فشار و بقا
کسب‌وکارهای نوین با چه تهدیدهایی مواجه‌اند؟
در سال‌های اخیر شاهد گسترش روزافزون استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپایی بوده‌ایم که از مدل‌های نوین کسب‌وکار مانند تجارت الکترونیک، خدمات آنلاین، پلت‌فورم‌های اینترنتی و امثال آنها استفاده می‌کنند. این کسب‌وکارها با ارائه ارزش افزوده و رشدی سریع باعث شده‌اند تا امروزه اغلب ما به صورت روزمره از آنها استفاده کرده و زندگی بدون آنها را نتوانیم تصور کنیم.
در سال‌های اخیر شاهد گسترش روزافزون استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپایی بوده‌ایم که از مدل‌های نوین کسب‌وکار مانند تجارت الکترونیک، خدمات آنلاین، پلت‌فورم‌های اینترنتی و امثال آنها استفاده می‌کنند. این کسب‌وکارها با ارائه ارزش افزوده و رشدی سریع باعث شده‌اند تا امروزه اغلب ما به صورت روزمره از آنها استفاده کرده و زندگی بدون آنها را نتوانیم تصور کنیم.
آنها نه‌تنها در زندگی روزمره مردم نقش مهمی بازی کرده‌اند بلکه وارد کسب‌وکارهای رسمی ایران نیز شده‌اند. مثلاً در حال حاضر بسیاری از تراکنش‌های تجاری از طریق اپلیکیشن تلگرام انجام می‌شوند و اگر به هر علتی سرویس تلگرام قطع شود در روند کسب‌وکارها اختلال ایجاد خواهد شد. مثال دیگر اسنپ است که آنقدر مورد استقبال مردم و کسب‌وکارها واقع شده که چندی پیش وقتی به علت نقص سخت‌افزاری خدمات آن برای مدتی کوتاه قطع شد در حمل‌ونقل شهری اختلال به وجود آمد.
اما با این همه و با وجود اشتغال‌زایی و ارزش‌افزایی فراوان، این کسب‌وکارها با انواع مشکلات و فشارهای داخلی و خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. از فیلترشدن اپلیکیشن‌های ایرانی از سوی شرکت اپل (Apple) تا تحت فشار قرار گرفتن و بعضاً تهدید به تعطیلی آنها از طرف نهادهای داخلی. مشکلات صداوسیما با آپارات، اتحادیه مشاوران املاک با دیوار، اصناف بازار با دیجی‌کالا، نهادهای مالی با پیپینگ مصادیقی از این فشارها و تهدیدها هستند.
علاوه بر فشارهای قبلی از سوی نهادهایی مانند اتحادیه آژانس‌ها و تاکسیرانی، اسنپ در چند روز اخیر با موجی نو از فشارها مواجه شده است. داستان از شکایت یکی از مسافران اسنپ شروع شد که مدعی شده راننده اسنپ در طول سفر به وی تعرض کرده است. با همکاری داوطلبانه اسنپ و زحمات پلیس این راننده به سرعت دستگیر شد و پرونده وی برای بررسی به مقامات قضایی ارجاع شد. به‌رغم اینکه متهم این پرونده هنوز محاکمه نشده و جرمش اثبات نشده، ویدئویی از اعترافات وی در رسانه‌ها منتشر شده که باعث بروز فشارهای مضاعف بر اسنپ شده است.
حال این سوال جای تامل دارد که اگر چنین اتفاقی در یکی از آژانس‌ها یا تاکسی‌های سنتی بیفتد (چه‌بسا که ممکن است افتاده باشد) آیا آنها نیز تحت فشار قرار خواهند گرفت یا این فقط کسب‌وکارهای نوپا و استارت‌آپ‌ها هستند که در چنین شرایطی تحت فشار قرار می‌گیرند؟
در همین راستا اسنپ در بیانیه‌ای اعلام کرد «متهم پرونده در زمان وقوع حادثه، راننده فعال اسنپ نبوده و در واقع اسنپ مدتی قبل به دلیل برخورد و ظاهر نامناسب، با ایشان قطع همکاری کرده بود اما وی با سوءاستفاده و ارائه مدارک شخصی دیگر، توانست مجدداً و این بار با هویت شخصی جدید به سامانه اسنپ دسترسی پیدا کند.» همچنین شهرام شاهکار، مدیرعامل اسنپ، در اظهارات خود گفت «ما برای بالا بردن هرچه بیشتر امنیت سفرها، اقداماتی فوری و جدی را در دستور کار خود قرار داده‌ایم. از این پس، تایید هویت هر راننده از سوی سه ناظر و کارشناس باتجربه و متخصص اسنپ به طور مجزا صورت می‌گیرد. به همین علت ثبت نام رانندگان موقتاً متوقف شده تا این فرآیند بهبود یابد.»
بیایید امنیت سفرهای اسنپ را تحلیل کنیم. اسنپ مانند سایر نهادهای سنتی ارائه‌کننده تاکسی هنگام ثبت نام، کلیه مدارک هویتی راننده و خودرو وی را دریافت کرده، خودرو را بازرسی کرده و سپس از راننده درخواست گواهی عدم سوءپیشینه می‌کند. پس هنگام ثبت نام راننده‌ها فرقی بین نهادهای سنتی و اسنپ وجود نداشته و این احتمال وجود دارد که هر راننده‌ای که مدارکش موثق بوده و سوءپیشینه نیز ندارد مرتکب جرم شود (فارغ از اینکه با اسنپ کار می‌کند یا تاکسی‌های سنتی). در واقع با هیچ نوع گزینش سنتی یا فناورانه نمی‌توان به طور قطعی از وقوع جرم جلوگیری کرد. البته بدیهی است تمامی سازمان‌های سنتی و اینترنتی باید نهایت تلاش خود را برای تامین امنیت مردم مبذول دارند.
