صدای پای خشکسالی
بحران آب در استان کرمان تا چه حد جدی است؟
چالش آب، چالش اصلی مردم کرمان است؛ کرمانی‌ها سال‌هاست با مسائلی مثل خشکسالی و کیفیت پایین آب آشامیدنی درگیر هستند، اما این تمام ماجرا نیست. امروزه کم‌آبی به مشکل مشترک برای اکثر استان‌های کشور از جمله یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی تبدیل شده است. در این میان وضعیت آب برخی استان‌ها در حالت هشدار قرار دارد که نمونه بارز آن استان کرمان است. در سال‌های اخیر زنگ خطر کم‌آبی از سوی مسوولان استانی و نمایندگان کرمان در مجلس به صدا درآمده است.
چالش آب، چالش اصلی مردم کرمان است؛ کرمانی‌ها سال‌هاست با مسائلی مثل خشکسالی و کیفیت پایین آب آشامیدنی درگیر هستند، اما این تمام ماجرا نیست. امروزه کم‌آبی به مشکل مشترک برای اکثر استان‌های کشور از جمله یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی تبدیل شده است. در این میان وضعیت آب برخی استان‌ها در حالت هشدار قرار دارد که نمونه بارز آن استان کرمان است. در سال‌های اخیر زنگ خطر کم‌آبی از سوی مسوولان استانی و نمایندگان کرمان در مجلس به صدا درآمده است.
به گفته کارشناسان و مسوولان استانی اگر مشکل کم‌آبی کرمان مورد توجه قرار نگیرد در آینده نه‌چندان دور شاهد مهاجرت کرمانی‌ها به دیگر استان‌ها خواهیم بود. بی‌توجهی به موضوع کم‌آبی کرمان مشکلات و تبعات بسیاری را به دنبال خواهد داشت، نخستین پیامد آن خشکی جنگل‌ها و باغات خواهد بود. از سوی دیگر کشاورزی منطقه رو به زوال و نابودی پیش خواهد رفت. کرمان پایتخت پسته دنیاست اما اکنون به دلیل کم‌آبی گفته می‌شود دیگر این استان پایتخت پسته جهان نخواهد بود. عمق 420متری چاه‌های آب و یک میلیارد مترمکعب بیلان منفی آب یک هشدار جدی از شنیدن صدای پای خشکسالی در کرمان است. میانگین بارندگی در استان کرمان 129 میلیمتر، در ایران 250 و در جهان 760 میلیمتر است. این آمارها نشان می‌دهد کرمان در منطقه‌ای خشک قرار دارد، البته باید مدنظر داشت بیش از 34 هزار حلقه چاه در استان کرمان وجود دارد، میزان مصرف آب این استان 290 میلیون مترمکعب است که 95 درصد آن از آب سفره‌های زیرزمینی تامین می‌شود. استان کرمان سال‌هاست با مشکلی به نام «بحران آب» دست‌وپنجه نرم می‌کند اما از ابتدای دولت یازدهم برای مقابله با آن تدابیری به کار گرفته شد. به طوری که چندی پیش امام‌جمعه کرمان اعلام کرد: «بحران آب را 20 سال پیش هشدار دادم، اما هیچ توجهی نشد تا امروز که استاندار به فکر افتاد و تلاش خود را برای کنترل این معضل به کار گرفته است.»
با وجود کسری شدید منابع آبی در استان کرمان همچنان درصد زیادی از منابع آب استان کرمان در بخش کشاورزی استفاده می‌شود که مطابق گفته استاندار کرمان بیش از 70 درصد این منابع به دلیل آبیاری سنتی و عدم بهره‌وری هدر می‌رود. به گفته علیرضا رزم‌حسینی در بخش کشاورزی بعضاً محصولاتی کشت می‌شود که آب مصرف‌شده برای تولید آنها سه برابر محصول ارزش ریالی دارد و ادامه این روند منابع آب استان کرمان را با خطر بیشتر مواجه می‌کند. این مقام مسوول طرح همیاران و پلیس آب را برای کنترل مصرف آب در بخش کشاورزی برای اولین بار در کشور پیشنهاد داده بود و با ورود آب به بازار عرضه و تقاضا و کنترل مصرف سعی کرد از هدر رفت آب‌های موجود جلوگیری کند.
ورود آب به بازار خرید و فروش در کرمان
با کاهش چشمگیر منابع آبی در استان کرمان اکثر مسوولان و نمایندگان استان کرمان با ابراز نگرانی از وضعیت پیش‌آمده مدیریت منابع آبی و اقتصادی شدن عرضه آب در بازار مصرف را تنها راه جلوگیری از هدر‌رفت منابع کنونی می‌دانند.
