دکو، نقشه راهی برای جهش صادراتی مبلمان

صنعت مبلمان، یکی از صنایع گسترده و مهم دنیای امروز است که ارزش تولیدات جهانی این صنعت حدود 440 میلیارد دلار و ارزش تجارت بین‌المللی محصولات این صنعت هم در حدود 147 میلیارد دلار (در سال 2016) است. صنعت مبلمان ایران هم با حدود 30 هزار واحد تولیدی و فروشگاهی، حدود هشت درصد از اشتغال بخش تولید کشور را تشکیل می‌دهد که بیانگر نقش پررنگ این صنعت در اقتصاد کشورمان است. به‌رغم رشد و توسعه این صنعت در ایران طی یک دهه اخیر که موجب افزایش سهم این صنعت در اقتصاد کشور و کاهش و به حداقل رسیدن واردات مبلمان به داخل شد، متاسفانه این روزها این صنعت با روند نزولی صادرات دچار رکود نسبی و تشدید چالش‌های ساختاری شده است. دهمین کنفرانس بین‌المللی مبلمان ایران (دکو) که در آستانه برگزاری آن قرار داریم (12 آذرماه)، بهانه و فرصت مناسبی است تا این صنعت و وضعیت فعلی آن مورد آسیب‌شناسی دقیق و جدی استادان و کارشناسان این حوزه قرار گرفته و ضمن تعریف راهکارهای مناسب برون‌رفت از وضعیت فعلی، افق آینده این صنعت برای فعالان این حوزه ترسیم شود.

 قبل از برگزاری رویداد مذکور نشستی با حضور دبیر، اعضای کمیته علمی و مدیر اجرایی کنفرانس مذکور برگزار شد تا از رهگذر همفکری و هم‌اندیشی در خصوص آسیب‌ها و مشکلات ساختاری موجود در صنعت مبلمان و بررسی راهکارهای موجود و مطلوب، محورهای اصلی دهمین کنفرانس بین‌المللی دکو مشخص شود و زمینه برای شکل‌گیری هم‌اندیشی در سطح ملی با کنفرانس مذکور فراهم شود.

 مظفر علیخانی دبیر کنفرانس دکو، عبدالرضا محسنی، رضا لاهیجی، بیژن شیری و داود ربیع به عنوان چهار عضو کمیته علمی این کنفرانس به همراه علی ملایی، مدیر اجرایی کنفرانس دکو، اعضای حاضر در این نشست و میزگردی بودند که نظرات خود را در پاسخ به سوالات مطروحه در این خصوص ایراد کردند. گزارش این میزگرد به شرح زیر است.

  ♦♦♦

 وضعیت تولید و اشتغال در صنعت مبلمان در کشورمان را در یک دورنمای کلی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا با وجود رقبای باسابقه و قدرتمند، ایران در این صنعت دارای مزیت و قدرت رقابت در بازارهای جهانی است؟

مظفر علیخانی: در استراتژی اقتصادی کشورمان که در قالب اقتصاد مقاومتی تنظیم و ابلاغ شده است، به موضوع تولید و اشتغال به عنوان دو مولفه اصلی و محوری اقتصاد کلان کشور توجه و تاکید شده است کمااینکه در نامگذاری امسال نیز اهمیت تولید و اشتغال بار دیگر مورد تاکید مقام معظم رهبری قرار گرفته و دولت محترم و سایر قوا و سازمان‌های مرتبط نیز موظف و مکلف به تمرکز فعالیت‌ها در این دو حوزه شده‌اند. در مقدمه ابلاغیه اقتصاد مقاومتی آمده است: «با هدف تامین رشد پویا و بهبود شاخص‌های مقاومت اقتصادی و دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز 20ساله، با رویکردی جهادی، انعطاف‌پذیر، فرصت‌ساز، مولد، درون‌زا، پیشرو و برون‌گرا» سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغ می‌شود. همان‌طور که به‌درستی در این سند تصریح شده است، درون‌زایی و مولد بودن اقتصاد با برون‌گرایی و صادرات‌محور بودن اقتصاد کشور محقق خواهد شد به گونه‌ای که تولید پایدار بدون صادرات پایدار حاصل نمی‌شود. اشتغال پایدار نیز نتیجه و تالی منطقی تولید و صادرات پایدار است. در حال حاضر که اقتصاد و صنعت کشور به‌طور عام و صنعت مبلمان به‌طور خاص در دوران رکود به سر می‌برند و این صنعت تنها با 50 درصد ظرفیت تولیدی در حال فعالیت است، بیش از 30 هزار میلیارد تومان گردش مالی این صنعت بوده و بیش از هشت درصد از اشتغال بخش تولید به صنعت مبلمان تعلق دارد، این در حالی است که ظرفیت‌ها و مزیت‌های کشورمان در این صنعت بسیار بیش از این است. در حال حاضر سهم ایران از بازار 147 میلیارد ‌دلاری جهان، کمتر از 50 میلیون دلار، یعنی رقم بسیار ناچیز 03 /0 درصد است که در صورت مرتفع شدن موانع تولید و صادرات، می‌توان در یک برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت میزان تولید را افزایش داد و سهم ایران را در بازار جهانی به 200 و 500 میلیون دلار در کوتاه‌مدت و میان‌مدت و یک میلیارد دلار در بلندمدت افزایش داد که در ادامه به برخی از موانع پیش روی این صنعت در هر دو حوزه مکمل تولید و صادرات اشاره خواهم داشت.

