صندوق سختگیر یا دقیق
بهزاد سلطانی می‌گوید: ایجاد اشتغال دانش‌بنیان مبتنی بر فناوری را دنبال می‌کنیم
بهزاد سلطانی می‌گوید: صندوق نوآوری و شکوفایی برخلاف بانک‌ها در کنار ارائه تسهیلات، نظارت مرحله‌ای بر اجرای طرح‌ها را نیز بر عهده دارد و در انتها اگر گزارش نظارتی موفق کتباً به ما برسد ما آن طرح را خاتمه‌یافته و موفق تلقی می‌کنیم.
اعظم شریفی: وضعیت اشتغال و کارآفرینی مبتنی بر فناوری و نوآوری در کشور چگونه است؟ میزان رضایت شرکت‌های دانش‌بنیان از روند رسیدگی صندوق به طرح‌های آنان چگونه است؟ شرکت‌ها چگونه می‌توانند از طرح‌های خود دفاع کنند؟ در این رابطه با بهزاد سلطانی، رئیس هیات عامل صندوق نوآوری و شکوفایی به گفت‌وگو پرداختیم. او می‌گوید: «صندوق نوآوری و شکوفایی در حوزه فناوری و نوآوری در چهار سال گذشته سه موج ایجاد کرده و در چهار سال آینده، موج بعدی را ایجاد خواهد کرد که اشتغال دانش‌بنیان مبتنی بر فناوری است.»
♦♦♦
در صحبت‌های شما همواره بر نقش صندوق به عنوان یک سیستم کارآفرین جدید مبتنی بر فناوری تاکید شده است و بر همین اساس راه صندوق نوآوری و شکوفایی، از مجموعه‌های مالی و بانکی جدا می‌شود. به عنوان اولین سوال با توجه به عملکرد سه‌ساله‌ای که داشتید، وضعیت اشتغال و کارآفرینی مبتنی بر فناوری و نوآوری در کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
صندوق نوآوری و شکوفایی در حوزه فناوری و نوآوری در چهار سال گذشته سه موج ایجاد کرده و در چهار سال آینده، موج بعدی را ایجاد خواهد کرد که اشتغال دانش‌بنیان مبتنی بر فناوری است. در ابتدا باید نگاه کلی به این سه موج داشته باشیم. اولین موج مربوط به تعداد طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان است که اتفاق افتاده یعنی در سال 92 ما یک طرح مصوب که برای آن پرداخت انجام شده باشد نداشتیم ولی در حال حاضر دو هزار و 210 طرح مصوب داریم که در شرکت‌های دانش‌بنیان در حال کار است؛ این شرکت‌ها از اعتبارات صندوق استفاده کردند و ما شاهد هستیم هر کدام تعدادی از دانش‌آموختگان دانشگاهی را به کار گرفتند. از این دو هزار و 210 طرح ارائه‌شده به صندوق 744 طرح خاتمه‌یافته موفق بوده است؛ به این معنی که صندوق نوآوری و شکوفایی برخلاف بانک‌ها در کنار ارائه تسهیلات، نظارت مرحله‌ای بر اجرای طرح‌ها را نیز بر عهده دارد و در انتها اگر گزارش نظارتی موفق کتباً به ما برسد، آن طرح را خاتمه‌یافته موفق تلقی می‌کنیم. دلیل اینکه 744 طرح از دو هزار و 210 طرح موفق بوده این است که بیشتر طرح‌ها سه‌ساله، چهارساله و پنج‌ساله هستند و این 744 طرح پیشنهادهایی بوده که دوساله به پایان رسیده و مابقی این طرح‌ها طی امسال و دو سال آینده به نتیجه می‌رسد. در صندوق نوآوری و شکوفایی طرحی را مصوب می‌کنیم که حتماً بازاری برای محصولات داشته باشد پس این دو هزار و 210 طرح مصوب لازم است بازار داشته باشند تا مصوب شوند. تسهیلاتی که به شرکت‌ها می‌دهیم باید طی مراحلی به ما برگردانده شود، صندوق نوآوری و شکوفایی در مواردی که محصولات شرکت‌ها بازار فروش ندارد، طرح آن شرکت را مصوب نمی‌کند.
