معمای امید

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا هفته گذشته سرانجام از برجام خارج شد و فرمان بازگشت تحریم‌های هسته‌ای را صادر کرد. سایه این تهدید البته از ماه‌ها قبل روی سر اقتصاد ایران سنگینی می‌کرد («تجارت فردا» در ویژه‌نامه پایان سال گذشته از «بازگشت تحریم‌ها» به عنوان یکی از چالش‌های مهم سال 1397 یاد کرده بود). مقامات ایرانی در ماه‌های اخیر پیوسته از آمادگی خود برای واکنش به عهدشکنی آمریکا خبر داده‌اند و حالا که با وجود مخالفت اغلب اعضای جامعه جهانی دونالد ترامپ تصمیم گرفته تحریم‌ها را ظرف سه تا شش ماه آینده بازگرداند، به نظر می‌رسد محکم کردن کمربندها ضرورتی بیش از پیش یافته است.

توافق هسته‌ای یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت حسن روحانی در دور نخست بود، ولی حالا او در نخستین سال دور دوم ریاست‌جمهوری، این دستاورد را ازدست‌رفته می‌بیند. روحانی در حوزه اقتصاد البته دستاوردهایی داشته، اما مشکلات آنقدر بزرگ بوده که این اقدامات نه خود او و نه بدنه اجتماعی‌اش را راضی نکرده است. در هفته‌ها و ماه‌های اخیر -اگر از تحولات سیاست خارجی بگذریم- به نظر می‌رسد رئیس‌جمهور دو علت برای ناکامی‌های دولتش می‌شناسد: موانع بیرونی و عوامل درونی. موانع بیرونی مورد اشاره روحانی مربوط به فشارهای سیاسی‌ای است که به بهانه «نظارت» بر دولت وارد می‌شود و او را برمی‌آشوبد: «هیچ دستگاه نظارتی حق ندارد در مدیریت دخالت کند... عقل ناقص تو که مبنا نیست، آقای دستگاه نظارتی!» در مورد عوامل درونی هم روحانی از ناامیدی برخی وزرای دولت گلایه می‌کند: «عده‌ای از وزرا، از اول سال، نوایشان نوای ناامیدی است؛ می‌گویند امسال بودجه کم است، مجلس کم تصویب کرده است، نفت ارزان است، مالیات چه شده و... اول دولت، وسط دولت، آخر دولت، سخن اینها سخن ناامیدی است... چه خاصیتی دارد که همیشه نسبت به آینده غمناک باشیم؟» اما آیا علت نتوانستن‌های دولت روحانی فقط همین‌هاست؟ آیا خود دولت «توان» انجام اصلاحات اقتصادی لازم را دارد؟ آیا سرمایه اجتماعی مورد نیاز برای انجام این اصلاحات را دارد یا در این سال‌ها اعتماد بدنه اجتماعی‌اش را مستهلک کرده و اعتباری برایش باقی نمانده است؟ در پرونده ویژه این هفته «تجارت فردا» به دنبال پاسخی برای این سوال هستیم که آیا دولت «می‌داند، می‌خواهد و می‌تواند» دست به کاری زند که غصه سرآید؟