دخالت برای حمایت

ابراهیم علیزاده: دولت می‌خواهد لایحه افزایش تعرفه واردات خودرو و دیگر کالاها را به مجلس ارسال کند. 27 آذرماه امسال محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت در گفت‌وگو با تسنیم افزایش تعرفه وارداتی برخی کالاها را جزو مطالبات مقامات عالیه نظام از دولت دانسته و اعلام کرد: «به‌زودی دولت لایحه‌ای برای افزایش تعرفه برخی کالاها به مجلس ارسال خواهد کرد و در این لایحه نه‌تنها خودرو بلکه بسیاری از کالاهای دیگر در جهت تقویت تولید ملی با افزایش تعرفه مواجه خواهند شد.» اما چرا دولت سیاست مانع‌تراشی بر سر راه تجارت را برگزیده است؟

پویا ناظران، اقتصاددان در سرمقاله شماره 4217 روزنامه دنیای اقتصاد در تحلیل چرایی چند برابر کردن عوارض خروج مسافر در لایحه بودجه سال آینده به رفتارهای دیگر دولت از جمله افزایش تعرفه‌های وارداتی اشاره کرده و نوشته بود: «چند برابر کردن عوارض خروج، چند برابر کردن تعرفه گمرکی خودروهای خارجی، ممنوع کردن واردات گندم و برنج، صرفه نداشتن باغداری، همه و همه ناشی از اصرار دولت در پیگیری سیاست پوپولیستی پایین نگه داشتن ارزش دلار است.» اما این موضوع تنها دلیلی نیست که شاید بتوان به کمک آن رفتار اخیر دولت را توجیه کرد. «حمایت از تولید» نیز عامل دیگری می‌تواند باشد. حمایتی که معمولاً نتایج مطلوبی به همراه ندارد. در بخشی از کتاب «اقتصاد ایران، چگونگی گذر از ابرچالش‌ها» که مسعود نیلی، مشاور ارشد اقتصادی ریاست جمهوری و تعدادی از همکارانش تهیه و اخیراً از آن رونمایی کرده‌اند درباره عوامل تخریب‌کننده رشد اقتصادی به تعرفه‌گذاری گمرکی اشاره و نوشته شده است: «تعرفه‌گذاری گمرکی (اعمال حقوق ورودی) یکی از سیاست‌های تجاری است که با اخلال قیمتی در بازار، بین تولیدکننده داخلی و خارجی تبعیض ایجاد می‌کند و به تغییر در مزیت‌های نسبی تولیدکنندگان منجر می‌شود. دولت‌ها به جای رفع عوامل اصلی کاهش رقابت‌پذیری صنایع و محصولات داخلی تلاش کرده‌اند با منع ورود برخی کالاهای خارجی یا افزایش قیمت آنها از راه تعیین تعرفه‌های بالا از تولیدکنندگان داخلی حمایت کنند.» در صفحات 135 تا 137 این کتاب درباره این رویکرد اشاره شده است: «این کارکرد از دهه 1950 در ادبیات اقتصادی مطرح شد و به اتخاذ سیاست جایگزینی واردات در بسیاری از کشورهای جهانی انجامید. پس از گذشت دهه‌ها و با افزایش رفتارهای رانت‌جویانه و عدم موفقیت در این سیاست، سیاستگذاران بر نادرست بودن فروض اولیه مدل‌هایی که حمایت تعرفه‌ای از صنایع نوزاد را نتیجه می‌دهد، صحه گذاشتند. کارکرد حمایتی از صنایع نوزاد امروزه در ادبیات اقتصادی مطرود است و در تجربه نیز کمتر مورد استفاده گسترده کشورها قرار می‌گیرد.» در ادامه این کتاب به تجربه اقتصاد ایران در صنایع خودروسازی اشاره‌ شده که به‌زعم نویسندگان این کتاب، «پس از گذشت پنج دهه از آغاز حمایت تعرفه‌ای از صنعت نوزاد خودروسازی، این صنعت هنوز نتوانسته بلوغ کافی برای ورود به بازارهای جهانی را به دست آورد». با این حال چرا دولتمردان همچنان بر افزایش تعرفه‌های وارداتی اصرار دارند؟ آیا دولتمردان در اتخاذ تصمیم برای افزایش تعرفه‌های وارداتی رشد صنایع غیرقابتی یا پیامدهای دیگری مانند افزایش تجارت غیررسمی و فساد در دستگاه‌های دولتی و در نتیجه تخریب ظرفیت‌های رشد اقتصادی را در نظر می‌گیرند؟