حسین امیری، نماینده مردم زرند پیش از این درباره توجه دولت روحانی به وضعیت آب گفته بود: هم‌اکنون همه مسوولان، مردم و نمایندگان خواستار بهبود وضعیت آب در استان هستند که در قدم اول مصرف بهینه آب از اهمیت بالایی برخوردار است. سال‌هاست هشدار می‌دهیم که منابع آبی استان کرمان در حال تمام شدن است اما در دولت‌های گذشته هیچ اقدامی برای رفع این مشکل انجام نشد و در حال حاضر با مشکل بزرگ بی‌آبی مواجه شده‌ایم. اکثر منابع آب شیرین در استان کرمان تقریباً تمام شده، منابع محدودی در اختیار داریم و در حال حاضر برای تامین آب، آب‌ها را از اعماق زمین برداشت می‌کنیم. در حال حاضر در حوزه انتخابی بنده چاهی وجود دارد که آب را از عمق 450 متری خارج می‌کند و ادامه این روند نگران‌کننده است. هر سال شاهد افزایش عمق چاه‌ها هستیم که این امر هر‌چه بیشتر به منابع آب‌های زیرزمینی کرمان فشار می‌آورد و هر سال شاهد برداشت منفی آب در استان کرمان هستیم که این روند باید اصلاح شود.
ابوالقاسم سیف‌الهی، معاون عمرانی استاندار کرمان سال گذشته با اشاره به روستاهایی که در کرمان با تانکر آبرسانی می‌شود، اعلام کرده بود: بیش از 29 درصد شهرهای استان، معادل 71 شهر و 70 درصد روستاهای بالای 20 خانوار دارای شرایط بحرانی از لحاظ تامین آب هستند. هم‌اکنون 941 روستای استان با تانکر آبرسانی می‌شوند. 760 میلیمتر متوسط بارندگی در دنیاست، هم‌اکنون استان کرمان با متوسط بارندگی 129 میلیمتر روبه‌رو است ضمن آنکه بیلان آب استان کرمان سالانه 800 میلیون مترمکعب منفی است و اگر سالانه متوسط بارش 24 میلیارد مترمکعب داشته باشیم، 18 میلیارد مترمکعب تبخیر و پنج میلیارد و 580 میلیون مترمکعب نفوذ می‌کند، این در حالی است که هم‌اکنون با برداشت شش میلیارد و 380 میلیارد مترمکعب در استان مواجه هستیم. این امر نشان از وضعیت بسیار نامطلوب استان کرمان در برداشت آب‌های زیرزمینی دارد. متاسفانه هم‌اکنون 10 هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان کرمان وجود دارد که بخش عمده‌ای از چاه‌های غیرمجاز در جنوب استان و در منطقه جازموریان قرار دارد.
لزوم آبیاری مکانیزه
محمدرضا پورابراهیمی، نماینده مردم کرمان و راور در مجلس شورای اسلامی پیش از این درباره اقدامات دولت در زمینه طرح آبیاری مکانیزه، گفته بود: یکی از کارهای مهمی که باید در استان کرمان انجام شود تبدیل آبیاری سنتی به مکانیزه است هر‌چند به دلیل سختی آب در برخی مکان‌ها دیگر امکان آبیاری مکانیزه نیز وجود ندارد. هم‌اکنون دولت تسهیلات خوبی را در این بخش در نظر گرفته است و کمک‌های بلاعوض به کشاورزانی می‌کند که بخواهند طرح آبیاری مکانیزه را انجام دهند. ما از دولت می‌خواهیم کشاورزی غرقابی را در مزارع کرمان ممنوع کند و در صورت آبیاری غرقابی با مسببان آن برخورد قانونی انجام دهد. آب باید در کشور ملی شود و هر کس نتواند برای خود چاه آب حفر کند و برای این کار مجازات در نظر گرفته شود. کرمان با مشکل جدی در زمینه تامین آب مواجه است و اگر از هم‌اکنون چاره‌ای اساسی برای رفع مشکل در نظر گرفته نشود با مشکل غیرقابل جبران مواجه خواهیم شد.
حسین آذین، نماینده وقت مردم رفسنجان و انار در مجلس شورای اسلامی در سال 1393 با اشاره به وضعیت بحرانی آب در دشت‌های رفسنجان، اظهار نگرانی کرده بود: طبق آمار بحرانی‌ترین نقطه استان کرمان از نظر منابع آبی شمال استان کرمان است و باید چاره‌ای فوری برای حل این مشکل اندیشیده شود. کیفیت آب پایین آمده است و املاح آب بالا رفته است که نتیجه برداشت بی‌رویه آب در بخش کشاورزی است. درخواست ما بهره‌برداری بهینه است در این میان باید صنعت کشاورزی نیز حفظ شود زیرا مهم‌ترین راه کسب درآمد برای مردم است. هر سال شاهد افت سطح آب در شهرستان رفسنجان و انار هستیم و باید برای حل این مشکل هر چه زودتر چاره‌ای اندیشیده شود. در دشت‌های انار و رفسنجان در برخی مواقع املاح آب به حدی بالاست که امکان آبیاری مکانیزه وجود ندارد.
