مرغِ همسایه

تقاضا برای سفر به ترکیه در سال جاری به‌شدت افزایش یافته است و گمانه‌زنی‌های آژانس‌های گردشگری ترکیه حتی پیش‌بینی می‌کند که تا پایان سال 2017 میلادی، دو میلیون گردشگر ایرانی از این کشور دیدن کرده باشند. به باور فعالان گردشگری، خدمات خوبی که تورهای گردشگری به ترکیه فراهم می‌کنند در کنار قیمت مناسبی که دارند، از مهم‌ترین عوامل افزایش تقاضای سفر به این کشور همسایه بوده است. آنها البته نرخ غیرواقعی ارز را در این زمینه بی‌تاثیر نمی‌دانند. رقیه حاتمی‌پور که مدیرعامل یکی از آژانس‌های گردشگری است، در این‌باره ضمن تحلیل روانشناسی گردشگران ایرانی می‌گوید افراد در سفر به این کشور احساس می‌کنند در ازای پولی که می‌پردازند، خدمات بیشتری دریافت می‌کنند. وی نقش مدیریتی و دولتی ترکیه برای استفاده از تبلیغات و مشوق‌ها را در کنار کیفیت زیرساخت‌های این کشور مناسب ارزیابی می‌کند و معتقد است با بهبود خدمات و مواردی از این قبیل در ایران و سفرهای داخلی، می‌توان از شدت سفرهای خروجی کاست. حاتمی‌پور همچنین به عدم جایگزین‌های سفر خارجی اشاره می‌کند و این شرایط را عواملی برای افزایش حجم سفرهای خارجی ایرانیان به ترکیه می‌داند. این فعال اقتصادی در حوزه جاذبه فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری کشورها و ترفندهای جذب گردشگر و به تبع آن برنامه‌ریزی برای جذب گردشگران از کشورهای مختلف مطالعه می‌کند. در ادامه مشروح گفت‌وگوی حاتمی‌پور با «تجارت فردا» را می‌خوانید.

* * *

همان‌طور که در جریان هستید میزان گردشگران ورودی ایران به ترکیه در سال جاری رشد قابل توجهی داشته و در حال رکوردشکنی است. با توجه به اینکه تعداد گردشگران ایرانی این کشور در شش ماه نخست سال 2017 بیش از یک میلیون نفر و در هفت ماه نخست سال به یک میلیون و 260 هزار نفر رسیده و مخارج آنان در کشور ترکیه به‌شدت افزایش یافته است، این مساله منجر به این شده است که در هفته‌های اخیر توجه جراید و محافل اقتصادی به این مساله معطوف شود. به نظر شما علت افزایش شدید میل ایرانی‌ها برای سفر به ترکیه چه بوده است؟ به نظر شما مهم‌ترین عاملی که در این میان بر این روند تاثیر گذاشته اقتصادی بوده است یا فرهنگی؟

ترکیه با انتخاب کانسپت صحیح از طراحی و ایجاد امکانات جذاب برای گردشگران ایرانی موفق عمل کرده است؛ یعنی با مطالعه روی خواسته‌های مسافران ایرانی و نیازها و سلایق آنان برنامه‌ریزی کرده و تبلیغاتی را به زبان فارسی و سایر ترفندها انجام داده و توانسته است نظر گردشگرانی را که علاقه‌مند به جذابیت‌های خاصی هستند، به خود جلب کند. مسافران ایرانی در سفر به خارج از کشور علاقه‌مند به خرید، استفاده از فضاهای گردشگری نظیر پارک‌های آبی، استفاده از امکانات رستوران‌ها و سواحل ترکیه و هتل‌هایی که در آن همه امکانات مورد نیاز گردشگر زیر یک سقف گرد آمده‌اند، هستند. به همین دلیل است که وقتی توریست‌ها با رضایت و خوشحالی از این سفر برمی‌گردند، این موضوع دهان به دهان بین دوستان و اقوام نقل می‌شود و به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به تبلیغ برای این کشور و افزایش سفرها به کشور ترکیه منجر می‌شود. از سوی دیگر، ترکیه با توجه به اینکه از نظر فرهنگی، غذاها و آداب و رسوم شبیه کشور ماست، ایرانی‌ها در آنجا احساس راحتی می‌کنند و آنجا را مانند خانه خود می‌بینند. به‌ویژه در مورد استان‌های غربی ایران که از نظر زبان و گفتار با مردمان ترکیه مشابهت دارند، باید گفت تاثیر زیادی بر این روابط می‌گذارد؛ به‌طوری که رفت و آمد ساکنان شهرهای غربی ما از راه زمینی آمار زیادی را به خود اختصاص می‌دهد.