 در پنج‌ماهه امسال میزان صادرات مبلمان ایران در حالی حدود شش میلیون دلار توسط گمرک گزارش شده که این رقم در پنج‌ماهه نخست سال 1395 هشت میلیون دلار، پنج‌ماهه سال 1394 معادل 16 میلیون دلار و پنج‌ماهه سال 1393 معادل 20 میلیون دلار بوده است. در میزگرد سال گذشته هم به مشکلات صادرات در آن مقطع زمانی پرداختیم اما به نظر می‌رسد مسائل این صنعت بیشتر از اینکه مقطعی و مربوط به دوره‌های زمانی خاصی باشد، ساختاری است. این صنعت دچار چه چالش‌های ساختاری است؟

 علیخانی: همان‌طور که در ابتدای عرایضم مطرح کردم، اگرچه افق روشنی را می‌توان برای این صنعت در کشورمان متصور شد اما هم در حوزه تولید و هم صادرات مشکلات و موانع ساختاری وجود دارند که در جهت دستیابی به تولید باثبات و پایدار لازم است این مشکلات و موانع به حداقل برسند. با توجه به اینکه تولید در حال حاضر با رکود دست‌وپنجه نرم می‌کند و متعاقب آن صادرات غیرنفتی در سال 1395 و نیز ماه‌های اول سال 1396 کاهش پیدا کرده است، باید برای برون‌رفت از شرایط جاری، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری کرد. تورم بالاتر از میانگین جهانی (به‌رغم بهبود وضعیت در دولت یازدهم)، نرخ بهره بانکی دورقمی و هزینه‌های سربار ساخت موجب شده است تا قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی افزایش یابد. از سوی دیگر بیکاری گسترده، گسترش فقر در جامعه و در مجموع کاهش قدرت خرید مردم باعث کاهش تقاضا برای محصولات تولیدی صنایع داخلی شده است. تحریک تقاضا در داخل نیز زمینه‌ساز تشدید تورم و در نتیجه گران‌تر شدن کالاها و خدمات خواهد شد. به همین جهت تنها راه خروج از رکود، تولید کالاها و خدمات رقابتی برای صادرات است. برای دستیابی به تولید رقابتی باید هزینه‌های تولید را کاهش دهیم و شرایط باثبات و قابل برنامه‌ریزی را برای تولید فراهم کنیم. بر این اساس لازم است موانع ساختاری و نهادی پیش‌روی تولید رقابتی را تا حد ممکن به حداقل برسانیم. از جمله موانع ساختاری و نهادی در بخش تولیدات صنعتی از جمله تولید مبلمان عبارتند از: فقدان استراتژی توسعه صنعتی که موجب سردرگمی صنعتگران کشورمان شده است، پایین بودن رتبه ایران در شاخص‌های اقتصادی ازجمله رقابت‌پذیری و کسب‌وکار (رتبه 76 جهان)، شفافیت عملکرد اقتصادی (رتبه 131 جهان) و آزادی اقتصادی (رتبه 91 جهان)، ناکارآمدی نظام مالیاتی کشور به دلایل مشکلات موجود در رکن قوانین و مقررات و سازمان اجرایی و مشکلات ناشی از اجرای ناقص و نادرست مالیات بر ارزش افزوده، مشکلات نظام بانکی کشور ناشی از فقدان استراتژی مالی کشور، مشکلات مربوط به قوانین بانکی، ساختار معیوب سیستم بانکی، تعریف ماموریت‌ها و مسوولیت‌های غیرواقعی برای بانک‌ها و وجود رقابت ناسالم بین بانک‌ها که همه اینها موجب می‌شود واحدهای تولیدی در تامین مالی با مشکلات مزمن ساختاری و نهادی مواجه باشند، قاچاق گسترده سازمان‌یافته و غیرسازمان‌یافته کالا، فقدان حمایت‌های قانونی لازم در خصوص حقوق مالکیت، کثرت قوانین و مقررات، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها که گاه متعارض و متناقض هستند، عدم توجه کافی به قانون مقررات‌زدایی و رفع موانع تولید رقابت‌پذیر. این مواردی که اعلام شد از جمله موانع زیرساختی پیش‌روی تولیدات صنعتی به‌طور اعم و تولید در صنعت مبلمان به‌طور اخص هستند که مانع از رقابتی شدن تولیدات ما و حضور در بازارهای جهانی می‌شوند که لازم است طی یک راهبرد مشخصی با فرماندهی واحد (مانند ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی) در یک زمانبندی مشخص این موانع زیرساختی اعم از ساختاری و نهادی و تقنینی و‌... مرتفع شوند.

بیژن شیری: به طور معمول وقتی می‌خواهید محصولی را صادر کنید، باید در بازار جهانی مزیت‌های رقابتی خود را داشته باشید. اول باید کیفیت بهتر نسبت به بقیه اجناس داشته باشید و علاوه بر این، قیمت محصول نیز باید ارزان‌تر باشد. کیفیت مناسب مولفه‌های متعددی دارد. کیفیت فقط در ساخت یا مواد اولیه نیست بلکه بخش اساسی آن در طراحی آن است. وقتی ما میز و صندلی یا مبلمانی را تولید می‌کنیم که ترکیه و چین هم همان محصول را تولید می‌کنند، مبلمان ما چه مزیتی دارد که از ما خرید کنند؟ به همین دلیل مبلمان تولیدی ما باید بر اساس زمینه‌های فرهنگی و هنری ما طراحی شده باشد چون طراحی صنعتی بخشی از مهندسی است که نحوه قرار گرفتن اجزا و مسائل مشابه را مورد بحث قرار می‌دهد اما موضوع مهم‌تر از آن، بحث زیباشناسی آن است که چقدر می‌تواند مورد توجه خریداران ما باشد.

رضا لاهیجی: به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین چالش‌های صادراتی، رویکردهای هنر و طراحی است. امسال یازدهمین سالی است که گروه ما با صنعت مبلمان در حال همکاری است. این همکاری‌ها در نقش‌های مختلف داوری نمایشگاه، مشاوره در امور مختلف و حضور در کمیته‌های علمی و شورای سیاستگذاری بوده است. در تمام این سال‌ها، تلاش این بوده که وجهه هنر و طراحی را در این صنعت گسترش دهیم زیرا نوآوری و زیبایی‌شناسی، همواره جزو مهم‌ترین مزیت‌های استراتژیک برای صادرات و رشد اقتصاد ملی است.

