محرک‌های توسعه

استان فارس با ظرفیت‌های گوناگون در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی و تاریخی، گرچه در مسیر توسعه قرار دارد اما تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار است. این استان در مسیر توسعه خود، همواره با چالش‌های گوناگونی روبه‌رو بوده که روند توسعه‌ای آن را کند کرده است. اما سوال این است که چالش‌های موجود در مسیر توسعه استان فارس کدام‌اند؟

1- نخستین چالشی که این روزها حیات استان فرهنگی ایران را به مخاطره انداخته، بحران آب در استان فارس است.

خشک شدن بیش از 50 درصد قنات‌ها و 18 درصد چاه‌های کشاورزی، خشک شدن رودخانه‌های استان مثل رود کر، رسیدن عمق چاه‌ها به بیش از 400 متر، سهم بیش از 80درصدی مصرف آب استان از آب‌های زیرزمینی، برداشت سالانه 9 /8 میلیارد مترمکعب از 8 /11 میلیارد مترمکعب آب تجدید‌پذیر سالانه استان (7 /76 درصد که مصرف بالاتر از 40 درصد بیانگر شرایط بحرانی است) همه و همه نشان‌دهنده وقوع خشکسالی شدید در استان است که حالا وارد دهمین سال آن شده‌ایم و عواقب زیان‌باری را در پی خواهد داشت.

پیامدهایی که اثرات آن در بخش‌های مختلف قابل توجه است؛ شاید یکی از اصلی‌ترین حوزه‌های متاثر از بحران آب در استان فارس، بخش کشاورزی است. بخشی که بسیاری از مردم در نقاط مختلف استان به آن اشتغال دارند و از طریق آن امرارمعاش می‌کنند. نخستین اثرات این بحران در بخش کشاورزی، با کاهش سطح زیر کشت و تولیدات زراعی، کاهش تولید علوفه و خشک شدن چاه‌ها خود را نشان می‌دهد و در نهایت به افزایش قیمت تمام‌شده محصولات و نیز کاهش اشتغال در بخش کشاورزی می‌انجامد.

پیامدهای بحران آب در بخش صنعت نیز کم نیست. هرچند برخی نقاط استان حتی با کمبود آب شرب روبه‌رو است اما اختصاص دو درصد از آب مصرفی به بخش صنعت در مقایسه با 92 درصد بخش کشاورزی، توسعه بخش صنعت را با محدودیت جدی مواجه کرده است.

البته همان‌طور که گفته شد، این بحران، در بخش آب شرب نیز سبب شده است که اکثر شهرها و روستاهای استان به ‌ویژه کلانشهر شیراز با تنش شدید آبی و کمبود آب شرب و بهداشتی مواجه شوند.

از سوی دیگر، پیامدهای بحران آب، محیط زیست را نیز متاثر کرده است؛ خشک شدن تالاب‌های استان فارس شامل بختگان، پریشان، کافتر، آباده طشک، ارژن و مهارلو و وجود 9 کانون بحرانی و 29 کانون حساس به فرسایش بادی از جمله چالش‌هایی است که خود می‌تواند بحران‌های زیست‌محیطی دیگری را در پی داشته باشد.

البته بروز خشکسالی و کاهش شدید ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی، نه‌تنها موارد یادشده که تامین آب واحدهای گردشگری را هم با مشکل روبه‌رو کرده است.

2-  از سوی دیگر، جمعیت بالای بیکاران با تحصیلات دانشگاهی خود چالشی جدی در حوزه اجتماعی و اقتصادی به شمار می‌آید. 3 /49 درصد جمعیت بیکاران استان، فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها هستند و این در حالی است که در مقیاس کشوری، 1 /43 درصد جمعیت بیکار کشور را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند.

3- همچنین ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل نیز یکی از چالش‌های موجود بر سر توسعه استان فارس است. ضعف خطوط جاده‌ای و ریلی استان و عدم بهره‌مندی همه نقاط استان از خطوط ریلی و بزرگراهی و فرسوده بودن ناوگان حمل بار جاده‌ای ازجمله موارد ضعف زیرساخت حمل‌ونقل استان فارس است.

4-  مشکل دیگر این استان، با وجود ظرفیت‌های فراوان گردشگری، در همین حوزه قابل بررسی است. اینکه این استان فاقد برند ویژه گردشگری در بازارهای هدف گردشگرفرست است و این موضوع به ضعف استان در رقابت با مقاصد رقیب منجر می‌شود.

