تیشه به ریشه تلگرام

رویدادهای سیاسی متعددی در تعطیلات نوروزی رخ داد اما خبر احتمالی فیلتر تلگرام همه اخبار را در سایه قرار داد. تلگرام، پیام‌رسانی که یک‌بار در دی‌ماه سال 96 فیلتر شده بود، بار دیگر قرار بود فیلتر شود. اما نه موقتاً که گویا برای همیشه و قرار است یک پیام‌رسان داخلی جایگزین آن شود.

آن‌گونه که شرق نوشت اولین‌بار در سال ۹۷، زمزمه فیلترینگ تلگرام از رادیوی محلی بروجرد شنیده شد. علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با رادیوی محلی بروجرد، اعلام کرد تلگرام تا پایان فروردین‌ماه فیلتر خواهد شد. او گفته بود تصمیم فیلتر تلگرام در بالاترین سطح اتخاذ شده است. او به نقش مخرب تلگرام در بحران‌های سال گذشته اشاره کرده و گفته بود ما امروز در فضای مجازی به این توانمندی رسیده‌ایم که یک سامانه ملی مانند سروش را تعریف کنیم. ممکن است تعداد مشترکان سروش سه‌میلیون باشد و تلگرام ۴۰‌ میلیون، اما این تعداد سرریز می‌شوند و با خارج شدن تلگرام از دسترس، مردم به سامانه ملی روی می‌آورند.

اظهارنظر بروجردی اما واکنش‌های بسیاری به همراه داشت. سبحانی‌نیا، ناظر مجلس در کمیته مصادیق مجرمانه و رئیس کمیته ارتباطات، در اظهارنظری اعلام کرد: «زمان قطعی فیلترینگ تلگرام مشخص نیست و نباید اخباری را که به امنیت روانی جامعه آسیب می‌زند، پمپاژ کرد.» همچنین احمد مازنی، نماینده مجلس در توئیتر نوشت: «فیلتر تلگرام راه‌حل نیست. بستن راه‌های ارتباط جمعی مایه وهن جمهوری اسلامی و برای ملت ایران تحقیرآمیز است.» غلامرضا حیدری دیگر نماینده تهران هم نوشت: «فیلتر تلگرام، توهم پاک کردن صورت مساله است. توانمندی خود را در استفاده صحیح از تکنولوژی‌های دنیا افزایش دهیم نه هراس از آنها.» رئیس کمیته بین‌المللی کمیسیون قضایی مجلس هم گفت: «نمی‌شود با نقض حقوق بشر امنیت پایدار برای کشور ایجاد کرد.» جلیل رحیمی‌جهان‌آبادی گفت: «حق ارتباطات برای مردم یک ضرورت زندگی امروزی است که در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز با عنوان آزادی بیان و اعتقادات و ارتباطات فرامرزی بین مردم به‌عنوان یک حق مسلم بشر به رسمیت شناخته شده است.»

کام مردم را تلخ نکنید

اما مهم‌ترین واکنش به خبر فیلترینگ تلگرام، از جانب رئیس‌جمهور بود. اعتماد نوشت حسن روحانی در دیدار عیدانه با جمعی از وزرا، استانداران و مدیران اجرایی خود به فیلتر تلگرام واکنش نشان داد و تاکید کرد: «بنای نظام بر رفع انحصار از فضای پیام‌رسان‌ها بوده است، نه فیلتر و بستن فضای مجازی. کام مردم را با این‌گونه حرف‌ها تلخ نکنید، در فضای بحران بیکاری، تیشه به ریشه اشتغال نزنید.» روحانی بر رقابت میان پیام‌رسان‌ها تاکید کرد و گفت: داشتن پیام‌رسان‌های ایرانی، توانمند، امن و ارزان که بتوانند مشکل و نیازهای مردم را حل کنند، بی‌تردید باعث افتخار همگان خواهد بود و هدف از ایجاد و تقویت نرم‌افزارها و پیام‌رسان‌های داخلی، فیلتر یا مسدود کردن دسترسی‌ها نباید باشد، بلکه باید با هدف رفع انحصار در پیام‌رسان‌ها انجام شود. اما اعتماد به نکته دیگری هم اشاره کرد و نوشت: در این میان شاید نکته‌ای که در حاشیه بحث ماندن یا رفتن تلگرام، بر اهمیت موضوع افزود، تاکیدی بود که از ابتدای سال جاری بر حمایت از کالای ایرانی صورت گرفت. همزمان با این مباحث بود که جدال موافقان و مخالفان تلگرام بیش از پیش رنگ‌و‌بوی سیاسی به خود گرفت. اینکه در وجود پیام‌رسان‌های داخلی چرا باید از پیام‌رسان خارجی استفاده کرد!