عامل بعدی که می‌توان در مورد موفقیت ترکیه برای جذب گردشگران ایرانی به آن اشاره کرد، ارتباط و برنامه‌ریزی بسیار جدی دولت این کشور با تمام دنیاست. دولت ترکیه تمام تلاش خود را به کار برده تا تمام عوامل دولتی، بخش خصوصی، NGOها و انجمن‌های فعال، هتل‌ها و سایر بخش‌های گردشگری، هم‌صدا و با ید واحده برای گردشگری همسو حرکت کنند و این یکی از رموز موفقیت ترکیه در جذب نظر و جلب گردشگران از سراسر دنیا بوده است. با وجود برخی مشکلات در ترکیه، مانند کودتا، ناآرامی‌های داخلی و مواردی از این قبیل، هنوز هم می‌بینیم گردشگران زیادی با علاقه به این کشور سفر می‌کنند.

در اینجا نرخ بسیار خوبی که از سوی تورهای ترکیه برای سفر به این کشور اعلام می‌شود، به‌علاوه خدمات خوب و کانسپت یعنی نحوه پذیرایی بسیار عالی هتل‌های این کشور را نباید فراموش کرد و از نظر دور داشت. به همین دلیل وقتی خانواده‌ای با مبلغ مشخص در زمان مشخص و گرفتن مواردی مانند سه وعده غذا به اضافه میان‌وعده و اقامت و سایر خدمات را در یک پکیج دریافت می‌کند و نیاز به هزینه اضافی ندارد، از نظر فکری با آرامش و آسایش کافی سفر می‌کند. به همین دلیل تورهای ترکیه همیشه با استقبال خوبی روبه‌رو بوده و همواره تقاضای سفر به ترکیه در طول سال وجود دارد. از سوی دیگر خانواده‌ها جامع بودن تورهای سفر به ترکیه را همراه با صرفه اقتصادی و جذابیت‌های مکانی و محیطی و سرویس و خدمات در این تورها پیدا می‌کنند.

به نظر شما نرخ ارز تا چه میزان در ورود و خروج به ترکیه موثر بوده است؟ این مساله را از دو دیدگاه می‌توان بررسی کرد. یکی از آنها کاهش نرخ ارز در ترکیه به دلیل اتفاقات پیش آمده در سال‌های اخیر این کشور است. از طرف دیگر نرخ ارز در ایران نیز به‌طور مصنوعی پایین نگه داشته شده است که می‌تواند خود عاملی برای ارزان شدن سفر به این کشور باشد و در نتیجه تقاضای سفر به این کشور را شتاب بیشتری ببخشد. همان‌طور که با نگاهی به آمار دیده می‌شود، در سالی که ایران با جهش ارزی روبه‌رو بوده، میزان سفر ایرانیان به کشور ترکیه کاهش چشمگیری داشته و تنها در طول یک سال 700 هزار نفر از گردشگران ایرانی ترکیه کاسته شده است. با این حال پس از چند سال دوباره تقاضا برای گردشگری به ترکیه به‌شدت افزایش یافته است. این مسائل را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ ضمناً اگر نرخ لیر در ترکیه و کاهش آن تاثیر زیادی در افزایش سفر ایرانیان به این کشور داشته، چرا این تاثیر در کشورهای دیگر مشاهده نشده است؟