این موضوع در دیگر صنایع نیز وجود دارد، به‌طور مثال اگر شما سرمایه خرید یک خودروی خوب را داشته باشید، حتماً انتخاب‌تان به خاطر طراحی خوب و تناسب با شخصیت و روش زندگی خواهد بود. یک پزشک، استاد دانشگاه یا شخص بازاری بر اساس سبک زندگی و سلیقه زیبایی‌شناسی خود گزینه‌های انتخابی خاصی را خواهد داشت؛ چیزی که تخصص آن در اختیار طراح است. طراحان خبره وظیفه شناسایی نیاز و برآورده کردن آن را در سطوح مختلف جامعه بر عهده دارند. بنابراین در صنعت مبلمان نیز ضعف طراحی و نوآوری وجود دارد. به همین دلیل امسال اولین جشنواره طراحی ایرانی از طرف شورای ملی مبلمان برگزار شد که تاکنون حدود 1500 طرح رسیده و بهترین آنها در کنفرانس دهم دکو معرفی خواهد شد. بازبینی طرح‌ها نشان می‌دهد که هنوز راه بسیاری تا ایجاد طرح‌های ایده‌آل و مناسب وجود دارد. در سال‌های اخیر در حال شناسایی اصول طراحی ایرانی هستیم کاری که مطالعات آن بسیار مشکل است و نیاز به حمایت دارد در حالی که موقعیت‌های کشورهای دیگر در صنعت مبلمان در همین مطالعات و نوآوری نهفته است.

عبدالرضا محسنی: در مورد آمارهای مورد اشاره باید بگویم کاهش 25‌درصدی صادرات در پنج‌ماهه نخست امسال را نمی‌توان چندان ملاک قرار داد. فکر می‌کنیم مشکل این صنعت، زیربنایی است و در حوزه‌های دیگر که بسیار پشتوانه قوی داریم هم مشکلات سیستماتیک مانند مدیریت، تبلیغات، پیدا کردن ارتباط، اهمیت قائل شدن برای محصول و موارد دیگر وجود دارد. با این حال مثلاً در حوزه‌هایی مثل فرش کار آنها آنقدر رشد کرده که دیگر بافندگان اسم خود را به عنوان یک برند در فرش ثبت می‌کنند. با این حال در تبلیغات فرش هم موفق نیستیم در حالی که حتی به عنوان یک جاذبه هم می‌تواند مطرح باشد. اما بضاعت ما در مبلمان خیلی پایین است. شما نمی‌توانید از یک فرد کم‌سواد انتظار داشته باشید در جریان اطلاعات روز دنیا باشد. شما باید این افراد را روشن کنید یا از آن طرف سال‌هاست در حال تدریس هستم اما وقتی فردی در مقطع کارشناسی ارشد فارغ‌التحصیل می‌شود، تازه به شروع کار حرفه‌ای می‌رسد و می‌پرسد چگونه می‌توانم کار طراحی را انجام بدهم. زمانی می‌توانیم کار کنیم که بدانیم که نمی‌دانیم. هیچ‌وقت فعالیت عملی در بازار با دانشی که در دانشگاه آموزش داده می‌شود، برابر نیست. مثلاً در انگلستان یا کشورهای دیگر در پایان کار دانشجویان، آنها به مراکز فعال حوزه‌های مختلف مرتبط می‌شوند. وقتی فعلاً داریم فقط از نظر کمی به دانشجوها آموزش می‌دهیم که آنها مطلع شوند، نباید فکر کنیم که در حوزه طراحی هم در حال انجام کارهایی هستیم. با این حال آن جشنواره مورد اشاره درباره طراحی شروع خوبی بود و باید از افرادی که در حوزه‌های دیگر فعالیت می‌کنند اما با رشته طراحی مرتبط هستند، وارد این حوزه شوند.

حوزه معماری داخلی ما در مبلمان خیلی جوان است. باید توجه کرد که بازار هم تاکنون به صورت موازی خوب عمل نکرده است. در واقع آنها تنها سود خود را خواسته‌اند و مثلاً از یک کشور که محصول ارزان‌تری دارد برای عرضه در بازار خرید کرده‌اند. هدف ما در شورای ملی مبلمان این است که نسل بعدی، این نیازها را احساس کند و از طریق دانشگاه این نیازها تامین شود و حتی فعالان بازار تحت شرایطی شاگردان خود را در دانشگاه‌ها بورسیه کنند. اما پذیرفتن این مساله خیلی سخت است. تجربه آمریکا و کشورهای اروپایی را باید مدنظر قرار داد. اگر می‌خواهیم صادرات مبلمان کشور افزایش پیدا کند و مانند فرش به نام صادرات ایرانی ثبت شود، باید به افراد دانش لازم این صنعت را آموخت و افراد باتجربه این حوزه را کنار هم قرار دهند و فضا را برای کار آنها فراهم کنند.

 در برخی از شهرهایی که به نوعی قطب تولید مبلمان در کشور ما هستند، می‌بینیم که تولیدکننده‌های خرد حاضرند با شرایط ویژه مثلاً پرداخت اقساط آن هم با شروع سه ماه بعد از خرید، مبلمان خود را بفروشند اما به بازارهای صادراتی فکر نمی‌کنند. آیا این به دلیل نبود بنگاه‌های بزرگ فعال در این حوزه است؟

 علیخانی: همان‌طور که عرض کردم، تولید پایدار بدون صادرات پایدار محقق نخواهد شد. بر این اساس است که رئیس‌جمهور، معاون اول، وزرای اقتصادی و حتی وزیر امور خارجه توسعه صادرات را به‌عنوان اولویت اول دولت‌های یازدهم و دوازدهم معرفی کرده‌اند تا جایی که وزیر امور خارجه حمایت از اقتصاد مقاومتی، تولید و صادرات را ماموریت اول و اصلی وزارت امور خارجه و سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های جمهوری اسلامی ایران در سراسر دنیا برشمرده است. با این اوصاف سیاست‌ها و برنامه‌ها و تصمیمات متخذه دولت و حتی بسته‌های حمایتی دولت برای سال‌های 1395 و 1396 در زمینه حمایت از تولید و تشویق صادرات، آنچنان تاثیرگذار نبوده است. بنابراین همان‌طور که اصلاحات زیرساختی در بخش تولید رقابت‌پذیر لازم است، در صادرات نیز ضروری است موانع زیرساختی مرتفع شود تا پیشبرد برون‌گرایی اقتصادی و تسهیل صادرات غیرنفتی فراهم شود.