در جلسه‌ای که روحانی فیلترینگ پیام‌رسان‌ها را نکوهش کرد، دو چهره مهم و تصمیم‌گیر حضور داشتند؛ یکی وزیر ارتباطات و دیگری ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی. وزیر ارتباطات گویا گفته «احتمال فیلتر تلگرام وجود دارد اما به‌شدت با فیلتر به‌عنوان تنها راهکار مخالفم». دبیر شورای عالی فضای مجازی اما گویا با فیلترینگ موافق است و حتی اعلام کرده خروج از این انحصار (انحصار پیام‌رسان‌ها) دستور رئیس‌جمهور است.

مداخله در فضای اقتصاد

دلیل یکباره فیلترینگ تلگرام چندان روشن نیست. البته علاءالدین بروجردی در قامت رئیس کمیسیون امنیت ملی دلیل را نقش مخرب تلگرام در بحران‌های سال گذشته عنوان کرده ‌است، اما گویا دلایل دیگری هم به این دلیل اصلی افزوده‌اند. تلگرام اخیراً به عرضه ارز دیجیتال روی آورده و بسیاری از موافقان فیلترینگ تلگرام همین را بهانه‌ای کافی می‌دانند. از آن جمله فیروزآبادی است که گفته تلگرام جدیداً مبادرت به ایجاد ارز رمزگذاری‌شده کرده و این استعماری نوین است. او گفته با این شرایط تلگرام می‌خواهد در کشور ما تبدیل به شرکت بیمه، آژانس املاک و... شود و معاملات را بین دو طرف مستقل از اینکه قانونی یا غیرقانونی است یا استانداردهای لازم را دارد کاملاً مستقل از هرگونه نظارتی دنبال کند. وی افزود: ما این را جسارتی به فضای اقتصادی کشور می‌دانیم و این نگرانی را ایجاد کرده که یکباره با معضلاتی همچون تضعیف پول ملی و خلق پولی که ناشی از تولید کالا و صادرات نیست مواجه شویم، پولی که در شبکه جابه‌جا می‌شود و هرچه در آن خرج می‌شود، معادل آن دارایی از کشور خارج می‌شود. به اعتقاد فیروزآبادی، تلگرام در حال تبدیل شدن به شرکت هرمی مجازی است، با این تفاوت که شرکت‌های هرمی با چندصد هزار نفر فعالیت غیرقانونی خود را ادامه می‌دادند اما در تلگرام چندین میلیون نفر فعال هستند و اگر هشدارهای لازم را ندهیم و با مدیران آن ارتباط نگیریم، می‌تواند ضررهای زیادی به‌بار بیاورد.

خروج ارز از کشور

فیروزآبادی گفته عرضه ارز دیجیتال سبب خروج ارز از کشور می‌شود به خصوص که تکنولوژی‌ها عمر محدودی دارند و تکنولوژی پردازش پیشرفته در حال جایگزینی تکنولوژی‌های جدید است. او گفته: پیش‌بینی می‌کنیم این پول‌ها عمر ۱۰‌ساله دارند و در این مدت چیزی حدود ۵۰ میلیارد دلار از کشور خارج می‌شود اما اگر ظرف یک شب ارزش این پول‌ها از بین برود، مردم معترض خواهند شد که چرا نظارتی بر آن وجود نداشت. وی افزود: در سند چندصفحه‌ای که تلگرام منتشر کرد یکی از بندهایش بر عهده گرفتن کل تبلیغات هدفدار کشور است که رقمی حدود هفت هزار میلیارد تومان در بازار ایران برآورد شده که می‌خواهد بدون مشارکت بخش خصوصی آن را به دست بیاورد. همان مدلی که گوگل امروز در ایران پیاده کرده و بررسی‌ها نشان می‌دهد روزی یک میلیارد تومان از شرکت‌های ایرانی تبلیغ می‌گیرد که در سال ۴۰۰ میلیارد تومان می‌شود و با توجه به فراگیری تلگرام عددی که گفته شد دور از دسترس نیست.

ماجرای حل‌نشده سپنتا

ماجرای ماندن یا رفتن سپنتا نیکنام، عضو زرتشتی شورای شهر یزد از مهرماه سال گذشته در جریان است. حال رسانه‌ها خبر می‌دهند که با گذشت بیش از شش‌ماه از این ماجرا و در حالی که فرصت قانونی عدم حضور سپنتا نیکنام در شورای شهر رو به اتمام است، هنوز تکلیف او مشخص نشده است. ماجرای نیکنام کار را به مجلس و شورای نگهبان کشاند و در نهایت قرار شد مجمع تشخیص مصلحت نظام در این خصوص نظر نهایی را اعلام کند. اما مجمع با گذشت چند ماه هنوز موضع خود را اعلام نکرده است. بسیاری از رسانه‌ها سکوت مجمع تشخیص مصلحت را مقدمه حذف نیکنام از شورای شهر یزد می‌دانند. علی مطهری نایب‌رئیس مجلس خبر داده مدتی است درباره ماجرای نیکنام خواستار دیدار با رئیس مجمع تشخیص مصحلت نظام شده اما هنوز با درخواست دیدارش موافقت نشده است. به گزارش اعتماد مطهری گفته «البته ظاهراً آقای شاهرودی کسالتی داشتند، به‌خاطر همین مساله هنوز نتوانستم با ایشان ملاقاتی داشته باشم و باز هم این مساله را پیگیری می‌کنم.» این در حالی است که چند روز پیش سپنتا نیکنام در توئیتر خود خبر داد که مهلت قانونی او برای حضور در شورای شهر رو به پایان است. او در این توئیت نوشت: «مهرماه سال گذشته درخواست مرخصی کردم، ۲۲ مهرماه اولین جلسه‌ای از شورای شهر یزد بوده که من در آن حضور نداشتم. چند روز بیشتر تا پایان زمان قانون ۶ ماه عدم حضور باقی نمانده. واقعاً عزمی برای حل مشکل هست؟ بودن یا نبودن، مساله چیست؟» نامه‌نیوز نوشت شانزدهم فروردین‌ماه آخرین فرصت قانونی عدم حضور نیکنام در شورای شهر یزد است و نخستین جلسه مجمع تشخیص مصلحت روز شنبه هجدهم فروردین برگزار می‌شود. مجلس شورای اسلامی نیز تا قبل از نوزدهم فروردین تشکیل جلسه نخواهد داد. به این ترتیب عضویت سپنتا نیکنام همچنان در تعلیق است و آقایان تقریباً این ماجرا را فراموش کرده‌اند.