منظورتان بازار داخلی است یا خارجی؟
بازار داخلی یا خارجی هر دو برای ما مهم است. تعداد کمی شرکت دانش‌بنیان داریم که بازار صادراتی دارند که ما آنها را تشویق می‌کنیم و تسهیلاتی با نرخ کمتر به آنها می‌دهیم. یعنی به بقیه با نرخ 11 درصد می‌دهیم. اگر شرکتی بازار صادراتی داشته باشد تسهیلات با نرخ 9 درصد می‌دهیم و این تسهیلات را سریع‌تر و بیشتر برای شرکت‌های صادراتی در نظر می‌گیریم. اگر شرکت دانش‌بنیان در مناطق محروم هم باشد تسهیلات با نرخ 9 درصد و ساده‌تر در اختیار آنها قرار می‌گیرد. موج دومی که از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی ایجاد شد مربوط به ایجاد فناوری‌های برتر است، سه فناوری را در این چهار سال به شدت رشد دادیم که شامل: زیست‌فناوری، فناوری اطلاعات و ارتباطات و الکترونیک و کنترل است. طی چهار سال گذشته این سه نوع فناوری را در کشور به شدت توسعه دادیم به طوری که قابل مقایسه با 40 سال قبل نیست و در کشور سابقه نداشته است. این سه فناوری مجموعاً 780 طرح مصوب از حدود 700 شرکت دانش‌بنیان را شامل می‌شود که حدود 380 میلیارد تومان در سه سال گذشته صرف این 780 طرح در سطح کشور شده است. البته فناوری موشکی و هسته‌ای را که در بخش دولتی است کنار گذاشتیم. لازم به توضیح است 780 طرح از حدود 700 شرکت دانش‌بنیان، به این معنی است که برخی شرکت‌ها دو طرح مصوب در صندوق دارند و پیش‌بینی ما این است که فناوری زیستی در آینده ارزش افزوده فوق‌العاده‌ای ایجاد خواهد کرد.
دولت یازدهم برای راه‌اندازی این موج‌ها چقدر با شما همراهی کرد و انتظار شما از دولت دوازدهم چیست؟
برای راه‌اندازی این سه موج بسیار هزینه کردیم، کل پولی که تا الان از دولت گرفتیم 2253 میلیارد تومان است که 20 میلیارد تومان در دولت نهم و دهم بوده و مابقی به مبلغ 2228 میلیارد در این چهار سال بوده که باید از دولت تدبیر و امید تشکر کرد. دولت با این فشار مالی این حمایت را کرد و طی چهار سال از این 2253 میلیارد تومان 1712 میلیارد تومان طرح و خدمات مصوب کردیم. بر این اساس حدود 550 میلیارد تومان برای ما باقی مانده است در حالی که ما الان 593 طرح در دست بررسی داریم که تقاضایی معادل 2250 میلیارد تومان دارند. هرچند کل 2250 میلیارد تومان را تصویب نمی‌کنیم چون در ارزیابی میزان تسهیلات کاهش می‌یابد. یعنی شرکتی که پنج میلیارد می‌خواهد، بسته به اینکه چقدر واقعی گفته باشد هزینه‌ها محاسبه می‌شود و بر اساس آنچه مورد نیاز است تسهیلات را برای آن مصوب می‌کنیم. تاکنون نرخ تصویب طرح‌های ما60درصد بوده است، یعنی از 2250 میلیارد تومان درخواستی معادل 1300 میلیارد تومان تصویب خواهد شد. این در حالی است که برای ما تنها 550 میلیارد باقی مانده است پس همین الان کسری داریم و امیدواریم دولت تا آخر سال مابقی مبلغ سه هزار میلیارد تومان را به ما پرداخت کند. البته صندوق کل مبلغ تسهیلات مصوب یک شرکت را یکجا پرداخت نمی‌کند بلکه برخلاف بانک‌ها بنابر پیشرفت پروژه و نظارتی که صورت می‌گیرد با مراحل زمانی مشخص تسهیلات را می‌دهیم. اگر تایید کتبی داده شود که به لحاظ فنی پیشرفت پروژه یا طرح به مرحله بعد رسیده، مرحله بعدی تسهیلات پرداخت می‌شود.
بازپرداخت اقساط شما به چه صورت است؟ تاکنون چه میزان از اقساط شما برگشت داده شده است؟
در حال حاضر تعداد 744 طرح خاتمه فنی پیدا کرده و هر طرح تمام‌شده یک دوران تنفس شش‌ماهه تا یک‌ساله دارد و سپس دوران بازپرداخت شروع می‌شود که الان تعداد کمی طرح داریم که به مرحله بازپرداخت رسیده باشند. در حال حاضر زمان بازپرداخت 506 شرکت معادل 85 میلیارد تومان فرارسیده است که باید انجام شود.