در راستای اصلاحات مورد نیاز در بخش صادرات باید اقدامات اساسی انجام شود که به برخی اشاره می‌‌کنم: تدوین استراتژی توسعه صادرات از جمله ضرورت‌های این بخش است تا ضمن ایجاد وفاق و اجماع ملی، تقسیم کار ملی بین قوای سه‌گانه و وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط انجام شود و نقشه راه دستیابی به اهداف مورد اجماع طراحی و اجرا شود. همچنین پیشنهاد می‌‌شود نرخ ارز واقعی شده و یکسان‌سازی ارزی صورت گیرد.

در راستای تسهیل صادرات، لازم است جوایز و مشوق‌های صادراتی منطقی پرداخت ‌شود. همچنین به موارد دیگری مانند پرداخت یارانه برای کرایه حمل تولیدات صنعتی، برقراری روابط کارگزاری بانکی بین‌المللی، لغو عوارض صادراتی، استفاده حداکثری از ظرفیت‌های دیپلماسی اقتصادی و تجاری، عضویت در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اقتصادی و‌... در راستای بهینه‌سازی بستر تولید و رقابتی کردن تولیدات صنعتی کشور ازجمله تولیدات صنعت مبلمان می‌توان اشاره کرد که در صورت پرداختن جدی به این اصلاحات زیرساختی در کنار رفع موانع نهادی و ساختاری تولید که مورد اشاره قرار گرفت، می‌توانیم شاهد افزایش چند برابری تولیدات مبلمان کشور و حضور پررنگ در بازارهای منطقه‌ای و جهانی این صنعت باشیم.

 شیری: این مبحث را این‌طور می‌توانید مدنظر قرار دهید که ما اصولاً بنگاه اقتصادی در این صنعت نداریم. تعریفی که از بنگاه‌های اقتصادی داریم، این است که این بنگاه می‌تواند همه نیازهای خود را تامین کند. برای این کار، زمانی نیاز است که بنگاه از بازار داخلی کشور مواد اولیه مورد نیازش را تامین کند که باید نقدینگی داشته باشد و تولید او به نقدینگی تبدیل شود که بتواند مواد اولیه را از داخل تهیه و سایر هزینه‌های تولید و خدمات را تامین و سود لازم را کسب کند.

 زمانی هم هست که این بنگاه برای تامین مواد اولیه به ارز نیاز دارد تا بتواند مواد اولیه مورد نیاز خود را وارد کند. ولی بنگاه‌های اقتصادی ما یک سرمایه‌ای دارند، یک مرکز تولید ایجاد می‌کنند و بعد از تولید، محصول را در بازار داخلی می‌فروشند که بتوانند نقدینگی دریافت کنند. اما برای تامین نیاز اولیه خود ترجیح می‌دهند با دلار نفتی که از دولت می‌گیرند، مواد اولیه وارد کنند یعنی لوپی که در بنگاه‌های اقتصادی به وجود می‌آید، یک لوپ ناقص است چراکه بنگاه‌ها فقط با ریال کار می‌کنند و چون مشکل آنها با ریال هم حل می‌شود به دنبال این نیستند که محصولی را تولید کنند که با ارز حاصل از صادرات آن محصول کار خود را ادامه دهد. آن‌وقت است که می‌تواند با آن ارز، تکنولوژی و مواد اولیه خارجی را بیاورد، نه اینکه بخواهد ریال خود را به دلار تبدیل کند. این سیستم اقتصاد کشور چنین نقصی را برای کلیه بنگاه‌های اقتصادی کشور ما به وجود آورده است.

از سوی دیگر دیدگاه‌های مسوولان ما در وزارتخانه‌های اقتصادی به این بحث می‌تواند کمک کند. توجه کنید چرا بحث واردات در این عرصه تقویت می‌شود؟ در شرایط فعلی تولیدکننده می‌بیند که مواد اولیه مناسب در کشور وجود ندارد و مزیت‌های اقتصادی‌ای که قبلاً وجود داشت، دیگر وجود ندارد (مانند کارگر و انرژی ارزان) و علاوه بر این هزینه‌های سربار آن خیلی زیاد شده (افزایش حق بیمه و مالیات بر ارزش افزوده)، بنابراین تولید در کشور را به‌صرفه نمی‌داند این در حالی است که همین جنس را با قیمت ارزان‌تر می‌تواند از کشورهای دیگر وارد کند، در نتیجه این اتفاقات تولیدی وجود ندارد که بخواهد صادر کند.