به نظرم کاهش ارزش لیر ترکیه می‌تواند در تلاش برای به دست آوردن ارز از مسافران ورودی و ارزان کردن خدمات توریستی این کشور به استراتژی‌های خدمات گردشگری ترکیه کمک کند. مسوولان گردشگری ترکیه و سایر مقامات می‌توانند این مساله را مدیریت کنند. بنابراین، بلافاصله سیاست‌های اصولی در پیش می‌گیرند تا میزان گردشگران ورودی خود را حفظ کنند و این هنر یک کشور است که برای جذب گردشگران شرایط انعطاف‌پذیر داشته و با شرایطی که در وضعیت‌های مختلف زمانی و مکانی پیش می‌آید، بتواند اوضاع را مدیریت کند.

اما چندان موافق این نیستم که نرخ ارز تنها دلیل خروج این میزان از گردشگران از کشور باشد. ارزش پول ملی ایران به‌گونه‌ای است که هم‌اکنون نیز برای سفر گران است و برای سفر نرخ خیلی خوبی محسوب نمی‌شود. با وجود این، با توجه به اینکه ایرانیان اهل سفر هستند، آنان که از نظر اقتصادی توانایی لازم و تمکن مالی را دارند حتی در صورت افزایش نرخ ارز نیز سفر می‌کنند. در واقع، به نظر من افزایش نرخ ارز هرچند به‌طور مقطعی بر میزان سفرهای ایرانیان به ترکیه تاثیر می‌گذارد، اما در مجموع روی سفر ایرانیان تاثیر چندانی نخواهد داشت. اگر دقت کنیم، زمانی که ارز از 900 تومان رو به افزایش گذاشت، مدتی بازار گنگ بود و تحت تاثیر قرار گرفت، اما به‌تدریج روند گذشته خود را به دست آورد و اکنون با نرخی حدود چهار برابر، باز هم مردم با این حجم به ترکیه سفر می‌کنند. در مورد کاهش ارزش ریال در دوره جهش ارزی نیز باید گفت که درست است که میزان سفرها از افزایش نرخ در بازار متاثر شد، اما این اتفاق بر کم شدن گردشگران در تمام مقاصد اثر گذاشت و طبیعتاً گردشگران کمتری از ایران به خارج سفر کردند که منحصر به ترکیه نبود. اگر به سال‌های بعد نگاه کنیم، بعد از عادت بازار به نرخ جدید، دوباره میزان سفرهای خارجی به ترکیه افزایش پیدا کرد.

به نظر من، اگر بتوانیم خدماتی در سطح خدمات درست و مناسب هتل‌های ترکیه و امکاناتی که آنها ارائه می‌کنند، فراهم آوریم و سلایق و حداقل بخشی از خواسته‌های گردشگران ایرانی را تامین کنیم، از شدت سفرهای خروجی ایرانیان کاسته خواهد شد.

از سوی دیگر باید اشاره کرد که ایرانیان از نظر فرهنگی با ترکیه روابط عمیقی دارند. ایرانیان به دلیل قیمت‌های خوب و خرید محصولاتی مانند پوشاک و پارچه که در صنعت مد یا مبلمان به کار می‌رود و محصولات خانگی دیگر به ارتباط و سفر به این کشور علاقه نشان می‌دهند. در همین راستا، طرف‌های ترکیه‌ای نیز کیفیت را لحاظ می‌کنند و این موارد مجموعاً باعث می‌شود ارتباط بین دو طرف مستمر باشد و قطع نشود. همچنین پولی که مسافران پرداخت می‌کنند، در مقابل خدماتی که دریافت می‌کنند بسیار زیاد است. از نظر روانشناسی مصرف‌کننده، برای مسافران ایرانی پولی که بابت سفر پرداخت می‌شود، منجر به دریافت خدمات بیشتری در تورهای ترکیه می‌شود و به همین دلیل مشتریان از آن راضی هستند. این رضایت خاطر موجب علاقه به سفر به آن کشور شده و به این ترتیب سبب می‌شود مسافر تمایل به این سفرها برای دفعات دیگر هم داشته باشد.