دکتر شما امیدوارید که در سال‌های آتی این حجم فعالیت‌های صندوق افزایش قابل توجهی داشته باشد؟
باید این اتفاق بیفتد برای اینکه ما در صندوق نوآوری سرمایه داریم و اداره نیستیم که هرسال ردیف بودجه داشته باشیم و دولت به ما بودجه بدهد و ما خرج کنیم و دوباره پول بگیریم. سرمایه ما ثابت است پس باید پول صندوق با سودش به ما برگردانده شود، تا ما دوباره تسهیلات جدید را به شرکت‌های دیگر بدهیم. شرکت‌های دانش‌بنیان ما به اندازه‌ای که فکر می‌کردیم قوی نبودند یعنی طرح‌های قوی زیادی نداشتیم؛ این واقعیتی است که باید گفت. اما روز به روز که جلو می‌رویم قوی‌تر می‌شوند. به این معنی که در طرح اول، شرکت تازه یاد می‌گیرد. ما هم کمکش می‌کنیم آموزش هم می‌دهیم. برای مسائل مالی و فنی راهکار می‌دهیم و شرکت‌ها را تشویق به گرفتن استاندارد می‌کنیم. به آنها می‌گوییم بازار داخل را ببینند و بازار جهانی را نگاه کنند و در کنار آن مدیریت را انجام بدهند یعنی با شرکت جلو می‌آییم. ما ارزیابی خیلی دقیقی داریم که به قول بعضی‌ها سختگیرانه است اما این‌طور فکر نمی‌کنیم چون ارزیابی ما واقع‌بینانه است و تا الان نکول صندوق صفر بوده و موفقیت طرح‌ها 744 به 22 بوده که نشان می‌دهد نسبت به بانک‌ها در اعطای تسهیلات موفق‌تر هستیم و مشکلی نداریم.
در خصوص منابعی که در بانک‌ها سپرده کرده‌اید توضیح دهید. چطور از این منابع و سپرده‌ها استفاده کردید؟
خب من عرض کردم سه موج فناوری داریم که عمده پول ما برای این سه موج مصرف شده و نکته بعدی هم اینکه از بانک‌ها هم برای شرکت‌های دانش‌بنیان و برای این سه موج فناوری استفاده کردیم. تاکنون 123 میلیارد تومان در بانک‌ها بلوکه کردیم و 266 میلیارد تومان از منابع بانک‌ها برای ضمانت‌نامه و تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده شده، همچنین 1163 میلیارد تومان ظرفیت ایجاد شده است. یعنی الان بانک‌ها حاضرند از منابع خودشان مبلغ 1163 میلیارد تومان به شرکت‌های دانش‌بنیان وام بدهند، به شرط اینکه صندوق این شرکت‌ها را معرفی کند. در همین حال با بانک‌ها هم مذاکره می‌کنیم که در نرخ‌هایی که برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر می‌گیرند تخفیف قائل شوند و برای برخی هم یارانه سود به بانک‌ها می‌دهیم به‌خصوص در تسهیلاتی که مربوط به شرکت‌های دانش‌بنیان دارای تکنولوژی بالا باشد. میانگین ضریب اهرمی برای ارائه تسهیلات 5 /5 است یعنی در مقابل هر یک میلیارد صندوق 5 /5 میلیارد از سوی بانک‌ها تسهیلات داده می‌شود البته این مبلغ در بعضی از بانک‌ها پایین‌تر است و ضریب اهرمی ضمانت‌نامه 10 برابر است، یعنی به ازای هر یک میلیارد بلوکه‌شده در بانک‌ها 10 میلیارد ضمانت‌نامه داده می‌شود، به این ترتیب می‌توان گفت مشکل ضمانت‌نامه همه شرکت‌های دانش‌بنیان حل شده است. در ضمن 60 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا بودند که بانک‌ها به آنها ضمانت‌نامه نمی‌دادند. یعنی اگر همین الان شرکت تاسیس کنید بانک از شما بالای صد درصد سپرده می‌گیرد تا ضمانت‌نامه صادر کند. الان این سپرده برای شرکت‌های دانش‌بنیان که نوپا هستند 5 تا 10 درصد است که در روند انجام کار شرکت‌ها تفاوت شایان توجهی ایجاد کرده است. در این سه موج بسیار هزینه کردیم و پولی برای ما نمانده است، بنابراین مجبوریم از بانک‌ها استفاده اهرمی کرده تا در طرح‌ها سهل‌گیری کنیم. به نوعی؛ اگر ما می‌خواستیم فقط طرح‌های های‌تک را مصوب کنیم چیزی وجود نداشت؛ بنابراین سهل‌گیری کردیم. این یک نکته درست برای کشور داشت؛ زیرا باید از این طرح‌ها شروع کنیم بعد کم‌کم فناوری رشد یابد.
