جزء از کل

 علی طهماسبی: بانک‌ها به ‌عنوان مهم‌ترین واسطه‌گران مالی کشور، جایگاه ویژه‌ای در تسریع و گردش پول در بازارهای مالی دارند. در راستای رسالت واسطه‌گری مالی، بانک‌ها به دریافت سپرده و اعطای تسهیلات با نرخ‌های متفاوت مبادرت می‌ورزند. بنابراین اسپرد بانکی (مابه‌التفاوت نرخ سود سپرده و سود تسهیلات) گویاترین بخش کارنامه عملکردی بانک‌ها در صورت سود و زیان آنهاست. به عبارتی درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی یا همان وام‌ها و هزینه تامین مالی یا جذب منابع سپرده‌گذاران، سود اصلی کسب‌وکار (عملیاتی) بانک‌ها را تامین می‌کند و طبیعی است که بانک‌ها با روش‌های گوناگون به دنبال دریافت سپرده از دارندگان وجوه باشند تا بتوانند منابع حاصل از آن را در انواع عقود تسهیلاتی به متقاضیان آن پرداخت کنند. در این راستا، هرچند بانک‌ها در سال‌های فعالیت دولت نهم و دهم، با دستور مقامات بالا اقدام به توزیع بی‌حساب‌وکتاب پول تحت عناوین مختلفی چون وام به بنگاه‌های زودبازده و... می‌کردند، اما اکنون یکی از انتقادات مطرح‌شده به بانک‌ها این است که با وجود رشد نقدینگی در جامعه، آنها دیگر تمایلی به اعطای وام (خصوصاً وام‌های خرد) ندارند. در حالی ‌که کسب‌وکار اصلی بانک‌ها، همین سپرده‌گیری و تسهیلات‌دهی است. بنابراین ریشه اعطای تسهیلات کمتر را نه در عدم تمایل بانک‌ها، که در موضوعات دیگری باید جست. همچنین باید به دنبال چرایی این موضوع بود که دلیل عدم همسانی رشد سپرده‌گیری با تسهیلات‌دهی بانک‌ها چه بوده است؟ واضح است که در چنین موقعیتی با بالارفتن هزینه تامین مالی بانک‌ها، جمع درآمد حاصل از تسهیلات اعطایی نیز کاهش یافته و با کاهش اسپرد، سودآوری عملیاتی بانک‌ها کمتر و کمتر شده است. همچنین عدم بازگشت تسهیلات اعطایی به اشخاص (حقیقی و حقوقی) که از آن به سوخت‌شدن تسهیلات یاد می‌شود، یکی از اصلی‌ترین عوامل تنگنای مالی این نهادها بوده است. در چنین شرایطی برخی بانک‌ها نیز علاوه بر اصل، سود تسهیلات را نیز دریافت نکرده ولی در گزارش‌های مالی خود آن را قید کرده‌اند. چنین سودی به‌وضوح، سود موهومی نام دارد و جالب آنکه چنین سودی در مجامع بانک‌ها، قابلیت توزیع نیز داشته است. در مجموع، در چنین فضایی روی‌آوری به انواع روش‌های درآمدزا که برای بانک‌ها تحت عنوان درآمد غیرعملیاتی (بنگاه‌داری) محسوب می‌شود، در سال‌های اخیر فزونی یافته است. با مشاهده آخرین آمار و ارقام پولی و بانکی منتشرشده بانک مرکزی، رشد نقدینگی مرداد امسال نسبت به سال گذشته بیش از 24 درصد بوده است که سپرده‌های بخش غیردولتی به‌عنوان یکی از اجزای تشکیل‌دهنده آن در همین مدت، شاهد 22 درصد افزایش بوده و به رقم مانده 7 /13322 هزار میلیارد ریالی رسیده است. در این میان با مراجعه به آمار تسهیلات اعطایی بانک‌ها، شاهد رشد 22 درصدی در انتهای مرداد بوده و مانده آن به رقم 7 /9648 هزار میلیارد ریال رسیده است. بحران بانکی، یکی از شش ابرچالشی است که نیازمند راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت است. بحرانی که در صورت تشدید، اقتصاد کشور را مختل ساخته و به اعتماد عمومی لطمه وارد کند.