اکنون به مساله زمان توجه کنیم. به نظر شما این افزایش میزان گردشگران خروجی ایران به ترکیه مقطعی است یا همچنان ادامه خواهد یافت؟ آیا گزینه جایگزینی برای سفر به ترکیه وجود دارد؟ برای مثال رشد گردشگران ورودی ایرانی به گرجستان که در سال 2017 از سوی مراکز معتبر آماری اعلام شده است، بسیار چشمگیر بوده و در برخی ماه‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال قبل بیش از 200 درصد افزایش داشته است. آیا این کشورها که مقاصد جدیدی برای گردشگری ایرانیان فراهم آورده‌اند، خواهند توانست رقیبی برای ترکیه باشند و تقاضای سفر ایرانیان را به سمت‌وسوی خود تغییر دهند؟ این مقاصد جایگزین توان رقابت با ترکیه را به‌عنوان مقصدی برای سفر دارند؟

یادم هست چندین سال پیش، کسی شهرهای ترکیه را نمی‌شناخت. با وجود این، ترکیه با یک سیاست منسجم و حساب‌شده شروع به معرفی این شهرها کرد. ولی این کشور یک مشکل داشت و زیرساخت‌های لازم در آن فراهم نبود. تا زمانی که زیرساخت‌ها آماده نشده بودند و کیفیت لازم را نداشتند، تعداد ایرانیان سفر‌کرده به این کشور نیز اندک بود. اما زمانی که این زیرساخت‌ها تکمیل شدند و به بهره‌برداری رسیدند و کیفیت آنها نیز به حدی رسید که امروزه مشاهده می‌کنیم، تعداد ایرانیانی که به ترکیه سفر کردند، به‌طور روزافزون بیشتر می‌شود. آنان به این کشور سفر کرده و از تجربه خود با نزدیکانشان سخن گفتند و به همین ترتیب تعداد سفرها افزایش پیدا کرد. تبلیغات دولت ترکیه و حمایت آنها از آژانس‌های مسافرتی و هتل‌ها و دادن یارانه‌های منظم باعث شد که گردشگری ترکیه  تازه جلوه کند و هر بار که گردشگران به این کشور سفر کردند، با امکانات جدید، هتل‌های جدید و پذیرایی فوق‌العاده روبه‌رو شدند. اگر دولت ترکیه همچنان مانند سال‌های پیش به تدارک راه‌های جدید و با‌طراوت ادامه دهد، کماکان ایرانیان به این کشور سفر خواهند کرد.

از سوی دیگر، ثابت شده است سفر به کشورهای شمالی ایران مانند آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و سایر کشورهای این منطقه که به‌صورت خانوادگی صورت می‌گیرد، تنها برای یک‌بار خواهد بود و اگر به منظور آشنایی با بناهای تاریخی، اماکن دیدنی و موارد متفاوت آن باشد، برای خانواده دوباره تکرار نخواهد شد. به همین دلیل، جاذبه زیادی برای سفر به کشورهای همسایه وجود ندارد و این امر حتی شامل دوبی نیز می‌شود که مقصدی بسیار گران به حساب می‌آید و آب و هوای آن نیز به‌طور کلی برای سفر چندان مناسب نیست. به همین دلایلی که گفته شد وقتی هیچ همسایه رقیبی وجود ندارد و جایگزین‌های ترکیه اندک هستند، بی‌شک سفر به این کشور می‌تواند همچنان افزایش پیدا کند. از سوی دیگر هنوز بسیاری از ایرانیان هستند که به این کشور همسایه سفر نکرده‌اند و تمایل دارند با توجه به شنیده‌هایشان این کشور را از نزدیک ببینند که این مساله نیز می‌تواند منجر به افزایش شمار گردشگران ایرانی ترکیه در سال‌های آتی شود.

