سهم رو به انقباض معدن

بررسی سهم ارزش ‌افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی از محصول ناخالص داخلی کشور به قیمت‌های جاری نشان می‌دهد طی سال‌های 1385 تا 1395 میزان سهم معدن از رشد اقتصادی کاهش قابل توجهی یافته است. آخرین بررسی‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در حالی که در سال 1385 به واسطه سهم 7/20‌درصدی «استخراج نفت و گاز طبیعی» و 7/0درصدی «سایر معادن» مجموع سهم معدن از محصول ناخالص داخلی ایران به 4/21 درصد می‌رسید، اما در سال 1395 سهم «استخراج نفت و گاز طبیعی» به 2/8 درصد کاهش یافت و سهم «سایر معادن» با تنها 2/0 درصد رشد به 9/0 درصد رسید. بدین ترتیب با کاهش 5/12‌درصدی سهم «استخراج نفت و گاز طبیعی» از کل رشد اقتصادی، سهم مجموع بخش معدن نیز با کاهش 3/12‌درصدی از 4/21 درصد به 1/9 درصد رسید.

سهم 1/9درصدی معدن از محصول ناخالص داخلی کشور در سال 1395 در حالی است که گروه کشاورزی سهم 1/13درصدی، گروه صنعت سهم 4/24درصدی و خدمات سهم 6/52‌درصدی در محصول ناخالص داخلی کشور داشته است. مقایسه این وضعیت با سال 1385 نشان می‌دهد که طی این 11 سال بیشترین نوسان برای همین بخش معدن بوده است. افت 3/12درصدی سهم بخش معدن از کل محصول ناخالص داخلی در حالی است که در همین مدت سهم گروه کشاورزی 3/4 درصد، صنعت چهار درصد و خدمات 1/3 درصد افزایش یافته است.

رشد آرام ارزش افزوده معدن

همچنین بررسی روند محصول ناخالص داخلی و ارزش ‌افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی کشور (به قیمت‌های جاری) طی سال‌های 1385 تا 1395 نشان می‌دهد هرچند ارزش ‌افزوده معدن در این سال‌ها دچار نوساناتی بوده و در سال‌های 1388، 1391، 1393 و 1394 میزان آن نسبت به سال قبل آن کاهش یافت اما در مجموع طی این 11 سال این میزان را می‌توان صعودی دانست. با این حال این میزان صعودی، به میزان روند افزایش محصول ناخالص داخلی (به قیمت‌های جاری) شتاب نداشته است. در این مدت در حالی که میزان محصول ناخالص داخلی کشور رشد 7/5‌برابری داشته اما ارزش ‌افزوده بخش معدن تنها 4/2 برابر رشد کرده است. طبق محاسبات مرکز آمار ایران، در این مدت محصول ناخالص داخلی کشور به قیمت‌های جاری از 238 هزار میلیارد تومان به 1357 هزار میلیارد تومان افزایش یافته و ارزش ‌افزوده بخش معدن نیز از 50 هزار میلیارد تومان به 123 هزار میلیارد تومان رسیده است. موضوع قابل توجه آن است که هرچند وضعیت ارزش افزوده بخش معدن در دهه 80 روند صعودی آرامی داشت اما از همان ابتدای دهه 90 نزولی شدن این روند آغاز شد. با این حال در سال 1392 کمی جلوی نزولی بودن این روند گرفته شد اما در سال 1393 مجدداً این روند نزولی شد و این روند نزولی در سال 1394 هم تداوم یافت. با این حال در آخرین سال محاسبه مرکز آمار ایران یعنی سال 1395 مجدداً روند ارزش افزوده بخش معدن صعودی شد. با این حال بررسی رشد محصول ناخالص داخلی و ارزش افزوده رشته فعالیت‌های اقتصادی کشور به قیمت‌های ثابت با احتساب سال پایه 76 که از طریق مرکز آمار ایران محاسبه شده است نشان می‌دهد که وضعیت رشد در بخش معدن خیلی مطلوب است. در این بخش در حالی که معدن در سال 1385 معادل 5/2 درصد رشد داشته، این میزان در سال 1395 به 4/57 درصد افزایش یافته است. این در حالی است که طبق همین بررسی مرکز آمار ایران میزان رشد محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار 3/8 درصد و میزان رشد محصول ناخالص داخلی بدون نفت هم 3/6 درصد محاسبه شده است. بر این اساس بخش معدن رشد 57‌درصدی خود را مدیون رشد 8/78‌درصدی بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» است و نکته جالب در این است که میزان رشد در بخش «سایر معادن» حتی منفی و معادل منفی 6/2 درصد بوده است. در واقع هرچند وضعیت رشد در بخش معادن غیرنفتی و غیرگازی به شدت نامطلوب بوده اما به دلیل اوضاع خیلی خوب استخراج‌های نفتی و گاز در مجموع رشد بخش معدن به بیش از 57 درصد رسیده است. بعد از این بخش، بالاترین رشد در بخش «واسطه‌گری‌های مالی» از زیرمجموعه‌های «گروه خدمات» است که همین رشد قابل توجه 4/41‌درصدی این بخش باعث رشد 1/7‌درصدی «گروه خدمات» شده است. رشد بیش از 57‌درصدی بخش معدن در کنار رشد بیش از هفت‌درصدی بخش گروه خدمات همزمان با رشد 3/11‌درصدی صنعت و رشد پنج‌درصدی بخش کشاورزی بوده که در نهایت رشد 3/8‌درصدی در بخش محصول ناخالص داخلی به قیمت بازار را ثبت کرده است.

در واقع می‌توان گفت در سال 1395 به ترتیب معدن، صنعت، خدمات و کشاورزی وضعیت مناسبی از نظر رشد اقتصادی داشته‌اند. اما در سال 1385 وضعیت اینچنین نبود. در آن زمان بیشترین رشد ابتدا مربوط به «گروه خدمات» و سپس «گروه صنعت» بود و بعد بخش معدن با رشد 5/2‌درصدی در جایگاه سوم قرار داشت و پس از آن «گروه کشاورزی» نیز 4/1 درصد رشد کرده بود. اما نکته قابل توجه آن است که در آن زمان رشد نه‌چندان زیاد 5/2درصدی بخش معدن تنها مرهون رشد 6/2‌درصدی بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» نبود و بخش «سایر معادن» نیز دو درصد افزایش داشت. رویه‌ای که در سال 1395 به شدت تغییر کرد و همزمان با افت رشد بخش «سایر معادن» از مثبت دو درصد به منفی 6/2 درصد، رشد بخش «استخراج نفت و گاز طبیعی» از 6/2 درصد به 8/78 درصد رسید. در واقع به نظر می‌رسد هرچند طی سال‌های 1385 تا 1395 بخش معدن رشد قابل توجهی کرده اما باید این رشد را مرهون استخراج‌های نفتی و گازی دانست تا سایر معادن.