5- چالش دیگر، عدم توسعه متوازن صنایع تبدیلی و تکمیلی و بسته‌بندی محصولات کشاورزی در استان فارس است که سبب شده عرضه محصولات به بازار به صورت خام و حتی بدون بسته‌بندی مناسب با میزان ضایعات بالا صورت گیرد.

6- همچنین تمرکز و استقرار واحدهای بزرگ صنعتی در حوزه شهر شیراز باعث عدم توسعه متوازن استان و محدودیت در اجرای طرح‌های توسعه برای واحدهای صنعتی شده است.

با وجود همه چالش‌های موجود در مسیر توسعه استان فارس، این استان دارای ظرفیت‌های عظیم تاریخی، فرهنگی و اقتصادی است که هرکدام می‌تواند بستری برای تسریع روند توسعه‌یافتگی استان فارس باشد. از جمله مهم‌ترین ظرفیت‌های این استان، گردشگری است که در فارس انواعی از آن همچون گردشگری سیاحتی، گردشگری زیارتی و گردشگری سلامت ظهور یافته است.

وجود مرقد حضرت شاهچراغ (ع) در شهر شیراز و نامگذاری شیراز به عنوان سومین حرم اهل بیت (ع) مهم‌ترین عامل تقویت گردشگری مذهبی فارس است.

همچنین چهار اثر ثبت‌شده در فهرست آثار جهانی و کسب رتبه نخست کشور از این لحاظ (تخت جمشید، پاسارگاد، باغ ایرانی پاسارگاد، باغ ارم)، 2800 اثر تاریخی ثبت‌شده در فهرست آثار ملی، آرامگاه حافظ و سعدی در شهر شیراز، وجود بیش از 400 جاذبه طبیعی منحصربه‌فرد در سطح استان و وجود 50 درصد از 217 رشته صنایع دستی کشور در استان فارس با فعالیت 200 هزار صنعتگر، نمونه‌هایی از جاذبه‌های گردشگری در استان فارس است.

گردشگری آنچنان که گفته شد در استان فارس نمودی دیگر نیز یافته است؛ گردشگری سلامت که دلیل رونق آن، ارائه خدمات تشخیصی درمانی با استفاده از تکنولوژی روز دنیا و با آگاهی از آخرین روش‌های علمی در زمینه پیوند کبد، پیوند کلیه، پیوند قرنیه چشم، کاشت حلزون گوش و وجود 37 بیمارستان تخصصی و فوق تخصصی در شهر شیراز‬ در این استان است. مراودات دیرینه بین مردم استان فارس با ساکنان کشورهای حوزه خلیج‌فارس نیز خود یکی از عواملی است که تقویت صنعت توریسم درمانی در شهر شیراز را در پی داشته است. دراین‌باره می‌توان به شروع عملیات اجرایی احداث شهر بین‌المللی سلامت و گردشگری پارس در 31 /1 /1396 اشاره کرد که در کشور منحصر است.

صنعت و معدن نیز یکی از ظرفیت‌های مهم اقتصادی استان فارس به شمار می‌آید؛ وجود حدود پنج هزار واحد صنعتی به بهره‌برداری رسیده که رتبه پنج در کشور را از آن استان فارس کرده است، وجود 70 شهرک و ناحیه صنعتی مصوب که 62 شهرک در حال بهره‌برداری و واگذاری به متقاضیان است، شناسایی 37 نوع ماده معدنی مختلف در استان که از این میان، ۲۰ ماده معدنی در حال بهره‌برداری هستند، رتبه دوم سنگ تزیینی کشور (۲۰ درصد)، رتبه اول ذخایر و استخراج خاک نسوز و صنعتی در کشور (90 درصد) و وجود 9 کارخانه سیمان فعال در استان با ظرفیت تولید شش میلیون تن (رتبه چهار تولید سیمان کشور با سهم هفت درصد) ازجمله پتانسیل‌های صنعت و معدن استان فارس است. همچنین در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی، می‌توان به وجود میدان‌های نفتی سروستان، سعادت‌آباد و خشت اشاره کرد. استان فارس رتبه دوم ذخیره میادین گازی کشور را دارد.

آنچه می‌تواند این ظرفیت‌ها را با وجود چالش‌هایی که برشمردیم، به درآمدزایی و در نتیجه توسعه و پیشرفت استان فارس برساند،‌ وجود برنامه مدون و دقیق و اراده‌ای برای مدیریت صحیح منابع موجود است.