چالش قانون‌پذیر کردن بیت‌کوین

افزایش ارزش بیت‌کوین در هفته‌های اخیر باعث شده که توجه بسیاری از معامله‌گران، سرمایه‌گذاران و حتی بانک‌های مرکزی دنیا را به خود جلب کند و بانک مرکزی ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این خصوص محمد گرجی‌آرا، مهم‌ترین دغدغه بانک‌های مرکزی در دنیا را دو موضوع می‌داند. نخستین موضوع امنیت ارزهای جدید دیجیتال و موضوع دوم استفاده از آنها برای فعالیت‌های مجرمانه و پولشویی است. اما مزایای استفاده از این ارز باعث شده که بانک‌های مرکزی نیز نسبت به آن بی‌تفاوت نباشند و برای استفاده از آن قوانین و مقرراتی وضع کنند، تا امکان تقلب و انحراف در آن کمتر شود. به گفته این کارشناس مالی، مهم‌ترین مساله‌ای که در حال حاضر وجود دارد آن است که بانک مرکزی باید مانند سایر کشورها موضع روشنی را به عنوان قانونگذار اتخاذ کند. بانک مرکزی می‌تواند با سر و سامان دادن به شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات در زمینه ارزهای دیجیتال کارگزاران رسمی این ارز را شناسایی و به مردم معرفی کند تا استفاده از این ارزهای دیجیتال که آینده نظام ارزی بین‌المللی را شکل می‌دهد در چارچوب بهتری قرار گیرد.

♦♦♦

در حال حاضر ارزش بیت‌کوین به شکل قابل توجهی افزایش یافته است، آیا می‌توان در سال‌های آینده نیز نسبت به این ارز دیجیتالی بی‌تفاوت بود و اینکه دلیل استقبال از این ارز در سطح بین‌المللی چه بوده و این استقبال آیا دلایل اقتصادی داشته یا رشد آن به صورت غیراقتصادی بوده است؟

مهم‌ترین دلیل اقتصادی جذابیت بیت‌کوین آن است که در حال حاضر ارزشمندی ارزهای رسمی کشورها به رفتار بانک مرکزی آن کشور وابسته است و از این‌رو ارزش پول در جیب مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران را در اقتصاد بانک مرکزی است که تعیین می‌کند و با توجه به اینکه خلق نقدینگی از سوی بانک‌های مرکزی می‌تواند در شرایط تئوریک تا بی‌نهایت صورت بگیرد از این‌رو فراوانی نسبی این ارزها در زمان‌های مختلف ممکن است ارزش پول یک کشور را کاهش یا افزایش دهد، بنابراین جذابیت یک ارز با فراوانی محدودتر و همچنین بدون مرز بودن آن باعث شده است استقبال مناسبی از ارزهای دیجیتال شود. دخیل نبودن بانک‌های مرکزی در انتشار چنین ارزی مهم‌ترین دلیل تقاضای روزافزون این ارزهاست، به همین دلیل است که برخی از بانک‌های مرکزی مانند بانک مرکزی هند یا چین محدودیت‌هایی را برای استفاده از این ارز در نظر گرفته‌اند یا برخی از بانک‌های مرکزی هنوز در به رسمیت شناختن آن تردید دارند چراکه عملاً کنترل بخشی از نظام ارزی و پولی در کشور دیگر در دست آنها نخواهد بود. درباره آینده بیت‌کوین و سایر ارزهای دیجیتال باید گفت که به نظر می‌رسد آینده نظام پولی و ارزی بین‌المللی در دستان این ارزها خواهد بود و به علت مزایای آن جذابیت بالایی برای فعالان اقتصادی خواهد داشت. با توجه به اینکه ارزش یک ارز وابسته به بازارهایی خواهد بود که در آن بازارها ارز مذکور قدرت خرید داشته باشد، از این‌رو با توسعه بازارهای پذیرای ارزهای دیجیتال به علت محدود بودن فنی این ارزها قدرت خرید آنها افزایش خواهد یافت یا اصطلاحاً قیمت آنها نیز افزایش پیدا خواهد کرد. البته این در شرایطی است که این ارزها توسط دولت‌ها و بانک‌های مرکزی دچار مشکل نشوند و همچنان روند فعلی خود را در فتح بازارها ادامه دهند، چراکه محدودیت‌های کشورهایی مانند چین و هند نشان داد می‌تواند اثرات منفی بر این ارزهای دیجیتال داشته باشد.

