بحران سبک زندگی

چاقی یعنی افزایش انباشته شدن چربی در بدن که روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری این چربی اضافی در بدن وجود دارد. با تغییر شیوه زندگی بشر در همه جوامع از جمله جامعه ایرانی، شاهد شیوع رو به گسترش معضل چاقی در تمام رده‌های سنی هستیم. چاقی سلامتی انسان‌ها را در تمامی رده‌های سنی با خطر مواجه می‌کند.

با تغییر شیوه زندگی بشر و افزایش سطح بهداشت، شماری از بیماری‌های غیرواگیر تحت عنوان بیماری‌های قلبی، دیابت و فشارخون شیوع بیشتری یافته و متاسفانه بیشترین میزان مرگ و میر در جوامع ناشی از بیماری‌های غیرواگیر است.

به تدریج میزان شیوع دیابت و همزمان با آن چاقی میان جوامع رو به افزایش است. فردی که دچار چاقی می‌شود، متعاقب آن چند سال بعد احتمال ابتلا به دیابت در او افزایش می‌یابد و در چنین صورتی میزان ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین سکته‌های قلبی و مغزی هم بالاتر خواهد رفت.

زمانی که نوجوانی مبتلا به چاقی می‌شود، انتظار می‌رود در دهه‌های پایین‌تر عمر دچار دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی و همچنین سکته و مرگ‌ومیرهای زودرس شود. به همین دلیل چاقی در کودکان و نوجوانان یک امر جدی تلقی می‌شود؛ به‌گونه‌ای که سازمان بهداشت جهانی برنامه‌ای تحت عنوان خاتمه دادن به چاقی کودکان را در دستور کار قرار داده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، مصرف غذای اضافه و کم‌تحرکی از علل مهم شیوع چاقی و اضافه وزن در بین ایرانی‌هاست؛ یعنی 30 درصد غذای مصرفی ایرانی‌ها اضافه است و بیش از 50 درصد مردم، دچار چاقی و اضافه وزن هستند. این در حالی است که ایرانی‌ها جزو کم‌‌تحرک‌ترین مردم جهان به شمار می‌روند و بیش از 90 درصد آنها تحرک کافی ندارند.

از آنجا که طی دهه‌های اخیر، ژنتیک ایرانیان تغییر خاصی نکرده ‌است، می‌توان نتیجه گرفت، غلط بودن نوع و سبک تغذیه و نیز بی‌توجهی اکثر ایرانیان به اهمیت داشتن تحرک و فعالیت بدنی منظم، منجر به شیوع چاقی شده‌ است.

مطالعات مختلف در ایران نشان می‌دهد چاقی به‌ ویژه در زنان ایرانی به ‌شدت رو به افزایش است تا جایی که مشخص شده، 75 درصد زنان ایرانی چاق یا دارای اضافه وزن هستند. مشکل چاقی در زنان به دلیل ساختار خاص هورمونی، تبعات متفاوتی نسبت به مردان دارد یعنی با وجود آنکه چاقی با افزایش خطر بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت و دیگر مشکلات متابولیک و نیز افزایش خطر سرطان همراه است، اما خانم‌ها را در خطر بیشتری نسبت به بروز اختلالات هورمونی و نازایی قرار می‌دهد و منجر به کاهش کارایی و نشاط خانم‌ها می‌شود.

عوارض چاقی در کودکان برگشت‌ناپذیر است. شیوع اضافه وزن و چاقی در کودکان و نوجوانان ایرانی به علل مختلف رو به افزایش است که مهم‌ترین آنها، رژیم غذایی نامناسب و پایین بودن فعالیت بدنی است. شاید خیلی از والدین ندانند که عوارض چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان برگشت‌ناپذیر است؛ یعنی خطر مرگ کلی و اختصاصی با کاهش وزن در میان افرادی که در نوجوانی چاق بوده یا اضافه وزن داشته‌اند، کاهش نمی‌یابد.

سنگ‌بنای چاقی کودکان در دوران جنینی گذاشته می‌شود. تغذیه با شیر مادر پس از تولد (حداقل تا شش‌ماهگی) در پیشگیری از بروز چاقی کمک‌کننده است، اما از زمانی که کودک با طعم غذاها از طریق غذای کمکی آشنا می‌شود باید برای اصلاح الگوی تغذیه‌ای و هدایت ذائقه کودک به سمت غذاهای سالم اقدام کرد.

بررسی‌ها نشان داده است چاقی به ‌ویژه در دختران با خطر بلوغ زودرس و کوتاهی قد همراه است، به ‌ویژه آنکه چربی انباشته‌شده در بدن کودکان، مقاومت انسولینی ایجاد می‌کند که به ‌تدریج و در دهه سوم زندگی به دیابت و در دهه چهارم به مشکلات قلبی و ارتوپدی منجر می‌شود.

