امیدباختگان
ناامیدی مردم از بهتر شدن آینده ناشی از چیست؟
«امید» کلیدواژه عرصه سیاسی ایران در این سال‌هاست؛ گویا این واژه چهارحرفی کلید بسیاری قفل‌ها در سیاست و شاهراهی برای به دست آوردن رای مردم در انتخابات است. رئیس‌جمهوری کنونی ایران از همین واژه کوچک در تبلیغات انتخاباتی خود بهره برد، بخش قابل توجهی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز هم. اما جامعه‌ای که «امید» واژه مورد علاقه‌اش در انتخابات بوده، متصف شده به ناامیدی.
فاطمه شیرزادی: «امید» کلیدواژه عرصه سیاسی ایران در این سال‌هاست؛ گویا این واژه چهارحرفی کلید بسیاری قفل‌ها در سیاست و شاهراهی برای به دست آوردن رای مردم در انتخابات است. رئیس‌جمهوری کنونی ایران از همین واژه کوچک در تبلیغات انتخاباتی خود بهره برد، بخش قابل توجهی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای شوراهای اسلامی شهر و روستا نیز هم. اما جامعه‌ای که «امید» واژه مورد علاقه‌اش در انتخابات بوده، متصف شده به ناامیدی.
در سند آینده‌پژوهی ایران 1396 که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری منتشر کرده، آمده است: «ناامیدی نسبت به آینده یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد فشار روانی بر توده مردم است. بر اساس یافته‌های سنجش ملی سرمایه اجتماعی در سال 1394، تنها حدود 24 درصد از مردم کشور آینده را بهتر ارزیابی می‌کنند و حدود 75 درصد از مردم معتقدند که آینده بدتر می‌شود یا فرقی نمی‌کند. نتایج مشارکت خبرگان در همین پژوهش نیز نشان می‌دهد که تنها حدود هشت درصد از خبرگان وضعیت سال آینده را بهتر ارزیابی کرده‌اند. این آمار برای شهروندان تنها حدود 9 درصد است.»
اما چنین ابراز ناامیدی گسترده‌ای ناشی از چیست؟ در همین گزارش درباره عوامل اثرگذار بر این ناامیدی آمده است: «در سطح کلان و عینی مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر ناامیدی نسبت به آینده در بین جوانان اشتغال و مساله ازدواج است. در سطح سیاسی نابسامانی‌های جهانی، منطقه‌ای و داخلی کشور مهم‌ترین عامل تاثیرگذار بر ناامیدی است. خبرگان به ناامیدی درباره حل بعضی از مسائل سه حوزه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی با ادبیات مختلف اشاره کرده‌اند.»
بر اساس این گزارش رتبه اول تا سوم ناامیدی نسبت به آینده در یافته‌های طرح ملی سرمایه اجتماعی مربوط به سه استان مرکزی، خراسان رضوی و اردبیل است. تهران نیز رتبه نهم را در ناامیدی نسبت به آینده به خود اختصاص داده است. در سند آینده‌پژوهی ایران 1396 اظهار شده است: «ارزیابی منفی نسبت به آینده می‌تواند بر میزان رضایت از زندگی، قضاوت افکار عمومی بر عملکرد حاکمیت و مسائل دیگر تاثیرگذار باشد.»
ناامیدی مردم از آینده چه آثار و تبعات دیگری به دنبال دارد؟ چقدر محتمل است که بین این ناامیدی و تجمعات اعتراضی اخیر نیز نسبتی برقرار باشد، به‌ویژه با توجه به اینکه امروز شاخص‌های اقتصادی بهتر از برخی دوره‌های سخت‌تری است که جامعه ایران پشت سر گذاشته است؟ بر اساس سند آینده‌پژوهی، اعتماد اجتماعی کاهش را نشان داده اما شبکه روابط اجتماعی افزایش را نشان می‌دهد. آیا میان این ناامیدی از آینده و سرمایه اجتماعی نیز پیوندی برقرار است؟ در بخش دیگری از سند مورد اشاره آمده است: «آنچه به‌عنوان نتیجه منفی کاهش سرمایه اجتماعی به طور مستقیم قابل برداشت است، کاهش همیاری اجتماعی و مشارکت است. سوءاستفاده از سمن‌ها و ناتوانی سازمان‌های مردم‌نهاد در ایفای نقش واسط بین دولت (در معنای State) و ملت نیز جزو عوامل ایجادکننده این وضعیت بوده که در ادامه نیز می‌تواند معضلاتی را برای توده شهروندان ایجاد کند چراکه سرمایه اجتماعی با متغیرهای بسیاری، هم‌تغییر است.» در شرایط کنونی چه می‌توان کرد که امید مردم بیشتر شود و تحت چه شرایطی ممکن است ناامیدی همگانی گسترده‌تر و عمیق‌تر شود؟