لوپ ناقص فعالیت‌های بنگاه‌های اقتصادی ما باعث می‌شود که نتوانیم صادرات قابل توجهی در این صنعت و حتی سایر صنایع و تولیدات داشته باشیم اما بالاخره در دنیا روش‌ها و راهکارهایی برای صادرات وجود دارد. یکی از این راهکارها داشتن برندهای معتبر است. مثلاً در صادرات فرش ایرانی از سال‌های قبل از انقلاب اسلامی نیز که ایران صادرات فرش داشت، بیشتر ایرانی بودن فرش ملاک بود اما اکنون تازه یاد گرفته‌ایم که در صنعت فرش برندهایی داشته باشیم تا فرش‌های ما را با برند آنها بشناسند یا در زعفران یا خشکبار هم وضعیت همین‌گونه است که ما برندی نداریم. وقتی این مشکل در بیشتر صنایع صادراتی ما وجود دارد، دیگر ما باید برای همه آنها چاره‌اندیشی کنیم. اما کدام نهاد اکنون روی این موضوع تمرکز کرده که بتواند به عنوان یک مجموعه اقدامات، فعالیت‌هایی را برای صادرات محصولات تسهیل و هماهنگ کند؟

جناب لاهیجی اگر بخواهیم از منظر حوزه تخصصی شما یعنی طراحی به مساله نبود برند نگاه کنیم، چه انتقاداتی به صنعت مبلمان وارد است؟

 لاهیجی: مساله برند، موضوع بسیار مهمی است. ما ایرانی‌ها یک محصول برند و شناخته شده جهانی داریم که دست‌ساز است و در همه دنیا شناخته شده و همگان آرزوی داشتن آن را دارند؛ فرش. محصولات دیگری مانند زعفران و پسته و خرما و امثالهم را طبیعت در اختیار ما قرار داده ولی فرش و بافته‌های نظیر آن کاملاً محصول دست  ایرانیان است. حتی صنایع دستی نتوانسته چنین اقبالی پیدا کند. گردش مالی صنعت مبلمان جهانی در سال گذشته 475 میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی امسال حدود 500 میلیارد دلار است. ایران با دارا بودن یک درصد جمعیت و مساحت زمین شایسته است که حداقل یک درصد این درآمد را داشته باشد یعنی پنج میلیارد دلار، در حالی که از این عدد فاصله بسیار داریم.

البته وجود این مشکل نیز بیشتر به طراحی و نوآوری برمی‌گردد. طی بازدید اخیر از ملایر و تویسرکان، مرکز مبل منبت ایران، مشکلات زیادی مشاهده شد از قبیل رکود فروش و خطر تعطیلی و بیکاری زیرا آنها هنوز بر اساس کپی‌های قدیم به ساخت مبل‌های بسیار سنگین و گران‌قیمت می‌پردازند در حالی که سلیقه و روش زندگی امروز جامعه عوض شده است. باید به دنبال نوآوری و ایجاد طرح‌های جدید باشیم؛ چیزی که متناسب با سبک زندگی و اقتصاد روز جامعه تولید شود.

راهبری تصمیم‌های کلان و برندسازی ملی به حمایت دولت نیاز دارد تا بتواند اقتصاد کشور را به حرکت درآورد، راه‌اندازی یک برند جدید در صنعت مبلمان نیازمند سرمایه‌گذاری و حمایت از هویت ملی و مطالعات طراحی ایرانی خواهد بود.

 آیا وضعیت تولید مبلمان نیز همانند آمارهای صادراتی، دچار افت و نقصان شده؟

داود ربیع: رکود اقتصادی‌ای که در سال‌های اخیر کل کشور را فرا گرفته، تاثیر بسیار زیادی هم روی صنعت مبلمان داشته است چراکه از یک‌سو در بخش مبلمان ساختمانی مانند کابینت آشپزخانه، در، پنجره، پارکت و...، وابسته مستقیم به صنعت ساختمان است و از سوی دیگر در بخش مبلمان خانگی و اداری جزو اقلام نیمه‌ضروری مصرف محسوب می‌شود. طبیعتاً با رکود در ساختمان‌سازی و همچنین کاهش قدرت خرید جامعه، صنعت مبلمان نیز در کل بخش‌های تامین که فروش مواد اولیه و یراق و ماشین‌آلات است و تولید انواع محصولات چوبی و مبلمان و در نهایت توزیع که فروش محصول در بازار داخلی است تاثیر بسزایی دیده است.

این صنعت با داشتن حدود یکصد هزار واحد تامین، تولید و توزیع‌کننده، سه درصد اشتغال کشور و زنجیره ارزش تولید معادل 30هزار میلیارد تومان را به خود اختصاص داده که می‌تواند به‌عنوان محصول غیرنفتی صادر شود، اتفاقاً در وضعیت فعلی کشور که فروش داخلی تحت تاثیر رکود اقتصادی قرار گرفته، باید به فکر صادرات مبلمان باشیم. همتی فراگیر می‌طلبد متشکل از مسوولان ذی‌ربط و حمایت‌های دولتی، بالا بردن سطح آگاهی صنعت از مقوله صادرات توسط تشکل‌های تخصصی و دانشگاهی و همچنین پشتیبانی سیستم بانکی کشور و...، می‌تواند مبلمان را به یک محصول با مزیت رقابتی برای صادرات تبدیل کند، چراکه ایران از نظر جغرافیایی، حد فاصل یکی از منابع چوبی مهم دنیا که جنگل‌های روسیه است و مهم‌ترین بازارهای مصرف مبلمان - کشورهای عربی و کشورهای در حال توسعه‌ای چون عراق، افغانستان و آسیای میانی - واقع شده و با بهره‌گیری از تکنولوژی مدرن در بخش تولید مبلمان مدرن و هنر آبا و اجدادی‌مان مانند معرق، منبت، خاتم و گره چینی در بخش تولید مبلمان کلاسیک و همچنین هزینه‌های پایین انرژی، دستمزد و حمل‌ونقل و... می‌تواند مزیت رقابتی ایجاد کند و همین‌طور که همکارانم اشاره کردند با تقویت طراحی محصول، جای خود را در بازارهای جهانی باز کند.