بسیاری از مردم ما چاقی را عامل خطر تلقی نمی‌کنند و عمدتاً با انگیزه زیبایی برای لاغر شدن تلاش می‌کنند در حالی که مهم‌تر از اینکه تناسب‌اندام زیبایی می‌آورد، چاقی رهاوردی جز بیماری نخواهد داشت. ثابت شده ‌است منشأ بیماری‌های غیرواگیر شایع و در راس آن دیابت، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان‌ها چاقی و اضافه وزن است، کما اینکه بسیاری از متخصصان، بیماری بسیاری از ایرانیان را اپیدمی دو قلوی چاقی و دیابت می‌نامند؛ دیابتی که معلول چاقی است و در ادامه منجر به بروز مشکلات قلبی عروقی و کلیوی می‌شود.

در سال‌های اخیر، دنیا با پدیده معضل بهداشتی با عنوان چاقی کودکان روبه‌رو شده‌ است، حتی سازمان بهداشت جهانی در حال ارائه برنامه‌ای برای خاتمه دادن به این معضل است. تغییر در شیوه زندگی بشر یکی از عوامل اصلی شیوع چاقی در میان مردم به‌خصوص در کودکان است چراکه بعد خانوار کمتر شده در نتیجه فرزندان مراقبت‌های ویژه‌ای از سوی والدین می‌گیرند، همچنین دسترسی آنها به خوراکی‌های پرکالری نسبت به قبل بسیار بیشتر شده است. فضای زندگی کودکان در مدرسه و خانه محدود شده به عبارتی بی‌تحرکی در کودکان امروزی زیاد مشاهده می‌شود، کودکان همچون سابق بازی‌های پرتحرک انجام نمی‌دهند و دائماً در حال بازی با کامپیوتر، پلی‌استیشن و... هستند.

یکی از اشتباهاتی که والدین در حق کودکان خود انجام می‌دهند دادن خوراکی در حین تماشای تلویزیون است. بنابراین تمام موارد ذکرشده دست به دست هم می‌دهند تا شیوع چاقی در کودکان به شدت افزایش یابد. والدین این تصور را از خود دور کنند که هرچه کودک چاق‌تر باشد سالم‌تر است.

اگر فردی در سنین کودکی و نوجوانی مبتلا به چاقی بوده طبیعتاً بروز بیماری‌های غیرواگیر در او جلو می‌افتد به عبارتی فرد به‌جای اینکه در 40سالگی دیابت بگیرد در 20سالگی به این بیماری مبتلا می‌شود یا اگر ممکن است وی در 70سالگی درگیر بیماری‌های قلبی شود در 30سالگی به این دسته از بیماری‌ها مبتلا می‌شود.

در خانم‌ها اضافه وزن و چاقی به مراتب پرعارضه‌تر از آقایان است و می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه‌ای روی ترشحات هورمونی آنها بگذارد و باعث بلوغ زودرس در دختران شود که همین بلوغ زودرس می‌تواند زمینه‌ساز بسته شدن صفحه رشد استخوانی شود، در نتیجه کوتاهی قد در آنها شیوع پیدا می‌کند. همچنین کودکی که نسبت به همسالان خود چاق است از نظر روحی و روانی هم تحت‌فشار قرار می‌گیرد چراکه ظاهر متمایزش نسبت به دیگران باعث فاصله گرفتن او از اجتماع و همنوعان خود می‌شود.

قرن حاضر را با نام اپیدمی دوقلوی «چاقی و دیابت» نامگذاری کرده‌اند چراکه هرچه بیماران چاق افزایش پیدا کرده به همان میزان بیماران دیابتی نیز زیاد می‌شوند، به عبارت دیگر چاقی زمینه‌ساز بروز دیابت است، دیابت دارای عوارضی‌ است که 10 تا 15 سال بعد، در صورت عدم کنترل بروز می‌کند، برای مثال در سنین 50 یا 60سالگی ممکن است فرد دچار مشکلات قلبی عروقی شود و در 70سالگی درگیر گرفتگی عروق قلبی شود.

حال اگر فردی در سنین زیر 10 سال مبتلا به چاقی است احتمال آنکه این اتفاقات زودتر رخ بدهد، بالاست. بدین ترتیب اگر جلوی چاقی رو به تزاید را در گروه کودکان و نوجوانان نگیریم با یک نسل ناتوان در دهه‌های آینده مواجه خواهیم بود، که لزوم پیشگیری از این معضل را بیش از پیش برایمان ضروری می‌کند.

مطالعات کشوری و جهانی نشان داده است حیاتی‌ترین و بحرانی‌ترین زمان در بروز چاقی سنین 6 تا 9سالگی است. اگر فردی در این سنین مبتلا به چاقی شد احتمال چاق ماندنش در سنین بلوغ و بزرگسالی، بیشتر است.

خوشبختانه وزارت بهداشت و آموزش و پرورش نسبت به توزیع مواد غذایی بی‌ارزش در مدارس اهتمام جدی داشته و دستورالعمل‌هایی برای بوفه‌های مدارس تدوین کرده است، که چنانچه این دستورالعمل اجرایی شود، در بوفه‌های مدارس مواد غذایی با ارزش بالای غذایی توزیع شده و عوارض مصرف خوراکی‌های ناسالم به حد قابل ملاحظه می‌رسد.