راه‌اندازی بازار آب
محسن جلال‌پور، رئیس وقت اتاق بازرگانی استان کرمان نیز درباره راه‌اندازی بازار آب در کرمان گفته بود: استان کرمان استانی با محوریت توسعه بر مبنای کشاورزی است و خشکسالی مشکلات بی‌شماری را در این مسیر ایجاد می‌کند. درخواست بخش خصوصی حمایت دولت و اجرای طرح‌های انتقال آب برای حل مشکلات است و در گذشته نیز این مساله بارها درخواست شده است اما تاکنون اتفاقی نیفتاده است و هم‌اکنون با مشکلات عمیق بی‌آبی مواجه شده‌ایم. باید نگاه اقتصادی به آب داشته باشیم و استفاده از منابع برای تولید را با هزینه مواجه کنیم تا به صورت بی‌رویه هدر نرود. باید بازار آب در کرمان ایجاد شود و اگر این برداشت‌ها برای کشاورز هزینه‌بر باشد خودبه‌خود صرفه‌جویی بیشتر می‌شود. استاندارد جهانی تولید یک کیلو محصول با صرفه اقتصادی در مقابل یک لیتر آب است اما هم‌اکنون در ایران به ازای یک لیتر آب تنها 120 گرم محصول تولید می‌شود و این یعنی داریم آب را هدر می‌دهیم. در زمان ایجاد بازار آب باید به این مساله دقت کرد که باید نرخ آب در حدی قرار گیرد که برای کشاورز قابل خرید باشد و تولیدات کشاورزی مقرون به صرفه را دچار اخلال نکنیم.
حجت‌الاسلام محمدرضا امیری، نماینده وقت مردم کهنوج، منوجان، رودبار جنوب و قلعه گنج در مجلس شورای اسلامی در سال 1393 درباره بحران آب در استان کرمان گفته بود: هم‌اکنون در جنوب استان کرمان که به بهشت کشاورزی شهرت دارد با چالش آب مواجه هستیم و به دلیل عدم بارش باران کشاورزان مجبور هستند از چاه‌ها آب مورد نیاز را تامین کنند. یکی از مشکلات اصلی در جنوب کرمان خشک شدن تالاب جازموریان است که دامداری و کشاورزی مردم محروم جنوب کرمان را به خطر انداخته است. متاسفانه با وجود مشکل شدید بی‌آبی در استان کرمان اما در زمان بارش باران شاهد سیلاب و خسارات بی‌شمار به مردم هستیم. این نشان می‌دهد برای جمع‌آوری این آب‌ها برنامه نداریم. باید مدیریت آب را با دقت بیشتری پیگیری و در این خصوص سرمایه‌گذاری کنیم و حتی پای بخش خصوصی را به این مساله باز کنیم. در غیر این صورت خشکسالی به مردم محروم جنوب استان کرمان فشار وارد خواهد کرد.
پیش از این نمایندگان زرند و سیرجان در مجلس گفته بودند شرایط کم‌آبی در استان کرمان به گونه‌ای است که بیش از هزار روستا با تانکر آبرسانی می‌شوند، بنابراین برای تامین آب مورد نیاز منطقه، چاه‌ها باید مرتب کف‌زنی شوند تا عمق چاه برای تامین آب مورد نیاز بیشتر شود، چنین وضعیتی نشان‌دهنده عمق فاجعه است. این وضعیت در همه شهرهای استان از جمله زرند، سیرجان و رفسنجان که مرکز تولید پسته‌اند بیشتر مشاهده می‌شود.
همین سال گذشته بود که کمال جوانمرد، نماینده مردم کرمان در شورای‌عالی استان‌ها، گفت آب کرمان، به دلیل آبرسانی از طریق لوله‌های آزبست، سرطان‌زاست: «در کرمان همچنان آبرسانی به مردم از طریق لوله‌های آزبست صورت می‌گیرد و این لوله‌ها هنوز از رده خارج نشده‌اند، در حالی که استفاده از این لوله‌ها موجب ابتلا به سرطان می‌شود و متاسفانه با وجود این لوله‌ها آبی که باید باعث حیات مردم کرمان شود؛ موجب ممات این مردم شده است. رابطه مستقیمی میان میزان بالای سرطان در کرمان و استفاده از لوله‌های آزبست وجود دارد که نشان می‌دهد یکی از متغیرهای قابل تامل در رابطه با میزان بالای سرطان در کرمان همین لوله‌های آزبست و مواد خطرزا در آب است.»
به گفته او، میزان املاح آب کرمان بالاتر از استاندارد است و می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد. «استان کرمان با داشتن بیشتر از ۱۱درصد از خاک کشور دچار مشکلات ساختاری و زیرساختی است و در این زمینه مهم‌ترین مساله بحران آب است که در کنار آن مشکل مدیریت بحران آب نیز وجود دارد.»
حمید چیت‌چیان، وزیر نیروی دولت یازدهم با تاکید بر اینکه شیوه‌های آبیاری در کشاورزی باید اصلاح شود و در نوع کشت‌ها باید تجدیدنظر کنیم، گفته بود: ۵۶ میلیارد تومان در پروژه فاضلاب کرمان طی ۱۵ سال هزینه شده و ۶۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری برای اتمام این پروژه نیاز است، اما با این روندی که داریم این پروژه به پایان نمی‌رسد. استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای فاضلاب کرمان تنها راه چاره در راستای اجرای پروژه مذکور است و مجوزها باید صادر و حتماً در این کار تسریع شود.