در فضای بین‌المللی به غیر از بیت‌کوین چند نوع ارز دیجیتال دیگر وجود دارد، آیا تعدد این ارزها منجر به افت قیمت بازار آنها نخواهد شد چراکه به نظر می‌رسد در ارزهای دیجیتال هم کار به انتشار ارز جدید رسیده است و محدودیت عرضه در ارزهای مختلف وجود ندارد؟

در حال حاضر بیش از 25 نوع ارز دیجیتال با منطق‌های مختلف در سراسر جهان انتشار داده شده است که مهم‌ترین آنها بیت‌کوین است که حجم معاملات بیشتری را به خود اختصاص داده است، ارزش‌های مختلفی را در حال حاضر دارند و از چند سنت تا چند هزار دلار در بازار قیمت می‌خورند. در بحث انتشار ارز جدید به نظر می‌رسد محدودیت چندانی به لحاظ فنی وجود ندارد ولی ارزش یک ارز و جا افتادن آن در فضای بازار و اصطلاحاً بازارپذیر‌شدن آن به دو عامل مهم وابسته است. اولی کالاها، خدمات یا دارایی‌هایی که به پشتوانه آن ارز قابل معامله است به طور مثال با ریال ایران تنها کالاها و خدمات داخل مرزهای ایران قابل معامله است و یک ارز بین‌المللی نیست ولی شما می‌توانید با ارز دلار در بسیاری از کشورها دارایی‌ها را معامله کنید. دومی پذیرش ارز توسط بازار و حجم بیشتر استفاده‌کنندگان آن است که یک ارز را مطلوب‌تر می‌کند، که در حال حاضر ارز دلار که به پشتوانه آن نزدیک به 20 درصد از GDP دنیا قابل معامله است و معامله‌گران بیشتری دارد یک ارز مطلوب محسوب می‌شود. 

در انتشار ارزهای دیجیتال هم به همین‌گونه است. درست است که انتشار انواع آنها به صورت قراردادی با محدودیت کمتری مواجه است ولی جا افتادن آنها و پذیرش آنها مهم‌ترین بخش در افزایش ارزش ارزهای دیجیتال است که شیوه‌های مختلفی برای پذیرش مانند قبول آنها از طریق فروشگاه‌هایی مانند آمازون یا سایت‌هایی مانند فیس‌بوک وجود دارد یا اینکه برخی از آنها به پشتوانه تامین مالی استارت‌آپ‌های دیجیتال عرضه شده‌اند و ارزش آنها تابع عملکرد استارت‌آپ‌هایی است که به پشتوانه آنها انتشار یافته‌اند. از این‌رو با توجه به شرایط فعلی عرضه فنی آنها امکان‌پذیر است ولی عامل محدودکننده بازارپذیر کردن این ارزهاست.

بانک مرکزی نسبت به سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین هشدار داده و آن را پرریسک دانسته است، چرا سرمایه‌گذاری برای خرید بیت‌کوین خطرپذیر است؟

در حال حاضر بانک‌های مرکزی کشورهای بسیاری مانند استونی، آمریکا، چین، هند، کره جنوبی، انگلستان، کانادا و استرالیا در سطوح مختلف این ارز را به عنوان یک ارز قابل مبادله در کشور پذیرفته‌اند و برخی بدون محدودیت و برخی با محدودیت‌هایی و تحت ضوابطی اجازه فعالیت با این ارز را در کشور خود داده‌اند. مهم‌ترین دغدغه بانک‌های مرکزی در سراسر دنیا ابتدا امنیت ارزهای جدید دیجیتال و دیگری استفاده از آنها برای فعالیت‌های مجرمانه یا پولشویی است و به علت Blind بودن طرف گیرنده و دهنده ارز امکان دارد برای تامین مالی تروریسم یا سایر فعالیت‌های مجرمانه نیز از آن استفاده شود. ولی مزایای استفاده از این ارز باعث شده است بانک‌های مرکزی نیز نسبت به این ارز بی‌تفاوت نباشند و برای استفاده از آن قوانین و مقرراتی را وضع کنند تا امکان تقلب و انحراف در آن کمتر شود. مهم‌ترین مساله‌ای که در حال حاضر وجود دارد آن است که بانک مرکزی باید مانند سایر کشورها در این زمینه موضع روشنی را به عنوان قانونگذار داشته باشد چراکه در تجربه ناموفق بازار فارکس نیز در ایران یکی از عمده دلایل انحراف آن و سوءاستفاده برخی از افراد از ناآگاهی افراد جامعه سکوت ابتدایی قانونگذاران و نهادهای ذی‌ربط بود که پس از شکل‌گیری مشکلاتی به کلی صورت مساله در ایران پاک شد و سرمایه‌گذاران از فعالیت در بازاری که عمق آن به مراتب بیشتر از سایر بازارهای بین‌المللی است محروم شدند. از این‌رو در شرایط فعلی نیز بانک مرکزی می‌تواند با سروسامان دادن به شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات در زمینه ارزهای دیجیتال کارگزاران رسمی این ارز را شناسایی و به مردم معرفی کند تا استفاده از این ارزهای دیجیتال که آینده نظام ارزی بین‌المللی را شکل می‌دهد در چارچوب بهتری قرار گیرد.

