اژدهای هفت‌سر

  هادی چاوشی: «ناگهان، اژدهای سرخی ظاهر شد که هفت‌سر، هفت تاج و ده شاخ داشت. او با دمش یک‌سوم ستارگان را به دنبال خود کشید و بر زمین ریخت.»

مکاشفه یوحنا (عهد جدید)

14 سال قبل وقتی سازمان «شفافیت بین‌الملل» برای نخستین‌بار رتبه ایران در شاخص جهانی «ادراک فساد» را محاسبه و اعلام کرد، ایران در میان 133 کشور در جایگاه 78 قرار داشت. سال گذشته، جایگاه ایران در میان 176 کشور حاضر در این رتبه‌بندی به 131 نزول کرده بود.

گزارش سال قبل «شفافیت بین‌الملل» تاکید می‌کرد که میان فساد و نابرابری رابطه تنگاتنگی وجود دارد و هر کدام از این دو، دیگری را تقویت کرده و منجر به ایجاد چرخه معیوب «فساد -‌توزیع نابرابر قدرت -‌توزیع نابرابر ثروت» می‌شوند. ضمن اینکه اثر متقابل فساد و نابرابری به تقویت پوپولیسم می‌انجامد و هر گاه سیاستمداران سنتی در مقابله با فساد ناکام بمانند، بدبینی شهروندان افزایش یافته و آنها را به سمت رهبران پوپولیست سوق می‌دهد.1

در اقتصاد ایران سال‌هاست فساد موضوع روز است. «ستاد مبارزه با مفاسد اقتصادی» بیش از 16 سال پیش در بالاترین سطح حاکمیتی تشکیل شده اما به نظر می‌رسد مبارزه این ستاد نه مردم را راضی کرده و نه مسوولان را. عباس آخوندی، وزیر راه‌و‌شهرسازی می‌گوید «اندازه بازی مفسدان» آنقدر بزرگ شده که «می‌تواند ارکان جامعه را بلرزاند» و حسن روحانی، رئیس‌جمهور، یکی از زمینه‌های بروز اعتراضات خیابانی دی‌ماه امسال را در نارضایتی عمومی از فساد می‌داند: «نقد مردم فقط به اقتصاد نیست، مردم راجع به فساد و شفافیت حرف دارند و می‌گویند مسائل باید شفاف باشد.»2

علاوه بر اینها، بالاترین مقام کشور تعبیر ویژه‌ای درتوصیف این پدیده به کار برده که نشان‌دهنده ابعاد نگران‌کننده آن است: «بنده چند سال قبل از این ذکر کردم که فساد مثل اژدهای هفت‌سر افسانه‌هاست؛ در افسانه‌ها، یک سر اژدهای هفت‌سر را که می‌زنی، با شش سر دیگر حرکت می‌کند. از بین بردنش آسان نیست. فساد این‌جوری است؛ برخورد و زورآزمایی با آن کسانی که در درون جامعه منتفع از فسادند کار بسیار سختی است، انصافاً کار مشکلی است ولی از آن کارهای سختی است که حتماً باید انجام بگیرد.»3

اما اگر ابعاد فساد تا این حد بزرگ شده، آیا هنوز امیدی به شکست آن هست؟ و اگر هست، مبارزه با این اژدهای هفت‌سر را از کجا باید شروع کرد؟