اما جالب است بدانید به واسطه استفاده از فناوری نوین، اسنپ حتی امن‌تر از تاکسی‌های سنتی است. اسنپ هنگام درخواست خودرو مشخصات کامل خودرو (مدل، پلاک، رنگ) و راننده (نام و عکس) را در اختیار شما می‌گذارد تا مطمئن باشید خودرویی که سوار می‌شوید همان خودرویی است که درخواست کرده بودید. علاوه بر این اسنپ با گزینه «خبر دادن» این امکان را به شما می‌دهد تا اطلاعات مذکور و همچنین موقعیت مکانی خودرو را به صورت زنده با خانواده و دوستانتان به اشتراک بگذارید. حتی اگر سانحه یا جرمی اتفاق بیفتد زمان، مبدأ، مسیر و مقصد سفر، مشخصات و موقعیت مکانی خودرو و نهایتاً مشخصات راننده به صورت آنی قابل ارائه به پلیس هستند. آیا آژانس‌ها و تاکسی‌های سنتی چنین امکاناتی را ارائه می‌دهند؟ آیا تعطیلی اسنپ و استفاده مجدد مسافران از آژانس‌ها و خصوصاً تاکسی‌های دربستی امنیت آنها را تضمین می‌کند؟
از طرف دیگر طبق بیانیه رسمی اسنپ، در سه سال گذشته صد میلیون سفر به وسیله 150 هزار راننده با موفقیت و بدون ارتکاب جرم و شکایات این چنینی انجام شده است. در واقع اسنپ به علت یک سانحه در صد میلیون سفر و یک راننده در 150 هزار راننده مورد فشار قرار گرفته و از تعطیل کردنش صحبت شده است. حال جا دارد تا این آمار را با آمار تاکسی‌های سنتی و شکایات مربوط به آنها مقایسه کنیم تا ببینیم با این منطق آیا آنها نیز باید تحت فشار قرار بگیرند و حتی تهدید به تعطیلی شوند؟
البته این شرایط خاص ایران نیست و چندی پیش در کشور هند موردی بسیار مشابه برای شرکت اوبر (Uber) که بزرگ‌ترین شرکت تاکسی اینترنتی در جهان است اتفاق افتاد. برخی گفتند فعالیت اوبر باید کلاً متوقف شود و برخی دیگر نه‌تنها توقف فعالیت را راه حل تلقی نکرده بلکه معتقدند این وظیفه نهادهای قضایی و امنیتی است که اثربخشی احراز هویت و گواهی سوءپیشینه را افزایش داده و از وقوع جرم از طریق رانندگان (فارغ از سنتی یا اینترنتی بودن) جلوگیری کنند. اگر در اینترنت جست‌وجو کنید متوجه می‌شوید شکایات زیادی از اوبر در کشورهای مختلف شده اما عیناً شکایات مشابه زیادی نیز از سازمان‌های تاکسیرانی شده است.
اما با این حال، این کسب‌وکارها سرسختانه برای بقای خود می‌جنگند. ماهیت استارت‌آپی آنها، دورنما و انگیزه درونی کارآفرینان، بهره‌گیری از دانش، فناوری و مدل‌های نوین کسب‌وکار، استقبال مشتریان، عطش برای رشد مقیاس‌پذیر، حل خلاق مساله در شرایط بحران و نهایتاً ریسک‌پذیری آنها از جمله دلایلی هستند که باعث می‌شود این کسب‌وکارها با وجود انواع فشار و محدودیت باز هم روی پا بایستند و گسترش یابند. ناگفته نماند که برخی نهادهای دولتی و غیردولتی داخلی حامی آنها هستند اما معمولاً از قدرت کافی برای اعمال نفوذ برخوردار نیستند.
حال اگر آنها نتوانند زیر فشارها مقاومت کنند، پیامدهای مختلفی برای کشور به وجود خواهد آمد. از جمله پیامدهای اعمال محدودیت یا تعطیلی این کسب‌وکارها می‌توان از کاهش فرصت‌های اشتغال‌زایی، از دست رفتن سرمایه مالی و انسانی، اختلال در تولید دانش و فناوری، و به طور کلی ضربه به کل اکوسیستم کارآفرینی و ذی‌نفعان آن نام برد که به نوبه خود باعث لطمه به نوآوری و پیشرفت ایران می‌شوند. رشد سریع این کسب‌وکارها باعث شده تا پیامد دیگر تعطیلی آنها بیکار شدن عده زیادی از مردم باشد. در حال حاضر تنها دیجی‌کالا و اسنپ به ترتیب حدود دو هزار، و 600 کارمند دارند. دقت کنید که به واسطه این کسب‌وکارها عده زیادی نیز به طور غیرمستقیم شاغل شده‌اند که به این آمار اضافه می‌شوند.
البته این کسب‌وکارها نیز باید به شدت به امور اجتماعی، قانونی، امنیتی و اخلاقی حساس بوده و نخواهند به هر قیمتی رشد کنند. اگر خیال مردم از رعایت امور فوق راحت باشد آنگاه می‌توان بین انواع کسب‌وکارهای سنتی و مدرن کشور رقابتی سالم بر اساس ارزش ارائه‌شده ایجاد کرد.
