایی ایران موثر باشد.