 در شرایطی که ما تولیدات بدون مشتری داخلی داریم، باید چه محصولاتی تولید کنیم که بتوانند به بازارهای جهانی صادر شوند؟

 محسنی: ببینید آن اطلاعات و دانشی که من در بخش قبل هم اشاره کردم همین است که شما باید تولیدی انجام دهید که بتوانید در صادرات موفق باشید. وقتی شما تولیدی انجام می‌دهید که در کپی آن موفق هستید و نقوشی را مکرراً تولید می‌کنید، باید توجه کنید که روش زندگی‌ای را تعیین می‌کنید که بخشی از افرادی که فکر می‌کنند این محصولات برای زندگی آنها مناسب است از آن استفاده می‌کنند اما ممکن است این تولیدات برای برخی دیگر هم جذابیتی نداشته باشد. آیا این همه بضاعت صنعت مبلمان کشور ماست که تنها همان طرح‌های تکراری گذشته را داشته باشیم؟ یعنی اگر کاری پرسود را تولید کنیم، آنقدر این کار را ادامه می‌دهیم تا اینکه دیگر این محصول مشتری‌ای نداشته باشد.

با این وضعیت دیگر نمی‌توان امیدوار بود که این محصول تکراری تولیدشده در چند سال را صادر کنیم. بلکه محصولات بهتر از اینها در بازارهای جهانی در حال تولید هستند که مشتریان خود را هم دارند. کسی که نتواند مثلاً یک مبلمان سنگین ایرانی را جابه‌جا کند معلوم است که دیگر میل ندارد آن مبلمان را بخرد. یک تجربه من در طراحی بخشی از فرودگاه امام است که از من درخواست کرده بودند کار طراحی سی‌آی‌پی (CIP) فرودگاه امام را انجام دهم. پیش از من یک کانتینر مبلمان از چین خریده بودند که در محل فرودگاه امام قرار دهند اما به دلیل نداشتن ظرفیت با مشکل مواجه شده بودند. وقتی از ما درخواست شد که برای کمک به آنها اقدام کنیم، ما بر اساس چیدمان موجود و نحوه رفتارهای ارگونومیکی صندلی‌های انتظار حداقل دوساعته طراحی‌هایی انجام داده‌ایم. ما با یک مشورت گروهی و تخصصی و با هزینه پایین‌تر کار را به اتمام رساندیم. پس ضعف دانش در اینجا روشن بود که حل شد. حالا این مساله را در مورد کل صنعت مبلمان کشور می‌توان در نظر گرفت.

 در مجموع به نظر می‌رسد که صنعت مبلمان ایرانی نتوانسته به یک صنعت مدرن برای صادرات تبدیل شود. به نظر شما چه موانعی بر سر راه صادرات صنعت مبلمان وجود داشته است؟

علی ملایی: همان‌طور که می‌دانید صادرات یک فرآیند است نه یک فعل، در صادرات محصولات مبلمان و دکوراسیون نیز مانند بسیاری از کالاهایی که در صنایع کوچک و متوسط تولید می‌شوند دارای ضعف‌ها و مشکلاتی هستیم. به نظر بنده در بحث مبلمان نبود طرح‌های مناسب و طراحان مبلمان به سبک ایرانی یکی از موارد کاهش یا عدم توفیق در صادرات این محصولات است. شناخت از بازارهای هدف و شناسایی سلایق مشتریان و طراحی بر اساس سلایق آنها یکی از عمده مسائلی است که در تولید و صادرات مبلمان باید مورد توجه قرار گیرد. ولی آیا فقط با شناخت و طراحی مناسب می‌توانیم صادرات خوبی هم داشته باشیم؟ یک صادرکننده ابتدا باید بتواند قدرت رقابتی مناسب با رقبای خود در بازارهای هدف داشته باشد. یعنی اینکه بتواند کالایی با قیمت مناسب، کیفیت خوب و در زمان معین و مشخص به مشتریان تحویل دهد. پس در کنار شناخت سبک زندگی مشتریان نیاز به یک تولید مناسب با کیفیت خوب داریم. در سال‌های اخیر به‌‌رغم تلاش دولت در جهت ایجاد محیط کسب‌وکار مناسب و بهبود وضعیت تولید متاسفانه همچنان برخی از مشکلات گریبان‌گیر تولیدکنندگان کشور به خصوص در صنایع کوچک و متوسط است. زمانی که تولید به‌صرفه نباشد و هزینه تولید در کشور بالا باشد عملاً صادرکنندگان نیز توان رقابت خود در بازارهای هدف را از دست خواهند داد. دریافت برخی از هزینه‌ها از جمله عوارض، مالیات (تکلیفی و ارزش افزوده)، بیمه و‌... از تولیدکنندگان علاوه بر هزینه‌های دستمزد و مواد اولیه گران، باعث شده است تا هزینه تولید در کشور بالا باشد. استفاده از مواد اولیه باکیفیت برای تولید محصول باکیفیت باعث افزایش قیمت تمام‌شده خواهد شد. کمبود نقدینگی و تسهیلات با بهره بالا نیز مشکل واحدهای تولیدی را دوچندان کرده است.

با وجود چنین شرایطی صادرکنندگان چگونه می‌توانند توان رقابتی خود را با سایر رقبا در بازارهای هدف افزایش دهند؟ از این‌رو برای بهبود و توسعه صادرات غیرنفتی که به عنوان محور اقتصاد پایدار در کشور نام برده می‌شود لازم است بستری مناسب از حمایت‌های دولتی برای تولیدکننده و صادرکننده فراهم شود. پرداخت مشوق‌ها و جوایز صادراتی به صادرکنندگان، اختصاص یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم به صادرات (مانند حمل‌ونقل)، حمایت دولت از صادرکنندگان برای حضور پرقدرت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، ارائه معافیت‌های مالیاتی به تولیدکنندگان و تامین سرمایه در گردش تولیدکنندگان و صادرکنندگان با نرخ بهره پایین از جمله عواملی است که می‌تواند در کاهش هزینه تولید و کاهش قیمت تمام‌شده مبلمان باکیفیت و افزایش قدرت رقابت صادرکنندگان ما در کشورهای هدف موثر باشد.