در کشورهایی که بیت‌کوین را به رسمیت شناخته‌اند اصولاً به رسمیت شناختن بیت‌کوین برای سرمایه‌گذاری چه اثرات مثبت و منفی و چه اثراتی در سایر بازارهای سرمایه‌گذاری خواهد داشت؟

تجارب و سطوح مختلفی از پذیرش بیت‌کوین در سطح جهان وجود دارد. به طور مثال استونی در منطقه بالتیک، به پیاده‌سازی فناوری‌هایی مثل بلاک‌چین در حوزه خدمات بانکی و حتی خدمات دولتی تمایل دارد و با داشتن دستگاه‌های خودپرداز بیت‌کوین و استارت‌آ‌پ‌هایی مثل Paxful، که یک سرویس خرید و فروش جهانی بیت‌کوین شناخته می‌شود، در این زمینه پیشرو است. یا دولت‌های ایالات متحده و کانادا بیت‌کوین را به عنوان یک دارایی نامشهود قابل معامله به رسمیت شناخته است و در ایالت‌هایی حتی خودپردازهای بیت‌کوین نیز وجود دارد و قابل معامله بودن آن به رسمیت شناخته شده است و در سایر کشورها مانند کره جنوبی، هلند، فنلاند، دانمارک، سوئد و استرالیا نیز مقررات مشابهی وجود دارد. 

رواج ارزهای دیجیتال در عرصه بین‌المللی عملاً مرزهای اقتصادی بین کشورها را زودتر از آنچه تصور می‌شد تحت تاثیر قرار می‌دهد و عملاً دنیا را به سمت یکپارچه‌سازی نظام ارزی سوق می‌دهد و این امر باعث خواهد شد فعالیت‌هایی مانند بازرگانی و سرمایه‌گذاری با محدودیت بسیار کمتری در انتقال وجه و پول مواجه شود و در هر کجا که دسترسی به اینترنت وجود داشته باشد بدون محدودیت جغرافیایی و محدودیت مرسوم بانکی امکان انجام معاملات وجود داشته باشد و هرچه بازارهای بزرگ‌تری به این نظام ارزی بپیوندند جذابیت معاملات با این ارزها نیز افزایش خواهد یافت.

یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین بحث امنیت است، آیا سرمایه‌گذاری در بیت‌کوین باعث افزایش امنیت می‌شود؟ چه خطراتی این سرمایه‌گذاری را تهدید می‌کند؟

شیوه‌های رمزنگاری موجود در ارزهای دیجیتال به نظر می‌رسد امنیت بسیار بالایی را برای سرمایه‌گذاران دارد و مسائلی مانند سرقت یا از بین رفتن آن نیز تاکنون گزارش نشده است از این‌رو امنیت بالایی دارد و استفاده از سرویس‌های Wallet نگرانی‌ها در این زمینه را از بین برده است. 

مهم‌ترین بحثی که در ایران وجود دارد شکل‌گیری شرکت‌ها یا وب‌سایت‌های غیررسمی خرید و فروش بیت‌کوین است که امکان دارد مشکلاتی را برای سرمایه‌گذاران ایرانی ایجاد کند.

آیا قدرت گرفتن بیت‌کوین باعث تضعیف سایر ارزها خواهد شد؟ آیا می‌توان شاهد این بود که ارزهایی مانند دلار و یورو ماهیت سرمایه‌گذاری خود را از دست بدهند؟ به نظر شما قیمت آن تا کجا می‌تواند رشد کند؟

من می‌توانم الان را به دوره‌ای تشبیه کنم که پول کاغذی جای خود را به وسایل پرداخت الکترونیکی مانند کارت‌های اعتباری و سیستم‌های دیجیتال بانکی داد. این تغییر منجر به حذف پول کاغذی یا بی‌ارزش شدن آن نشد ولی به مرور وسایل پرداخت الکترونیکی جای پول‌های کاغذی را گرفت. در حال حاضر نیز ۶4 درصد‌ ذخیره بانک‌های مرکزی، ۳9 درصد بدهی و ۸5 درصد مبادلات فارکس مربوط به ارز دلار است و کماکان ارز اول دنیا محسوب می‌شود و معاملات بیت‌کوین در مبادلات فارکس بسیار ناچیز در مقابل مبادلات دلار است ولی آهنگ رشد آن به همراه سایر ارزهای دیجیتال نشان از آن دارد که می‌توانند در آینده جایگزین ارزهای مهم در مبادلات بین‌المللی شوند و میزان رشد آنها نیز به میزان مبادله آنها در بازارهای بین‌المللی برمی‌گردد و اینکه بانک‌های مرکزی نیز این ارز را به رسمیت بشناسند. 

