بازی جدید

عرضه اولیه سهام شرکت‌های بورسی با توجه به جذاب بودن فرصت سرمایه‌گذاری، از دیر‌باز مورد توجه فعالان بازار سرمایه بوده است اما سازوکاری که در گذشته برای عرضه اولیه سهام استفاده می‌شد، به علت بی‌عدالتی در تخصیص سهام، همواره محل اعتراض سرمایه‌گذاران و فعالان بازار سرمایه بوده است. این اعتراضات سرانجام متولیان امر را برآن داشت تا با تغییر روش عرضه اولیه سهام شرکت‌ها از روش حراج قیمتی به روش ثبت سفارش، مطلوبیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران ایجاد کنند. با توجه به اجرایی شدن روش ثبت سفارش برای عرضه اولیه چند شرکت با سرمایه کوچک، به نظر می‌رسد این روش نمره قبولی را از مسوولان گرفته و از این پس برای عرضه اولیه سهام مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

مهم‌ترین مزیت عرضه اولیه به روش بوک بیلدینگ، ثبت سفارش به قیمت‌های متفاوت است. در حالی که در روش قبلی متقاضیان تنها می‌توانستند در یک قیمت سفارش‌های خود را ثبت کنند. از سوی دیگر سفارش‌ها از نظر تعدد سهم شبیه مکانیسم قبلی عرضه نبوده و هر سفارش با توجه به حداکثر حجم اعلام‌شده در قیمتی که خریدار تعیین می‌کند در سیستم معاملاتی ثبت خواهد شد. تمرکز این سازوکار بر تخصیص بهینه سهام بوده و تلاش شده تمامی متقاضیان با رویکردهای مختلف تحلیلی در این فرآیند شرکت داده شوند. هدف روش بوک بیلدینگ این بوده که هر متقاضی با توجه به نگرشی که به سهام شرکت مذکور دارد، قیمت مورد نظر خود را برای سفارش ارائه کند. اما وجود دامنه نوسان محدود به 10 درصد بالا و پایین قیمت پایه مشخص‌شده از سوی متعهد پذیره‌نویس باز هم انتقاد سرمایه‌گذاران را به همراه داشته است. وجود این محدودیت موجب شده سرمایه‌گذاران اقدام به ثبت سفارش در سقف قیمتی کرده که این مهم منجر به ایجاد صف خرید در عرضه اولیه سهام خواهد شد. به همین منظور بهتر است برای رفع این نقیصه محدودیت اعمالی رفع شود.

با اجرایی شدن این روش، حداقل در یک جلسه ناظر بازار اجازه خواهد داد، تا سفارش‌ها طی دو تا سه ساعت معاملاتی سفارش‌گیری شود. سپس بر اساس حجم تقاضاهای وارد‌شده یا در صورت نیاز متعهد پذیره‌نویس برای ثبت تقاضای مد نظر خود، قیمتی در دامنه اعلام‌شده در سامانه‌های معاملاتی کشف و به این ترتیب اگر تقاضای بازار کفایت می‌کرد، متعهد پذیره‌نویس سهام جدید را عرضه می‌کند.

استفاده از روش مذکور با توجه به مشکلات مبنی بر خرابی هسته معاملات قطعاً یک گام به جلو بوده اما هنوز آنچه مشخص است نیاز به توسعه بیشتر این سازوکار است. در صورتی که متولیان امر با سنجیدن نظرات فعالان بازار سرمایه به رفع این نقیصه‌ها بپردازند می‌توان امیدوار بود که پس از گذشت چند سال از عمر بازار سرمایه کشور، سازوکار به‌روز و کارآمدی برای عرضه اولیه سهام شرکت‌ها در نظر گرفته شود. این مهم منجر به افزایش شفافیت بازار سرمایه شده و در میان‌مدت ترغیب بیشتر سرمایه‌گذاران را به همراه دارد.