از سوی دیگر فعالان اقتصادی نیز نباید انتظار داشته باشند که تمام زمینه بهبود کسب‌وکار و افزایش تولید و صادرات از طریق دولت انجام شود. حضور موثر در بازارهای هدف، شناخت سلایق و ذائقه مردم در بازارهای مورد اشاره، داشتن نگاه صادراتی به محصولات داخلی، ایجاد دپارتمان‌های صادراتی در نهایت داشتن استراتژی صادرات محصولات از جمله اقداماتی است که فعالان اقتصادی باید برای توسعه کسب‌وکار خود داشته باشند. در بازار مبلمان به خصوص مبلمان خانگی شاهد هستیم که بسیاری از تولیدکنندگان، صرفاً تولیدات خود را برای فروش داخلی عرضه می‌کنند و نگاه بلندمدت برای صادرات محصولات خود ندارند. یا فقط زمانی که بازار داخلی دارای رکود شدیدی شود برخی از تولیدکنندگان به صادرات محصولات خود می‌اندیشند. به نظر من این تفکر از سوی تولیدکنندگان و صادرکنندگان ما باید تغییر کند.

 برای برندسازی با هدف کسب موفقیت بیشتر در بخش صادرات چه اقداماتی را می‌توان توصیه کرد؟

 محسنی: وقتی که ما راجع به برند صحبت می‌کنیم، باید توجه کنیم برند یعنی اطمینان. مصری‌ها هشت هزار سال پیش با داغ، احشام خود را مشخص می‌کردند و بعد در سال 1890 میلادی آمریکا هم دست به چنین اقدامی زد و امروز کار به جایی رسیده که برخی از برندها با تولیداتی که دارند پشتوانه اقتصاد یک مملکت هستند. مثلاً در فرانسه چند برند وجود دارد که گردش مالی آنها شاید از گردش ملی این کشور بالاتر باشد. یعنی می‌توانند مراکز فرهنگی‌ای را ایجاد کنند که به جای آثار باستانی خود، مراکز فرهنگی خود را به عنوان یک جاذبه مطرح کنند. یا مثلاً فرانسوی‌ها یک شیرینی به نام ماکارون دارند که هرچند برند جهانی شده قطعاً از گز اصفهان یا سوهان قم یا باقلوای یزد ما بهتر نیست اما چرا ما نمی‌توانیم مثل آنها رفتار کنیم؟ برای اینکه ما نمی‌توانیم مثل آنها اطمینان جلب کنیم. مثلاً ما در واحدهای خود می‌بینیم بلافاصله بعد از یک مدت خوب کار کردن، کیفیت محصولاتش با افت مواجه می‌شود. این بحث کیفیت است که در زمینه برند خیلی می‌تواند نقش داشته باشد. در زمینه مبلمان نیز وضعیت همین‌طور است. چطور ما در مبلمان اداری خیلی جلو افتادیم؟ به دلیل اینکه قشر فعال در این صنعت، تحصیل‌کرده بودند و راه‌های پیشرفت را توانستند پیدا کنند. من به عنوان کسی که در این زمینه فعال است می‌گویم، ما در صنعت مبلمان اداری خیلی قوی هستیم، چون الگوهای مناسبی را دنبال کردیم. اگر ما بتوانیم برندسازی کنیم و اطمینان اول کشور خود و بعد کشورهای دیگر را به دست آوریم، آن‌وقت می‌توانیم در برندسازی موفق باشیم. یکی از مبلمان‌های ما را برای برخی از هتل‌های کالیفرنیا می‌خرند و اکنون هم در این هتل‌ها مصرف می‌کنند که شاید بخشی از آن شش میلیون دلار صادرات ما هم همین مبلمان بوده است.

 علت موفقیت این یک نمونه صادراتی را چه می‌دانید؟

 محسنی: تولیدکننده ایرانی یک طراح خارجی را دعوت به کار کرده و سپس با طراح ایرانی به صورت مشترک تولید را شروع کرده است و ما هم که دست‌اندرکاران این حوزه هستیم در نوبت خرید این مبلمان هستیم. یعنی پشتوانه طراحی خود را چطور تامین کرده است؟ چون دیده از داخل کشور نمی‌تواند تامین کند، یک سرمایه‌گذاری درازمدت انجام داده و گفته طراح خارجی‌ای را پیدا می‌کند که برای تولید محصولش به او کمک کند. حال او به دنبال تشکیل یک تیم طراحی است.

 پس ما در صنعت مبلمان تجربه برندسازی داریم؟

 محسنی: این تجربه جدید و تازه‌ای است که کارهای خلاقانه و بسیار باکیفیت و مفیدی انجام شده و از ابزار مناسب آن استفاده شده. وقتی ما دانش کافی را داشته باشیم که چطور می‌توان اطمینان بازار را کسب کرد، موفق خواهیم بود و خواهیم توانست برندی را روانه بازار کنیم.

 لاهیجی: برندینگ ملی و سازمانی، شامل یک بسته بسیار بزرگ است. برند شامل نشانه و هویت سازمانی، تا روش تولید و طرز رفتار با مردم و ارائه محصول نهایی به بازارهای داخلی و جهانی خواهد بود. به یاد داشته باشید هر چقدر لباس‌های زیبا بپوشید و رفتار مودبانه داشته باشید، در نهایت از شما می‌پرسند چه محصول و طرح تازه‌ای دارید؟

مهم‌ترین مشکل استراتژیک ما، مشکل طراحی است. با نگاهی به بازارهای فعلی متوجه خواهید شد که از میان 40 هزار کارگاه و کارخانه و تولیدی صنعت مبلمان کشور شاید 20 تولیدکننده را پیدا کنید که به‌عنوان افتخار این صنعت در حال فعالیت هستند و کسانی که تقلید و کپی را کنار گذاشته و در حال نوآوری و ایجاد طرح‌های مستقل خود هستند، یعنی محصول ناب ایرانی.