از منظر ارزش‌گذاری با توجه به جدید بودن آن هنوز معیارهای ارزیابی قوی‌ای برای این ارز مدنظر نیست ولی یکی از مهم‌ترین معیارها بهای تمام‌شده هر بیت‌کوین است، چراکه برای دریافت یک بیت‌کوین جدید Minerهای بیت‌کوین باید صحت سری‌های قبلی را از طریق کامپیوترهای پیشرفته با صرف زمان و انرژی بسیار به دست آورند و بهای تمام‌شده هر بیت‌کوین نیاز آن به سرمایه‌گذاری اولیه و میزان مصرف انرژی آن است. هرچه قیمت انرژی بالاتر رود بهای تمام‌شده بیت‌کوین و به‌تبع آن ارزش آن نیز بالاتر خواهد رفت و به همین علت مکان‌هایی که قیمت انرژی در آن ارزان است یکی از مناسب‌ترین مکان‌ها برای استخراج بیت‌کوین است و ایران نیز یکی از ارزان‌ترین نرخ‌های انرژی را داراست و در عرصه بین‌المللی نیز برخی از نیروگاه‌ها که مازاد ظرفیت برق دارند اقدام به ایجاد سایت‌های گسترده برای استخراج بیت‌کوین با استفاده از انرژی مازاد خود کردند. از منظر دیگر در نگاه ارزشگذاری پیچیده شدن الگوریتم‌ها با حل آنها منجر به آن می‌شود که ایجاد بیت‌کوین جدید به مرور سخت‌تر شود و محدود بودن و همزمان رشد معاملات آن و پذیرش آن در بازارهای جدید موجب رشد آن می‌شود. 

در حال حاضر پژوهشگران بین‌المللی بیشتر روی بازارهای دیجیتال مانند بازی‌های اینترنتی یا کالاهای دیجیتال تمرکز دارند و بازار هدف اولیه ارزهای دیجیتال را معامله چنین کالاهایی می‌دانند و متناسب با آن نرخ رشدی را به صورت سالانه برای ارزهای دیجیتال در نظر می‌گیرند. همچنین ارزش ذاتی ارزهایی که به پشتوانه تامین مالی استارت‌آپ‌ها انتشار می‌یابد نیز وابسته به عملکرد استارت‌آپ‌هایی است که به پشتوانه آنها ارز دیجیتال انتشار یافته است از این‌رو برخلاف دارایی‌های دیگر ارزش این ارزها تابع معیارهای دقیقی نیست و می‌توان برای آنها ارزش‌های متفاوتی را در نظر گرفت.

آیا پذیرش بیت‌کوین و معامله با آن باعث نمی‌شود که تحریم‌های دلاری برای ایران کم‌اثر باشد؟

همان‌طور که اشاره کردم یکی از ویژگی‌های بیت‌کوین بدون مرز بودن و Blind بودن دو طرف معامله است که قابلیت پیگیری و شناسایی محدودی دارد از این‌رو با توجه به تحریم‌های وضع‌شده در دهه 90 میلادی که دسترسی ایران را به لایه اولیه مبادله ارز دلار محدود کرده است وجود چنین ارزهایی و همچنین رسمیت بخشیدن به آن از سوی بانک مرکزی و داشتن قوانین مدون درباره آن می‌تواند مسیری را برای ایجاد مبادلات ارزی به وسیله ارزهای دیجیتال در ایران باز کند و به نظر می‌رسد بانک مرکزی ایران باید یکی از بانک‌های مرکزی پیشرو در این زمینه باشد چراکه مهم‌ترین ضربه را از محدودیت معاملات دلار ایران و کشورهای مشابه آن خورده‌اند و حتی اگر حجم مبادلات به وسیله این ارز کم نیز باشد قدرت چانه‌زنی را برای ایران افزایش می‌دهد و هزینه دور زدن تحریم‌ها کمتر خواهد بود.

به عنوان سوال آخر آینده بیت‌کوین را چگونه می‌بینید؟

نظر من این است که آهنگ رشد این ارز و ارزهای مشابه آن در آینده بیشتر خواهد شد و با پذیرش بانک‌های مرکزی و قابلیت معامله آن از سوی سایت‌های معتبر در اقصی نقاط دنیا، این ارزها یکی از مهم‌ترین بازیگرهای دنیای آینده ارز خواهند بود و باید بانک مرکزی ایران نیز از وجود آنها بهترین استفاده را ببرد.