نقشه‌های بزرگ شاهزاده

انگار اجلاس داووس در وسط بیابان برگزار شده باشد. حدود 3500 سیاستمدار، روسای تجاری و بانکداران سراسر جهان در یک مرکز کنفرانس بزرگ در ریاض گرد هم آمدند تا در جشنی پرهیاهو با عنوان «سرمایه‌گذاری‌های آینده» شرکت کنند. این جشن به مناسبت آغاز چشم‌انداز 2030 برگزار شد که طرحی اقتصادی برای دور کردن عربستان از وابستگی به نفت تلقی می‌شود. این طرح زاییده ذهن محمد بن سلمان ولیعهد عربستان است که همگان به اختصار او را MBS می‌خوانند. بخشی از این برنامه شامل فروش سهام سعودی آرامکو است که در صورت اجرا در سال آینده بزرگ‌ترین عرضه اولیه سهام (IPO)  در جهان خواهد بود.

شاهزاده جوان اعلام کرد قصد دارد عربستان را به «کشور اسلام میانه‌رو» تبدیل کند که «درهای خود را بر روی جهان و همه مذاهب باز می‌کند»؛ «ما دیدگاه‌های افراط‌گرایانه را از بین خواهیم برد». اظهارات غافلگیرکننده او در زمانی مطرح می‌شود که ابرپروژه‌ای دیگر آغاز شده است: یک شهر و منطقه اقتصادی آینده‌گرا به نام نئوم (NEOM) که از دو کلمه یونانی Neo به معنای تازه و عربی مستقبل به معنای آینده تشکیل می‌شود.

نئوم با مساحت 26 هزار و 500 کیلومتر مربع و 468 کیلومتر نوار ساحلی تحت مقررات خودش اداره خواهد شد که با قوانین سایر نقاط عربستان متفاوت است. این شهر می‌تواند محیطی مطلوب برای اموری مانند تحویل با پهپاد، یا خودروهای بدون راننده فراهم سازد. نئوم مرکزی بین اروپا، آسیا و آفریقا و مکانی برای جذب افراد بامهارت است تا در صنایعی از بیوشیمی گرفته تا غذا کسب‌وکارهایی در سطح جهانی به راه اندازند. 

نئوم آرزوهای جاه‌طلبانه‌ای دارد. پیش‌بینی می‌شود این شهر 500 میلیارد دلار سرمایه را از صندوق سرمایه‌گذاری ملی عربستان و سایر صندوق‌های بین‌المللی جذب کند. این شهر قصد دارد هم در کارایی و هم در درآمد سرانه سرآمد جهانیان باشد. آرزویش آن است که به ایمن‌ترین، کارآمدترین، آینده‌نگرترین و بهترین مکان برای کار و زندگی تبدیل شود. 

بدبینان به نمونه‌های مشابه «شهرهای هوشمند» از قبیل مصدر (Masdar) در امارات اشاره می‌کنند که آنقدر جاه‌طلبانه بودند که هیچ‌گاه به اهداف نرسیدند. در خود عربستان سعودی طرح منطقه مالی ملک عبدالله در ریاض همچنان یک هدف ناتمام 10 میلیارد دلاری باقی مانده است. آیا نئوم طرحی متفاوت خواهد بود؟

حداقل می‌توان گفت بخشی از اعتبار و باورپذیری این طرح از وجود نام‌های بزرگ در آن ناشی می‌شود. ما مایوشی سان رئیس صندوق 100 میلیون دلاری ژاپنی «ویژن» و استفان شوارتزمن رئیس غول سرمایه خصوصی بلک استون از جمله حاضران در مراسم افتتاح بودند. کلاوس کلاین فیلد رئیس سابق آرکونیک، آلکوا و زیمنس مدیرعامل نئوم خواهد بود. چشم‌انداز خلق یک منطقه پویا و بدون موانعی که در دیگر نقاط عربستان بر سر راه شرکت‌ها دیده می‌شوند این‌گونه افراد را به وجد آورده است. با وجود این سه سوال بزرگ باقی می‌ماند. اول موضوع زمان‌بندی است. آیا این پروژه با سرعت کافی پیش خواهد رفت که به اهدافش برسد؟ جزئیات پروژه هنوز مبهم هستند و زمان‌بندی‌ها نامشخص است. دولت می‌گوید 500 میلیارد دلار سرمایه در سال‌های آتی تامین می‌شود اما کاهش قیمت نفت از سال 2014 به بعد منابع مالی دولت را کوچک کرده است. احتمالاً عربستان سعودی امسال با کسری بودجه 9 درصد تولید ناخالص داخلی مواجه خواهد شد و اقتصاد آن رو به کندی خواهد گذاشت. 

دوم،‌ آیا نئوم می‌تواند خلاقیت پایین به بالا داشته باشد تا چشم‌انداز و برنامه‌های بالا به پایین را تحقق بخشد؟ آقای مارک رایبرت رئیس شرکت روباتیک بوستون دینامیکس که در مراسم افتتاحیه کنار کلاوس کلاین فیلد ایستاده بود می‌گوید این کار به اندکی «هرج و مرج» نیاز دارد.

اینکه آیا سعودی‌ها آماده‌اند اندکی امور را تسهیل کرده و اجازه دهند این «هرج و مرج» خلاقانه اتفاق بیفتد خود به پاسخ سوال سوم کمک می‌کند: آیا نئوم می‌تواند استعدادهای جهانی (از جمله زنان) را برای تحقق جاه‌طلبی‌هایش جذب کند؟ برای این کار لازم است نئوم فضایی آسان‌تر و بازتر نسبت به عربستان کنونی داشته باشد. درست است که آن‌گونه که محمد بن سلمان در هفته گذشته اعلام کرد عربستان به سمت تحول پیش می‌رود و به عنوان مثال زنان حق رانندگی پیدا کرده‌اند اما هنوز راه زیادی در پیش است. شاید نئوم بتواند فرآیند پیشرفت‌ها را سرعت دهد.  اگر نئوم نتواند مکان مطلوبی برای کار و زندگی باشد حداقل به یکی از اهدافش نخواهد رسید اما این شهر اهداف دیگری نیز دارد. نئوم امیدوار است اولین شهری باشد که در آن جمعیت روبات‌ها از انسان‌ها پیشی می‌گیرد.