درست است که شاید بنگاه اقتصادی بزرگ و فعال و قابل اعتمادی نداشته باشیم، یا رفتار حرفه‌ای برای ورود به بازارهای جهانی را به نحوی فرا نگرفته‌ایم، ولی هنوز افرادی هستند که با هنر خود می‌توانند تولیدات زیبا و مناسبی را در اختیار جامعه قرار دهند.

اوایل امسال طی سخنرانی‌هایی درباره طراحی ایرانی در ایتالیا، استقبال و اشتیاق بسیاری از طرف شنوندگان آن کشور به چشم می‌خورد که می‌گفتند ما حاضر به کمک و همراهی و حتی خرید محصولاتی با طرح‌های ناب و خالص ایرانی هستیم. باید روی این موضوع تمرکز کنیم و یک ‌بار دیگر عظمت هنر و تمدن و فرهنگ خود را به جهانیان نشان دهیم.

شیری: در مجموع با توجه به همین مسائل و مشکلاتی که اشاره شد، خواسته ما از استادان داخلی و خارجی این بوده که راهکارهای موفق در این زمینه را ارائه کنند. اصل قصه این کنفرانس «تولید،‌ صادرات و اشتغال‌زایی» است. این کنفرانس در تاریخ 12 آذرماه سال جاری برگزار می‌شود و ما در پنج کارگاهی که قرار است برگزار شود آموزش‌هایی را در این عرصه ارائه خواهیم کرد.

یکی از این کارگاه‌های ما داخلی است و نماینده‌های یکی از تولیدکننده‌های با 100 سال سابقه قرار است که تجربیات خود را ارائه دهند. کنفرانس امسال ویژگی خاصی هم دارد و آن، این است که برای اولین بار مقالات علمی که از سوی پژوهشگران، استادان و دانشجویان برای ما ارسال می‌شود در خود کنفرانس عرضه خواهد شد. یعنی فضایی را برای ارائه 10 تا 12 مقاله در این کنفرانس اختصاص خواهیم داد تا امتیاز علمی آن بیشتر شود. علاوه بر این، سال گذشته که ما توانستیم مقالات را در یک نشریه ضمیمه علمی-پژوهشی چاپ کنیم، امسال هم همان روند را تکرار خواهیم کرد و مقالات برتر ما حتماً در این نشریه چاپ می‌شود و دانشجویانی که برای تحصیلات تکمیلی نیاز دارند و حتی استادها برای ارتقای علمی می‌توانند از امتیاز ارائه مقاله علمی به این کنفرانس استفاده کنند.

علاوه بر این، ما جشنواره طراحی ایرانی را داریم که نتایج آن را اعلام خواهیم کرد و 10 مقاله برتر معرفی خواهند شد و برخی از آنها که به تولید رسیده باشند در نمایشگاه جانبی کنفرانس در معرض عموم قرار خواهند گرفت. در نمایشگاه ما از استارت‌آپ‌هایی که در صنعت مبلمان به وجود آمده نیز دعوت شده که حضور داشته باشند. آخرین کتاب‌هایی که در حوزه صنعت مبلمان منتشر شده نیز به نمایش گذاشته خواهد شد.

علاوه بر این، مسوولان داخلی و استادان خارجی نیز برای ارائه کارگاه‌های علمی و سخنرانی در این کنفرانس حاضر خواهند شد. مطالعه اجمالی که صورت گرفته کشورهای هدف صادراتی ما تقریباً مشخص شده‌اند و در کنفرانس امسال سعی می‌کنیم تا از این کشورها افرادی را دعوت کنیم تا زمینه‌هایی برای تقویت صادرات فراهم شود. کشورهای سی‌آی‌اس (CIS)، افغانستان و عراق از جمله این کشورها هستند.

 ملایی: امسال دهمین سال برگزاری کنفرانس بین‌المللی دکو است. طی چند سال گذشته محورها، رویکرد و اهداف دکو بر پایه چند موضوع مهم پایه‌گذاری شده است. ابتدا انتقال دانش طراحی از استادان بزرگ و بین‌المللی مطرح در جهان به استادان، دانشجوها، طراحان و تولیدکنندگان داخلی، این استادان از کشورهای صاحب سبک و بنام از جمله ایتالیا، آلمان، فرانسه و‌... در کنفرانس دکو حضور پیدا کرده و با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه‌های طراحی و تولید مبلمان و دکوراسیون، دانش و تجربه‌های خود را در اختیار استادان دانشگاه و دانشجویان و طراحان ما قرار دادند. 

از دیگر دستاوردهای این کنفرانس می‌توان به حضور روسا و دبیرکل تشکل‌های بین‌المللی مبلمان و دکوراسیون متشکل از فعالان اقتصادی کشورهای مختلف اشاره کرد که با دیدن توانمندی‌های کشور در زمینه تولید محصولات مبلمان و دکوراسیون در ایران نسبت به انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری در زمینه‌های اعزام و دریافت هیات‌های تجاری و انتقال تکنولوژی و همچنین نسبت به انعقاد تفاهم‌نامه‌های همکاری با مراکز آموزش مطرح کشورهای اروپایی از جمله دانشگاه مارکونی ایتالیا اقدام شده است. از جمله سایر دستاوردهای دیگر کنفرانس دکو می‌توان به ایجاد مراکز آموزشی دانشگاه علمی-کاربردی مبلمان و دکوراسیون ایران اشاره کرد.

در سال جاری رویکرد اساسی کنفرانس بر پایه سه موضوع مهم تولید، اشتغال و صادرات پایه‌گذاری شده است که با توجه به اهمیت موضوع تولید و اشتغال در کشور و توجه مقام معظم رهبری به حل این مسائل در کشور امیدواریم که بتوانیم با برگزاری میزگردهای تخصصی در این کنفرانس نسبت به احصای مسائل و مشکلات تولید و صادرات محصولات مبلمان با حضور مسوولان ذی‌ربط اقدام کنیم و با انعکاس به مراجع تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز بتوانیم گامی در جهت تحقق شعار سال و حل مسائل اقتصادی کشور برداریم.