میزان رضایت شرکت‌های دانش‌بنیان از روند رسیدگی صندوق به طرح‌های آنان چگونه است؟ شرکت‌ها چگونه می‌توانند از طرح‌های خود دفاع کنند؟
تا الان 126 شکایت واصل کردیم و این 126 شکایت نسبت به دو هزار و 210 طرح مصوب خیلی پایین بوده زیرا یک شرکت ممکن است 10 شکایت کرده باشد. یک بخش داریم که مخصوص شکایت است که این بخش طرف شرکت را می‌گیرد نه صندوق. 90 درصد شکایات را رفع‌ورجوع می‌کند یعنی هر شکایتی که می‌آید به غیر از اقدام معاونان برای بررسی و ارزیابی مجدد به بخش شکایات هم ارسال می‌شود و آنها هم موضوع را پیگیری می‌کنند. در عین اینکه 70 درصد از این شکایات از شبکه همکار (ما که شامل صندوق‌های پژوهش و فناوری است) بوده نه از خود صندوق. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت عملکرد صندوق در تخصیص منابع با کمترین شکایت همراه بوده است.
برخی می‌گویند صندوق در پرداخت تسهیلات سختگیری می‌کند؟
متاسفانه دوستان فراموش می‌کنند که یک‌روزی در این مملکت با پول‌های مربوط به طرح‌های زودبازده برخی ماشین خیلی لوکس خریدند. مبلغی که در پروژه طرح‌های زودبازده از بین رفت چندین برابر پولی است که به صندوق داده شده و در مقابلش چیزی که تا به حال خروجی صندوق بوده خیلی فراتر از پروژه زودبازده بود.
اگر بخواهیم فعالیت‌های صندوق نوآوری را با صندوق‌های مشابه در خارج از کشور مقایسه کنیم، میزان موفقیت صندوق نوآوری را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در بحث مقایسه با خارج از کشور هم به عنوان مثال در سفری که هفته گذشته به هند داشتیم دیدیم که آنها دو صندوق شبیه ما داشتند، یکی از آنها 20 سال و دیگری 60 سال عمر داشت که واقعاً هم حرفه‌ای بودند و از لحاظ تکنیکی نیز از ما جلوتر بودند. صندوق کوچک‌تر هند در هرسال 100 طرح ارزیابی کرده و 30 طرح را مصوب می‌کنند و صندوق بزرگ‌تر هم سالانه روی 300 تا 400 طرح کار می‌کنند. یعنی در مقایسه حجم ارزیابی ما بسیار قابل توجه است. البته BPI فرانسه نیز دقیقاً کاری شبیه صندوق ما را انجام می‌دهد منتها تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور فرانسه خیلی بیشتر از کشور ماست. مسوولان BPI فرانسه در دیدار و آشنایی با فعالیت‌های صندوق، روند توسعه فعالیت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی را قابل توجه دانستند.
آقای دکتر در خصوص پراکندگی جغرافیایی طرح‌ها هم توضیح می‌دهید؟ چقدر روی دانش‌بنیان شدن شرکت‌ها در استان‌ها کار شده و از ظرفیت استان‌ها استفاده شده است؟
برای راحت بودن کار در استان‌ها از صندوق‌های پژوهش و فناوری استفاده کردیم و با کارمزدی که می‌دهیم پوشش و پراکندگی خوبی را در استان‌های کشور ایجاد کردیم، در عین حال دو مرتبه نامه به استانداران سراسر کشور فرستاده‌ایم و آنها را نسبت به توجه به فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان در استان‌ها ترغیب کردیم. در جلسات استانی دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان را تشویق کرده‌ایم که شرکت تاسیس کنند و همه را برای ارائه طرح‌ها تحریک کرده‌ایم هرچند همچنان سهم تهران با 47 درصد در خصوص طرح‌های دانش‌بنیان به دلیل ظرفیت بسیار همچنان بالاست. از این به بعد طرح جامع استانی خواهیم داشت و همواره یک هفته قبل از ورود رئیس‌جمهور به هر استان ما به استان سفر می‌کنیم.