 اکنون ترکیه برای ایرانیان به مقصدی بسیار جذاب تبدیل شده است و مخارجی که ایرانیان در این کشور انجام می‌دهند مبالغی هنگفت به اقتصاد آن کشور کمک می‌کند. حال با توجه به این نکته و با توجه به افزایش سهم بازار ایرانیان از بازار گردشگری ترکیه، به نظر شما توریست‌های ایرانی چقدر برای کشور ترکیه اهمیت دارند؟ نکته دیگر نیز به تحولات ترکیه برمی‌گردد. آلمانی‌ها بخش بزرگی از توریست‌های ورودی به ترکیه را تشکیل می‌دهند و طبق تحقیقات انجام‌شده دومین کشوری هستند که به آن توریست می‌فرستند. با عنایت به تجربه‌ای که در مورد تنش در روابط ترکیه و روسیه شاهد بودیم و منجر به عدم سفر روس‌ها به این کشور شد، ترکیه استراتژی استقبال مجدد و عذرخواهی از مقامات روسیه را در پیش گرفت تا گردشگران آن کشور را به کشور خود بازگرداند. فکر می‌کنید ممکن است توریست‌های ایرانی جایگزین توریست‌های آلمانی شوند و این استراتژی از سوی ترکیه در دستور کار قرار گیرد؟ مشخص است که در چنین حالتی سفرهای ایرانیان به این کشور بسیار بیشتر خواهد شد.

توریست‌های ایرانی به دلیل همجواری و نزدیکی راه و خصوصیاتی که خاص خودشان است به ترکیه سفر می‌کنند. ایرانیان از نظر هزینه‌کرد در هتل، صرف غذاهای خوب در رستوران‌ها و مواردی از این قبیل مسافرانی هستند که در این کشور زبانزد هستند و به همین دلیل برای ترکیه اهمیت زیادی دارند. البته تنها برای ترکیه این‌چنین نیست و در کشورهای دیگر نیز ایرانیان به‌خوبی هزینه می‌کنند. مسافران ایرانی و افزایش آنها برای ترکیه تا جایی اهمیت دارد که در خصوص چند بدرفتاری با مسافران ایرانی، دستوراتی به پلیس داده شده بود و نتایج آن در نشریات ترکیه نیز انتشار یافت و منعکس شد. این مطلب نمایانگر اهمیت توریست‌های ایرانی برای ترکیه است. ارزی که در نتیجه رفت و آمد گردشگران ایرانی برای اقتصاد ترکیه ایجاد می‌شود، برای آن کشور دارای منزلت و ارزش بسیاری است.

در مورد مساله دیگر باید بگویم با وجود اینکه احتمالاً دولت آلمان هشدارهایی را در خصوص عدم سفر به ترکیه صادر می‌کند، اما به دلیل سابقه طولانی حضور گردشگران آلمانی و تنیده شدن فرهنگ دوستی میان خیل مهاجران ترک و آلمانی‌ها، عدم حضور گردشگران آلمانی یا موقتی است یا اصلاً اجرایی نخواهد شد. در کشور ما نیز همین روند هشدارها برای سفر به ترکیه اعلام شده بود اما تاثیر چندانی بر میزان تقاضای سفر نداشت.

روس‌ها نیز به دلایلی از جمله آب و هوای خوب، هتل‌های برجسته و پذیرایی ویژه نامحدود در سایت‌های گردشگری ترکیه، علاقه‌مند به سفر به این کشور هستند و همان‌طور که اشاره شد ترکیه تلاش ویژه‌ای برای جذب مجدد گردشگران روس به این کشور به کار بست و در نهایت موفق شد این بازار را به‌سوی خود برگرداند. با وجود تمام این موارد، به دلیل خست روس‌ها و آلمانی‌ها، جذب توریست‌های ایرانی که به لحاظ دست و دلبازی و خرید خوب سرآمد گردشگران در ترکیه هستند، برای این کشور اهمیت دارد.