اعتصاب غذای بقایی

ماجرای سیاسی دیگر، دستگیری و پس از آن اعتصاب غذای حمید بقایی در اوین بود. بقایی که اواخر اسفندماه برای اجرای حکمش به اوین رفته بود، در تعطیلات نوروزی اعتصاب غذا کرد. وکیلش گفته بود بقایی تنها در صورت اعطای مرخصی و برگزاری دادگاه علنی از این اعتصاب دست می‌کشد. اما اعتصاب غذای او ادامه‌دار شد. احمدی‌نژاد در کانال تلگرامی‌اش خبر داد که حال بقایی به دلیل اعتصاب غذا وخیم شده و ماموران نیمه‌شب، او را از زندان اوین به بیمارستان بقیه‌الله منتقل کردند. این در حالی بود که خبرگزاری فارس روز ۱۱ فروردین به نقل از یک «منبع مطلع» نوشت: «بقایی طی دیروز و امروز غذای مفصلی خورده و ادامه اعتصاب غذای وی کذب محض است و حتی صبح امروز در زندان با زندانیان بگو و بخند داشته است.» اما ‌سایت و کانال تلگرامی دولت بهار نوشت که حمید بقایی در تماسی، شکستن اعتصاب غذای خود در زندان را تکذیب کرده و گفته که از نظر روحی در شرایط «بسیار خوبی» به‌سر می‌برد و قصد «خودکشی» هم ندارد. همسر حمید بقایی هم از اعتصاب غذای خشک بقایی خبر داد و گفت او می‌خواهد به مقام شهادت برسد و وصیت کرده پیکرش در کنار شهدای ۳۰ تیر (قهرمانان مبارزه با استعمار رژیم سلطنتی انگلستان) به خاک سپرده شود.

بقایی خوب، بقایی مرده است

اصغر جهانگیر، رئیس سازمان زندان‌ها اما نه خبر اعتصاب غذای بقایی را تایید کرده و نه تکذیب. او تنها گفته اعلام بقایی برای گذراندن دوره 15‌ساله حبس در اوین است و مانند دیگر زندانیان به پزشک دسترسی دارد و با وجود اینکه کسی تلاش می‌کند با نخوردن آب و غذا، شرایط بدی را برای خود فراهم کند، اما زندان در تلاش است این اتفاق نیفتد و از آن جلوگیری شود. احمدی‌نژاد اما در بیرون از زندان، در حمایت از بقایی فراخوان بست‌نشینی داد و به‌تنهایی برای بست‌نشینی به امامزاده صالح رفت.

تاکید بقایی بر اعتصاب غذا و تشویق احمدی‌نژاد سبب شد بسیاری از اصولگرایان اعلام کنند که احمدی‌نژاد به دنبال شهیدسازی از بقایی است. محمدحسن قدیری‌ابیانه، سفیر اسبق ایران در مکزیک و استرالیا، در یادداشتی با عنوان «برای این احمدی‌نژاد، بقایی خوب یک بقایی مرده است!» در کانال تلگرامی خود نوشت: «جسد بی‌جان بقایی، بیشتر از بقایی زنده، ولی رسوا و بی‌آبرو، به درد معرکه‌گیری‌های احمدی‌نژاد می‌خورد. بقایی گفته است که اگر احمدی‌نژاد بگوید بمیر، بدون سوال خواهد مرد. اکنون بقایی ظاهراً در تلاش برای خودکشی است، اما یقین دارم که چشمان مضطربش به دهان احمدی‌نژاد است که آیا از تصمیمش مبنی بر وادار کردن بقایی به خودکشی منصرف خواهد شد و به او اجازه زنده ماندن خواهد داد یا اینکه نه، انتظار دارد بقایی این بازی جاهلانه را تا آخر به پایان برساند.»