بخش بزرگی از فعالیت صندوق به تعاملات بین دستگاه‌های مختلف مربوط می‌شود. در این خصوص چه اقداماتی باید انجام شود؟
هنوز وزارتخانه‌های ما به شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت جدی ورود نکرده‌اند. کار فرهنگی هم یکی از فعالیت‌هایی است که ما برای اشاعه دانش‌بنیان باید انجام دهیم. برای این منظور باید از مراجع تقلید تا مسوولان دولتی و بنگاه‌های اقتصادی را توجیه کنیم که در آینده هیچ راهی به جز توسعه فناوری نداریم. در شهر مقدس قم در نتیجه دیدار با آیت‌الله اعرافی ایشان نماینده خود را به صندوق معرفی کردند، زیرا ایشان به عنوان رئیس حوزه‌های علمیه کاملاً نسبت به موضوع دانش‌بنیان آگاهی داشتند و بحث دانش‌بنیانی حوزه‌های دینی را مطرح کردند که در حوزه علوم دینی این شرکت‌ها تشکیل یابند. مثلاً یک شرکت از فارغ‌التحصیلان علوم انسانی و حوزه علمیه ایجاد شود که در شهرهای مختلف موضوعات رقابت فردی، صفات اخلاقی و اجتماعی را بر اساس استانداردهایی که وجود دارند، ارزیابی کرده و وضعیت موجود شهرها را بررسی کنند و برای توسعه اخلاقی راهکارهایی در نظر گرفته شود. این موضوع یعنی تجاری‌سازی یک پروژه در علوم انسانی که می‌تواند به بهبود شرایط اجتماعی کشور بینجامد.
در خصوص موج چهارم که مربوط به اشتغال‌زایی دانش‌بنیان است، توضیح دهید؟
اشتغال‌زایی دانش‌بنیان مبتنی بر توسعه فناوری است. وقتی به عمر فعالیت صندوق‌های مشابه در کشورهای دیگر توجه می‌کنیم می‌بینیم که 5 /5 سال گذشته دوره نوزادی صندوق به حساب می‌آید. الان در دوره رشد سریع هستیم و اگر بخواهیم رشد سریع با یک جهش همراه شود باید اقداماتی را همراه با اشتغال‌زایی زیاد انجام دهیم. بزرگ‌ترین معضل کنونی ما نیز اشتغال است. اولین برنامه ما ایجاد اشتغال از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان است. نکته اول اینکه هزینه ایجاد اشتغال پایدار از طریق دولت 330 میلیون تومان است اما هزینه ایجاد اشتغال پایدار از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان حداکثر 100 میلیون تومان است. بنابراین با پول کمی که داریم باید از طریق دانش‌بنیان اشتغال ایجاد کنیم. از طریق افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان امیدواریم روند اشتغال تغییر یابد. اگر تعداد سه هزار شرکت دانش‌بنیان طی چهار سال آینده حداقل دو برابر شود (که البته مسوولیت ایجاد شرکت دانش‌بنیان با معاونت علمی است)، با بسترسازی‌هایی که انجام می‌دهیم دانش‌آموختگان را تشویق می‌کنیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان راه‌اندازی کنند.
برنامه شما برای توسعه صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر چیست؟
صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر همراه با بخش خصوصی می‌توانند کشور را دگرگون کنند، همچنین با هر کارخانه بزرگ و شرکت بزرگ هم می‌توان از این صندوق‌ها به شکل CVC ایجاد کرد که 49 درصد ما، 49 درصد شرکت و دو درصد هم به صورت مدیریتی باشد. مثلاً شرکت تراکتورسازی به جای واحد R&D می‌تواند 10 شرکت دانش‌بنیان کوچک که به توسعه محصولات خود شرکت می‌انجامد ایجاد کند یا حمایت کند. اگر تا چهار سال آینده 50 صندوق CVC در وزارتخانه‌های مختلف ایجاد کنیم، کشور دچار تحول بزرگی می‌شود.